Xələfli A. A

 
182 
mərkəzində  kəsişdiyini  görərik. 

fAMNS
    və 

fAMNS
  orta  hesabı 
qiyməti 

f
-in  quymətinə  bərabərdir.  Bu  qiyməti  biz  simmetrik 
qurğunun köməyi ilə ala bilərik AMN 

f
= (

fAMNS
 +  

fAMNS
 )/2-
nun 

f
    simmetrik    profilləmə    qrafikini    kombinə    edilmiş  profilləmə 
əyrisi ilə birləşdirərək orta əyri çəkməklə almaq olar. 61b şəklindən 
görünür ki, simmetrik qurğu ilə profilləmə də filiz kütləsi üçün 

f
 az 
hiss olunan minimum verir, profilləmə isə aydın qrafiklərin kəsişdiyi 
nöqtəni qeyd edir. Əgər keçiriçi kütlə bir neçədrsə, onda qrafiklərin 
kəsişməsi  də  bir  neçə  olaçaqdır.  Beləliklə,  qeyd  etmək  lazımdır  ki; 
filiz  kütləsinin  dərinlikdə  yerləşməsi  (şəkil  61v-yə  bax)  üsulun 
imkanlarını xeyli azaldır. 
 
Şək. 61. Kombinasiyalı profilləmə qurğusu (a); kiçik qalınlıqlı sərt bucaq 
altında  düşən  layın  (KEP)  qrafikası  (b);  miskolçedan  yatağı  (v).  1-müasir 
çöküntülər, 2- Porfirit, 3-porfir, 4xloritləşmiş süxurlar, 5-istiqamətli qurğu 
BMNS). 
  
 
§60.  Elektrik  profilləmədən  alınan  nəticələrin  təhlili  və 
qrafiki göstərilməsi 
Bütün elektroprofilləmənin çöl müşahidələrindən alınan izoxələr 
profiboyu 

f 
əyrisi  kimi  göstərilir,  əgər  müşahidə  asıq  çöldə 
aparılıbsa  onda  qrafiklər  xəritəsi  qurulur.  Elektro  profilləmə  işinin 

---

 
183 
təhlili,  bir  qayda  olaraq,  keyfiyyət  xüsusiyyəti  daşıyır.  Xəritədə 

f 
əyriləri və izoxətlərinin təhlili zamanı eyni tipli elementləri müqayisə 
etməklə 

f  anomaliyalarını  ayırırlar. 

f  qrafiklərini  düzgün  geoloji 
materiallarla  müqayisə  edərək  tədqiqat  aparılan  ərazi  üçün 
geoelektrik  kəsilişinin  tipi  (növü),  layın  düşdüyü  istiqamət  və  digər 
keyfiyyət  xüsusiyyətləri  təyin  olunur.  Bir  qayda  olaraq 

f-kiçik 
qiymətləri  vasitəsilə  yerin  səthinə  yaxın  yerləşmiş  filiz  kütləsini  və 
ya çatlarla səciyyələnən və mineral sularla doymuş zonaları ayırırlar 
(şəkil  62  a,b).  Üstü  yumuşaq  çökmə  süxurlarla  az  örtülmüş  qaya 
süxurları  və  donmuş  zonalar  xüsusi  müqavimətin  böyük  olması  ilə 
fərqlənirlər.  Dəqiq  misal  olaraq  kom  binə  edilmiş  profilləmə 
üsulunun  köməyi  ilə  alınan  nəticələrdən  görünür  ki,  keçirici  mühit 
üzərində,  filiz  kütləsi  yaxud  donu  açılan  (əriməyə  başlayan)  zona 
üxərində 

f   
əyrilərinin kəsişdiyi göstərilmişdir (Şəkil 63a) və böyük 
müqavimətə malik olan donmuş hədəf üzərindəki zona göstərilmişdir 
(Şəkil 63 b). 
 
 
Şək.  62.  Dipol  profilləmənin  köməyi  ilə  qırılmalarla  əlaqədar  olan 
çatlarla  səçiyyələnən  ərazinin  yerləşdiyi  şəraitin  təyini  şaquli  istiqamətdə 
(a) və sərt duşən qırılmalar üçün misal (b). 
Dipol profilləmələrinin qrafiki. 
1.Qurğu  ilə  AA
’
=BB
’
=20m;  MN=10m;  OO
’
=110m;  2-Qurğu  ilə,  AA-
BB=40m;  MN-20m;  OO
’ 
=22m;  3-Qranitoqneyş;  4-Moren  çökmələri 

---

 
184 
(buzlaqların  hərəkəti  ilə  yaranmış  süxur  yığını);  5-Çatlığa  məruz  qalmış 
ərazi; 6-Qırılma zonası; 7-Qrunt suların səviyyəsi. 
 
