Xasanov axror moliyaviy institutlarda risklarni boshqarish

XASANOV AXROR


MOLIYAVIY INSTITUTLARDA RISKLARNI BOSHQARISH
KIRISH:
Eng avvalo shuni takidlash lozimki, bank faoliyatida gap riskdan umuman qochish to’g’risida emas, balki uni oldindan jamalash, ko’ra bilish va uni minimal darajaga tushirish haqida boradi. Riskni boshqarish o’z oldiga aksariyat hollarda bankning o’z mablag’larining bir qismini yo’qotish «xavfi», daromad ololmay qolish yoki moliyaviy operasiyalarni amalga oshirish natijasida qo’shimcha xarajatlarga yo’l qo’yib bo’lsa-da, faoliyatni ijobiy natija bilan yakunlashni maqsad qilib qo’yadi.
Banklar va moliya institutlarida risklarni boshqarishga umumiy nuqtai nazar.
Moliyaviy risk, tavakkalchilikning ko'p turlarini nazarda tutuvchi atama, banklar va moliya institutlarida asosiy g'oya bo'lib, uni butunlay yo'q qilib bo'lmaydi, shuning uchun uni to'g'ri tushunish va boshqarish yoki qamrab olish kerak.
Ushbu muassasalarda xavf-daromad munosabatlari doimo diqqat markazida bo'ladi. Investorlar o'zlari olishga tayyor bo'lgan qo'shimcha tavakkal miqdori uchun kompensatsiya olishni kutishadi, masalan, g'aznachilik obligatsiyalari bu borada eng xavfsiz yoki risksiz hisoblanadi va shuning uchun korporativ obligatsiyalarga nisbatan pastroq daromad keltiradi.

Keniyada moliya institutlari hajmi, murakkabligi va murakkabligi bo'yicha eksponensial o'sishni boshdan kechirdi va natijada moliya tizimidagi xavf chegarasini oshirdi. Boshqa tomondan, moliya bozori bu o'sishga mos kelmadi va bu institutlarga vaqti-vaqti bilan yuzaga keladigan moliyaviy risklarni etarli darajada boshqarish imkonini beradigan moliyaviy mahsulotlarni joriy etishda sust.

Ushbu misolni oling; firmaning bosh moliyaviy direktori o'z buyrug'idagi ma'lumotlarga asoslanib, ishonishi mumkin, ya'ni; foiz stavkalari oldinga tushishi va/yoki milliy valyuta boshqa jahon miqyosida sotiladigan valyutalarga nisbatan qimmatlashishi haqida fikrga ega bo'lish. Shunday qilib, u qabul qiladigan qarorlar soni kelajakda foiz stavkalari pasayadi va milliy valyuta qadrlanadi degan fikrga asoslanadi. Agar uning fikri to'g'ri bo'lsa, uning firmasi rentabelligiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Boshqa tomondan, agar natija teskari bo'lib chiqsa, ya'ni u qabul qilgan nuqtai nazarga qarama-qarshi bo'lsa, kompaniya potentsial katta yo'qotishlarni qayd etishi mumkin. Risklarni boshqarish - bu salbiy tomonni himoya qilish, ya'ni kelajakdagi natija qaror qabul qiluvchi tomonidan qabul qilingan nuqtai nazarga qarama-qarshi bo'lib chiqsa, yo'qotishlarni minimallashtirishdir. Misol tariqasida, agar moliya direktori kelgusi haftalarda milliy valyutaning qadrsizlanishini kutgan bo'lsa, u riskni boshqarishni, ya'ni kelajakda valyuta kursining o'sishi xavfini himoya qilishni xohlaydi. U valyuta optsionlari, valyuta fyucherslari kabi vositalardan foydalangan holda erishadi. Agar bu vositalar mahalliy birjada ko'zda tutilmagan bo'lsa, moliya direktori yo tashqi bozorlardan manba olishga majbur bo'ladi yoki o'z pozitsiyasini ochiq qoldiradi.

Xo'sh, banklarda tavakkalchilik qanday namoyon bo'ladi? Birinchidan, kredit xavfi. Kredit tavakkalchiligi - bu qarz oluvchi yoki obligatsiyalar emitentining o'zi olgan ssuda yoki o'zi chiqargan obligatsiyalar bo'yicha shartnoma bo'yicha pul mablag'larini chiqarish majburiyatlarini bajara olmasligi.

Ikki, balansdan tashqari risk. Bu risk firma balansidan tashqarida yoki undan tashqarida saqlanadigan shartli aktivlar va majburiyatlarni yaratish bilan bog'liq. Mana bir misol, deylik, akkreditiv import qiluvchi nomidan bank tomonidan beriladi. Agar import qiluvchi belgilangan muddatda to'lovni amalga oshirish majburiyatini bajarsa, bank hech qanday xavf-xatarni o'z zimmasiga olmaydi. Boshqa tomondan, agar importyor akkreditiv shartlariga ko'ra to'lovni belgilangan muddatda amalga oshirish majburiyatini bajarmasa, risk bank zimmasiga yuklanadi.

