Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
301 Geoloji kəşfiyyat işlərində silindr formalı nümunəsiz qazma işləri aparılır (axırıncı quyuların istismara verildiyi zaman görülür). Hər iki qazma zamanı süxur tam olaraq sürtülüb yeyilir, süxurun tərkibi, qurululşu haqda bir məlumat almaq mümkün olmur. Geofiziki işləri tətbiq etməklə süxurların fiziki xassəsi öyrənilir və quyunun geoloji sənədləri hazırlanır Bu, quyularda müxtəlif fiziki sahələri öyrənməklə mümkün olur. Bu halda Yer səthində olduğu kimi bütün fiziki sahələr və üsullardan istifadə olunur. Quyulara müşahidənin nəticələrinə quyunun diametri, quyunun əyilməsi, quyunu dolduran qazma məhlulların, suların duzlaşması və bir çox amillər təsir edir. Bu şərtlər Yerin səthində aparılan geofiziki müşahidələr arasında əhəmiyyətli fərq yaradır. Buna görə də quyuda aparılan geofiziki müşahidələr ayrılaraq sərbəst sahə yaradır ki, bunlara quyuları geofiziki öyrənən üsul adı verilib. Bəzən bunlara mədən geofizikası deyilir (neft və qaz yataqlarının axtarışı yaxud karataj adlandırılır). Quyularda aparılan bütün ölçmələr ya maşına ya da hərəkət edən vasitələrdə yerləşdirilən karataj stansiyalarında aparılır. Qarataj stansiyalarının tərkibinə aşağıdakılar daxildir: quyu ölçmə aləti, yerüstü idarəetmə mərkəzi və qeydetmə. Xüsusi naqil vasitəsi ilə idarəetmə mərkəzi ölçmə aləti ilə birləşdirilir. Müasir avtomat karataj stansiyalarında bir neçə dəst quyu ölçmə və idarəetmə mərkəzi var ki, bu, müxtəlif üsulları ayrılıqda, yaxud hamısından birlikdə istifadə etməyə geniş imkan verir. Ölçmələrin nəticələri oxşar formada karataj diaqramı kağız lent- də, foto lentdə, yaxud ədədi kodlarla yazılır ya əllə, ya da maşınla hesablanılır. Çox dərin olmayan quyuları bir məqsədli əldə gəzdirilən cihazlarla öyrənirlər. Quyuların fiziki üsulla öyrənilməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Qarataj quruluş geologiyasında filiz və qeyri- filiz yataqların axtarışında və mühəndis hidrogeologiya tədqiqatlarında istifadə olunur. Quyuların kəsilişini öyrəndikdə elektrik, nüvə fizikası, termometrik, seysmoakustik, maqnit, qravimetrik, eyni zamanda geokimyəvi və geoloji üsullardan istifadə 302 edirlər. Geofiziki tədqiqat eyni zamanda həm quyu ətrafı, həm də quyulararası məkanda aparılır. XXVI FƏSİL QUYULARIN ELEKTRİK KƏŞFİYYATI İLƏ TƏDQİQİ Quyuların elektrik üsulu ilə tədqiqi Yer səthi üsulunun tədqiqatlarına çox yaxındır. Ən çox istifadə olunan elektrik müqavimətinin zahiri qiymətini təyin edən üsuldur. Bu müşahidələrdən təbii elektrik sahəsindən məxsusi polyarizasiyanın yaratdığı potensialın karatajından, yaradılmış potensialından sürüşən təmas karatajından, elektrodlardakı potensial karatajından istifadə olunur və s. Qurğular quyu ölçmə alətinin üzərində yığılır və karataj zondu adlanır. § 102. FƏRZ OLUNAN MÜQAVİMƏT ÜSULU Quyuların fərz olunan müqavimət üsulu ilə tədqiqi süxurların fərz olunan xüsusi müqavimətlərinə görə bir-birindən fərqlənməsinə əsaslanıbdır. Bu üsul prinsipcə Yer səthində müqavimət üsulu ilə aparılan elektrik profilləməsi ilə eynidir. Fərz olunan xüsusi müqavimət aşağıdakı düsturla f =K U/I təyin olunur. Burada K ölçmə aparılan zondun sabitidir. Adətən dördelektrodlu AMNB qurğudan istifadə olunur. Belə ki, üç elektrod AMN yaxud ABM quyuya buraxılır. Dördüncü elektrod N yaxud B Yerin səthində quyunun yaxınlığında Yerə basdırılır. Üç elektrod quyuda karataj zondunu təşkil edir. AB elektrodu sabit cərəyan generatoru və MN elektrodu çoxnaqilli kabellərlə ölçən cihazlarla birləşdirilir. Elektrodların vəziyyətindən asılı olaraq aşağıdakı tip zondları bir- birindən fərqləndirirlər (Şəkil 95). Əgər birinci qidalandırıcı elektrodla A quyda zond da, ikinci qidalaycı elektrod isə Yerin səthində qalırsa, belə zonda birqütblü zond deyilir AMN. BMN isə ikiqütblü zond adlanır, bu qurğuda hər iki qidalayıcı elektrod quyuya buraxılır A və B yerin səthində isə N qəbuledici elektrod Yerlə birləşdirilir. Bir məqsədli (cüt) və müxtəlif məqsədli (tək) zondlar arasında məsafə ölçmələrin nəticələrinə təsir 303 etdiyi ücün onları fərqləndirirlər, uyğun olaraq bunlara potensial zond yaxud qradient zond adları verilib. Potensial zond ona deyilir ki, cüt elektrodlar arasındakı (MN birqütblü yaxud AB ikiqütblü) məsafə 5-10 dəfə tək AB elektrodlar arasındakı məsafədən çox olsun. Tək elektrodlar arasındakı məsafəyə potensial zondun uzunluğu L n3 deyilir. Adətən geoloji şəraitdən asılı olaraq L n3 elə seçilir ki, 0,5-0,7 m hüdudunda dəyişin, bir şərtlə ki, AM≤ МN ) 10 1 5 1 ( = ) 10 1 ( MN; olsun. Çüt elektrodlar AB və MN arasındakı məsafə, tək elektrodlar AM arasındakı məsafədən çox-çox az olduqda, buna qradyent zond deyilir. Qradient zondun uzunluğu L r3 AO məsafəsi ilə təyin olunur, yəni tək elektroddan cüt elektrodun mərkəzinə qədər olan məsafədir. Tədqiqatın dərinliyi AO-nun qiymətindən asılıdır, AO nə qədər çox olsa, bir o qədər tədqiqat dərində aparılar, çox hallarda L n3 2m olur. Şəkil 95 . Karataj zondların tipləri. A-birqütblü qradient zondu; b-birqütblü potensial zondu; v-ikiqütblü qradient zondu; q-ikiqütblü potensial zondu; f -in yazılma nöqtəsi. Müxtəlif elektrik müqavimətli layların sərhədinin təyin olunması cüt elektrodun tək elektroda nisbətən yerləşdirilməsindən asılıdır. Ona görə də alt qatla üst qatın qradient zondlarını bir-birindən fərqləndirirlər. Alt qat zondunda cüt elegtrodlar tək elektroddan Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|