 
 
Şək.63.  Donmuş  laylarda  süxurların  elektrik  kəşfiyyatı  üsulu  ilə 
tədqiqi. (a) - boş çökmə süxurlarda ərimiş zonalar olaı sahələr üçün; su ilə 
doymuş boş çökmə süxurların yerləşdiyi sahələr üçün (b) 1-köklu süxur; 2- 
boş  süxurlar;  3-ərimiş  zona;  4-buz;  5-donmuş  süxur  altında  suyun  axma 
istiqaməti. 
 
§61. Şaquli elektrik zondlaması 
Şaquli  elektrik  zondlama  üsulu  dərinlikdə  yerləşən  süxurların 
müqavimətinin  dəyişməsini  öyrənir.  Ölçmə  işləri  çox  hallarda  sim-
metrik  dördelektrodlu  qurğularla  aparılır,  ölçüləri  daimi  olaraq  artır, 
buna  baxmayaraq  qəbulediçi  elektrodlar  arasında  MN  olan  məsafə 
sabit  saxlanılır.  Bəzən  AB  xətti  uzrə  cərəyan  buraxılır  və  yerin  dərin 
qatlarını  tədqiq  edirlər.  Qurğunun  ölçüləri  elektrik  kəşfiyyatının 
göstəriş kitabında verilir. Adətən AB/2 bərabər seçilir. 1,5; 3; 4,5; 6; 8; 
10; 15; 25;40; 65; 100; 150; 230; 300; 450; 600; 800; 1000 metr. AB/2 
qiymətinin dəyişməsi 1.5-dən 10 m-ə qədər, 15-dən 100 m-ə və 150-
dən 1000 m-ə qədər MN arasında olan məsafə uyğun olaraq 1; 10; 100 
götürülür;  AB  və  MN  xəttini  çölə  getməmişdən  qabaq  hazırlayırlar 
(şəkil  64).  İkiqatlı  üfüqi  yatan  kəsilişdə 

1
  >

2
  halında  şaquli 

---

 
185 
zondlama  əyrisi şəkil 65  a-  da göstərilmişdir.  Əgər  kəsilişdə  alt  layın 
müqaviməti 

1 

 

2
,  onda  şaquli  zondlama  əyrisinin  forması  65  b 
şəklini alır.
     
           
 
Şək.64.
 
Simmetrik  şaquli  elektrik  zondlama    qurğusu.  K
1
-K
2
 
qidalandırıcı AO va BO naqillərin dolaqları
. 
  
  Fərz  olunan  müqavimət  kəsilişi  geoloji  kəsilişin  ümumi 
xüsusiyyətlərini  öyrənmək  üçün  istifadə  edilir.  Kəsiliş  qurulduqda 
şaquli  olaraq  hər  məntəqədə  AB/2-nin  qiymətini  loqarifmik 
miqyasda  qeyd  edirlər  (Şəkil  65).  AB-nin  hər  paylanmasında  (yəni 
elektrodların bir birindən uzaqlaşdırılması) 

f 
 -in qiymətləri Omm-lə 
yazılır  və  izoxətlərin  planı  qurulur.  Kəsiliş  üzrə  kəmiyyətcə  təhlil 
aparılır. 66-cı  
şəkildən görünür ki,12 şaquli zondlama kəsilişin üst hissəsində ano-
maliya  olduğunu göstərir,  keçiriciliyi isə  kiçik müqavimətli  süxurun 
əmələ gəldiyi sahəyə uyğundur. Şaquli zondlamada əyrilərin kə 
miyyətcə təhlili daha tam geoloji nəticələr verə bilir, bunun köməyi 
ilə  kəsilişdə  layların  sayının  qalınlığını  və  müqavimətini  təyin  edə 
bilərik.  
Üç  üfüqi  yatan  laylı  kəsilişlərdə  şaquli  zondlamanın 
əyrisi  dörd  olur.  A,K,Q,H  (şəkil  67).  Çoxlaylı  əyrilər  bir 
neçə üç laylı əyrilərdən təşkil olunduğu kimi qəbul olunur. 

---