Uchinchidan, valyuta xavfi. Valyuta riski valyuta kursining o'zgarishi natijasida yuzaga keladigan daromad yoki zarar bilan bog'liq. Chet el valyutasida ifodalangan barcha aktivlar va passivlar, shuningdek sotishdan tushgan tushumga yoki chet el valyutasida qilingan xarajatlarga bog'liq bo'lgan operatsion daromadlar valyuta riskiga duchor bo'ladi.

To'rtinchidan, foiz stavkasi xavfi. Foiz stavkasi risklari kapital va daromadning foiz stavkalarining o'zgaruvchanligiga sezgirligini aks ettiradi. Bu aktivlar va passivlarning muddatlari mos kelmaganda aniq namoyon bo'ladi va shuning uchun foiz stavkalari riskini boshqarish moliyaviy aktivlar bilan shug'ullanadigan har qanday firmada aktivlar majburiyatlarini boshqarishning asosiy komponenti hisoblanadi.

Beshta, bozor xavfi. Kredit riskini boshqarish har qanday moliyaviy aktivlar kompaniyasi uchun endogen bo'lsa-da, ya'ni kredit riskiga ta'sir qiluvchi omillar ko'pincha firma nazoratida bo'lsa-da, foiz stavkasi riski ham, valyuta riski ham firma uchun butunlay ekzogen bo'lgan omillardan, ya'ni omillar bo'yicha xarajatlardan kelib chiqadi. firma nazoratidan tashqarida, chunki foiz stavkalari va valyuta kurslarining o'zgarishi asosan makroiqtisodiy omillarning natijasidir va bu moliya bozoridagi barcha sub'ektlarga birdek ta'sir qiladi. Demak, bu risklar bozor riski deb ham ataladi. Bundan ham muhimi, bir nechta moliyaviy aktiv kompaniyalari savdo kitobi deb ataladigan narsalarni boshqarib, qo'shimcha daromad olish maqsadida davlat qimmatli qog'ozlari, korporativ obligatsiyalar, chet el valyutalari va boshqalarni o'z hisobidan sotib oladi va sotadi. Ko'pincha, savdo kitobidagi xavf bozor tavakkalchiligi orqali sezilarli darajada namoyon bo'lishi mumkin.

Olti, operatsion xavf. Muvaffaqiyatsiz yoki noto'g'ri ichki jarayonlar, odamlar, axborot texnologiyalarining buzilishi yoki terroristik hujum, suv toshqini, tayfun va boshqalar kabi boshqa tashqi hodisalar natijasida to'g'ridan-to'g'ri yoki bilvosita yo'qotish xavfi.

Etti, likvidlik xavfi. Likvidlik xavfi potentsial qobiliyatsizlik bilan bog'liq

Umuman bank riskini boshqarish riskni yuzaga kelish ehtimolini xomcho’t qilish, risk tufayli yuzaga keladigan noxush holatlarga yo’l qo’ymaslik yoki ularning tasirini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqishni o’z ichiga oladi. Riskni boshqarish jarayoni quyidagi bosqichlarni o’z ichiga oladi (1-chizma).
Bank riskini boshqarish banklar faoliyatini chuqur bilish, ular bajaradigan operasiyalarning samaradorligini aniqlay olish, bankning kredit, investisiya, valyuta siyosati va boshqa faoliyat turlari bo’yicha optimal qarorlar qabul qilishga erishish, mijozlarning xo’jalik faoliyati va ularning moliyaviy ahvoli, tarmoqlar faoliyatining xususiyatlarini mukammal bilishni talab etadi.
Bank riskini boshqarishda bank boshqaruvchisining asosiy vazifasi bank faoliyatini olib borishda yuzaga keladigan daromad bilan unda yuzaga keluvchi risklar o’rtasidagi optimal variantini topishdan iborat.
Bank risklarini boshqarishda muayyan tamoyillar va talablarga tayaniladi. Ular quyidagilardan iborat:

Tamoyillar, talablar:

• 
  o’z kapitalidan ortiq summaga risk qilmaslik;
  
• 
  kam daromad olish imkoniyatida risk qilishga intilmaslik;
  
• 
  bir mijozga yoki bir-biri bilan bogliq qarzdorlar guruhiga berilgan yirik kreditlar ko’pincha banklarning inqirozga sabab bo’lishini unutmaslik;
  
• 
  bir qarz oluvchiga beriladigan kredit miqdori bankning ustav kapitali miqdorining 10 foizidan yuqori bo’lmasligini asos qilib olish;
  
• 
  bank tomonidan beriladigan yirik kredit bank kapitalining birinchi darajasi miqdorining 10 foizidan oshmasligiga rioya qilish;
  
• 
  bir qarz oluvchiga yoki o’zaro bog’liq qarz oluvchilar guruhiga to’g’ri keluvchi maksimal miqdor bank kapitalining birinchi darajasi miqdorining 15 foizidan oshmasligini asos qilib olish;
  
• 
  ishonchli (blankali) kreditlar bo’yicha maksimal risk miqdori bank kapitalining birinchi darajasi miqdorining 5 foizidan oshmasligiga rioya qilish;