Xayitov sh. N., Artikova d. M., Musayeva j. K
Xorijiy mamlakatlarda innovatsion faoliyatni moliyalashtirish
Yüklə 3,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 15.4. Xorijiy mamlakatlarda innovatsion faoliyatni moliyalashtirish
Sanoati rivojlangan mamlakatlarda fundamental tadqiqotlarni, innovatsion ishlanmalarni, xususan kichik innovatsion biznesni moliyaviy qo`llab quvvatlashning turli xil metod, shakl va yo`llari ishlab chiqilgan. Ayniqsa bu sohada AQSh, Yaponiya, Germaniya, Buyuk Britaniya, Frantsiya va Kanada kabi mamlakatlarning tajribasini o`rganish maqsadga muvofiqdir. Ushbu davlatlarda innovatsion muammolarni yechish tajribasi o`ziga xos xususiyatlarga ega, shu bilan birga umumiy o`xshashlik ham mavjud, ya`ni innovatsion siyosatni amalga oshirishda davlat faol ishtirok etadi. Ushbu davlatlarda ilmiy texnika siyosatining asosiy moliyaviy dasturi davlat byudjeti mablag`laridan foydalanishdir. Rivojlangan mamlakatlarda milliy ijtimoiy va innovatsion xarajatlarning 20 % dan 50 % gacha davlat byudjeti hisobiga moliyalashtiriladi. Ilmiy tadqiqot va innovatsion ishlanmalarga sarflanadigan xarajatlarni davlatning umumiy xarajatlardagi ulushi oxirgi 20 yil ichida qariyb o`zgarmasdan qolmoqda. Ya`ni, ushbu xarajatlar AQShda 6-7 %, Germaniyada, Frantsiya, Buyuk Britaniya va Italiyada 4-5 % va Yaponiyada 3-5 % ni tashkil qilmoqda. ITTKI moliyalashtirish sohasida eng oldingi o`rinda AQSh turadi. Ushbu mamlakatda 2002 yili fundamental tadqiqotlarni va innovatsion ishlanmalarni rivojlantirishga 200 mlrd. AQSh dollari sarflandi. Ushbu ko`rsatkich Yaponiyaning ushbu sohadagi ko`rsatkichidan 2.2, Germaniyaning 5,6 va Buyuk Britaniyaning ushbu sohadagi ko`rsatkichidan 8,7 marta katta. AQSh, Yaponiya, Germaniya, Frantsiya va Buyuk Britaniya mamlakatlarida o`z ilmiy tadqiqot ishlariga sarflanadigan mablag`lar jahon bo`yicha fanga sarflanadigan xarajatlarning 80 % ini tashkil etadi. Innovatsion faoliyatni moliyalashtirishning muhim ko`rsatkichi bo`lib yalpi ichki mahsulotdagi ITTKI sarflanadigan mablag`larning ulushi hisoblanadi. Ushbu 380 ko`rsatkich AQShda – 2,57 %, Buyuk Britaniyada – 2,2 %, Yaponiyada – 3,18 %, Frantsiyada – 2,13 %, Janubiy Koreyada – 2,99 %, Germaniyada – 2,51 %, Rossiya – 1,34 % ni tashkil qiladi. Ushbu ko`rsatkich boshqa rivojlangan mamlakatlarda ya`ni, Shvetsiyada – 3,86 %, Fillandiya – 2,3 %, Gollandiya – 1,9 %, Kanada – 1,55 %, Ispaniya – 0,91 %, XXR – 1,34 %, Gretsiyada – 0,62 %, Izrail – 4,71 % ni tashkil etadi. Rivojlangan mamlakatlarda ITTKI sarflanadigan xarajatlarning tuzilishi turlicha. Bu birinchi navbatda davlat innovatsion siyosatining ustivorligi va innovatsion jarayonga xususiy sektorni jalb etish darajasiga bog`liq. Ya`ni, G`arbiy Yevropa mamlakatlarida fundamental tadqiqotlarga sarflanadigan xarajatlarning ulushi AQSh va Yaponiyaga nisbatan yuqori. Masalan, ITTKIga sarflanadigan xarajatlar tarkibida fundamental tadqiqotlarga sarflanadigan xarajatlarning ulushi AQShda – 1,6 % ni tashkil qiladi, Yaponiyada – 15 %, Frantsiyada – 21 % dan yuqori va Germaniyada –23 %. Innovatsion ishlanmalarning moliyaviy manbai bo`lib davlat va xususiy sektor hisoblanadi. Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda ITKTIning asosiy moliyaviy manbai bo`lib, xususiy sektor hisoblanadi, ya`ni AQShda, Yaponiya, Germaniya va Frantsiyada ilmiy tadqiqot va texnik ishlanmalarni moliyalashtirilgan jami mablag`ning 48–72 % xususiy sektorga to`g`ri keladi. Ushbu mamlakatlarda jami ilmiy tadqiqot va innovatsion ishlanmalarning 60–75 %i, shu jumladan amaliy tadqiqotlarning 70 % dan va tajriba konstruktorlik ishlarning 90 % dan oshig`i xususiy sektorda bajariladi. Rivojlangan mamlakatlarda davlat sektori muhim manbaa hisoblansada, ammo innovatsion ishlanmalarni amalga oshirishda va moliyalashtirishda ikkinchi darajali o`rinni egallaydi. Uning ulushi ko`pchilik rivojlangan mamlakatlarda, xususiy sektorga nisbatan 1,3 – 2,5 marta kam. Ushbu ko`rsatkich Frantsiyada 42 %, Germaniyada – 37 %, AQShda – 36 %, Yaponiyada – 21 % ni tashkil qiladi. Davlat sektorining ITTKI bajarishdagi ulushi, ularni moliyalashtirishga nisbatan kam va rivojlangan mamlakatlardan olingan ilmiy, innovatsion ishlar umumiy hajmining 10– 21 % ini tashkil qiladi. Innovatsion faoliyatni moliyalashtirishda oliy o`quv 381 yurtlarining ulushi juda oz va Germaniya 0% ni tashkil qilsa, Yaponiyada eng yuqori bo`lib 6,5 % ni tashkil qiladi. Ammo, o`quv yurtlarining ITTKI o`tkazishdagi ulushi, ularni moliyalashtrishga nisbatan ancha yuqori va 17–20 % ni tashkil qiladi. Bundan tashqari oliy o`quv yurtlarida fundamental tadqiqotlarning ulushi 55–80 % ni tashkil qiladi. AQShda innovatsion tadbirkorlikni qo`llab quvvatlashda kichik biznes ishlari bo`yicha ma`muriyat, Milliy ilmiy fond, NASA, universitetlar, tarmoq vazirliklari shug`ullanadi. Ushbu ishlarni Germaniyada iqtisod vazirligi, ilmiy tadqiqot va texnologiyalar vazirligi, sanoat tadqiqot asssotsiatsiya federatsiyasi, Patent markazi amalga oshiradi; Frantsiya – iqtisod vazirligi, tadqiqot natijalarini joriy qilish bo`yicha milliy agentlik, Ilmiy texnik fond; Yaponiyada – kichik biznesni moliyalashtirish korporatsiyasi, venchur tadbirkorlik markazi; xalq moliyaviy korporatsiyasi; Italiyada – texnologik yangiliklar markazi va tijorat banklari, sug`urta fondlari bilan birgalikda kichik innovatsion biznesni qo`llab quvvatlash bo`yicha milliy dasturlarning muvaffaqiyatli amalga oshishi uchun kerakli zamin yaratayaptilar. Xulosa 1. Davlat innovatsion siyosati innovatsion jarayonni amalga oshirishni faollashtirish uchun qulay, iqtisodiy tashkiliy, huquqiy, axborot va ijtimoiy psixologik muhit yaratishga yo`naltirilgan faoliyatdir. Davlat innovatsion faoliyati uchta bosqichdan iborat: innovatsion faoliyatni rivojlantirishning ilmiy asoslangan kontseptsiyasini ishlab chiqish, innovatsiyani davlat tomonidan qo`llab quvvatlashning asosiy yo`nalishlarini aniqlash; innovatsion faoliyatni faollashtirish bo`yicha qo`yilgan maqsadga erishishga amaliy ta`sir ko`rsatish. 2. Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish metodlari ikki turga bo`linadi: bevosita va bilvosita. Birinchi turdagi metodlar ham o`z navbatida ikkiga bo`linadi: ma`muriy, dasturli–maqsadli. Bilvosita metodlar innovatsiya faoliyatiga soliq va kredit imtiyozlari orqali ta`sir qilinadi. 382 3. Rivojlangan mamlakatlarda innovatsion faoliyatni boshqarish bir–biridan farq qilsada, shu bilan birgalikda umumiy o`xshashliklar bor. Bu birinchi navbatda innovatsion faoliyatni rag`batlantirishdagi soliq imtiyozlaridir. 4. Evropa Ittifoqi mamlakatlarida innovatsiya siyosatining asosiy yo`nalishlari quyidagilardan iborat: yagona antimonopol qonunchilikni ishlab chiqish, dastgohlarni yangilashni tezlashtiruvchi tizimdan foydalanish, ITTKI imtiyozli soliqqa tortish, kichik ilm talab biznesni rag`batlantirish va h.k. 5. Rivojlangan mamlakatlarda innovatsion xarajatlarning 20 dan 50 % igacha davlat byudjeti hisobiga moliyalashtiriladi. Yüklə 3,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|