Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
192 axtarılan hədəfin yerləşdiyinə uyğun gəlir. Mənfi anomaliyalar bir qayda olaraq sulfid yataqları, kömür layları, antrasit və qrafit layları üzərində əmələ gəlir. Şək.71. Potensial üsulu ilə müşahidə sxemi (a) qradient potensialı (b) ÖC ölçmə cihazı. Şək.72 Təbii sahə üsulu ilə aparılan işin nəticələri. a- Tərkibində müxtəlif metallar olan damarlar üzərində sahə qrafiki. b-Damar üzərində bərabər potensiallı izoxətlərin planı.1. Tərkibində müxtəlif metallar olan damar. 2. Damarları özündə yerləşdirən mühit. 193 Yeraltı süzülüb axan suları öyrənən zaman müxtəlif işarəli anomaliyalara təsadüf oluna bilər, bu, suyun axma istiqamətindən asılıdır. Süzülüb gələn lay suyu üzərində mənfi, mənbə üzərində isə müsbət anomaliya müşahidə olunur. Təbii sahə suyun altında gizlənən süzülüb axma mərkəzinin aşkar edilməsində böyük rol oynayır, bu, su anbarlarının altında süzülüb axan suların istiqamətini izləməyə imkan verir. Bunun üçün bir məntəqədən müxtəlif istiqamətdə müşahidələr aparılır (şəkil 73). Şək.73. Yeraltı suların axma istiqamətinin təbii elektrik sahəsi üsulu ilə təyini. a-qəbuledici xətlərin yerləşdirilməsi. b- U dəyişməsi. Mərkəzi müşahidə nöqtəsindən bütün istiqamətlərdə potensiallar fərqini ölçmək qəbuledici (M 1 N 1 M 2 N 2 ) xətlərin uzunluğuna uyğun məsafədə aparılır. Kəsiklərinin sonu U 1 U 2 U 3 U 4 bir-biri ilə birləşdirirlər və səkizə oxşar fiqur alınır. Bu fiqurun uzun oxu yeraltı suların axma istiqamətini göstərir. Axımın istiqaməti əmələ gələn qradientin işarəsindən asılıdır: məntəqə axma istiqamətindən aşağıda yerləşmiş olsa, orada potensial böyük olacaq. Misal üçün əgər şəkil 73 b-də N 1 məntəqəsində potensial, M 1 məntəqəsindəki potensialdan çoxdursa, deməli suyun axma istiqaməti M 1 -dən N 1 tərəfədir. Nəticədə demək lazımdır ki, şaquli zondlama üsulu çox sadədir, səmərəlidir və əlverişli geoloji şəraitdə yaxşı nəticələr verir. § 63.SÜNİ YARADILMIŞ QÜTBLƏŞMƏ ÜSULU 194 Süni yaradılmış qütbləşmə üsulu yerdə yaranan ikinci elektrik sahəsini öyrənir. Bu hadisə yerə uzun müddət sabit cərəyan buraxmaqla müşahidə olunur. Bu halda maye və bərk fazaların sərhədində, nəmli süxurun məsamələrində, tərəfdən dielektriklərin yanında elektirik cərəyanını yaxşı keçirən mineral olduqda bunlar arasında elektrokimyəvi reaksiya baş verir ki, bunun hesabına ikinci elektirik sahəsi yaranır. Bu prosesə yüklənərək qütbləşmə adı verilmişdir. Kristalik quruluşa və elektron keçiriciliyinə malik olan yüklənərək qütbləşmiş mineralların xüsusiyyəti akkumlyator hadisəsinə oxşayır (Şəkil 74). Yüklənmənin vaxtı artdıqca qütbləşmənin intensivliyi artır. Bu çox hallarda məsamələrə dolmuş elektrolitin tərkibin, onun zənginliyindən, məsamələrin quruluşundan asılıdır və qütbləşmə üsulun hidrogeoloji və dağ-mühəndis geologiyasındakı məsələlərin həllində istifadə olunmasını göstərir. Qütbləşmə üçün 3-5 dəqiqə kifayətdir ki U sp ozünün maksimum qiymətini alsın. Cərəyan kəsildikdə AB xəttində verilən elektrik sahəsi bir anlığa yox olur, qütbləşmə sahəsi isə müəyyən vaxt keçdikdən sonra sıfır olur. Qütbləşmə sahəsinin azalması birinci saniyədə baş verir, ona görə də birinci sahə kəsilən kimi ölçməni aparmaq lazımdır. Şək.74. Süni yaradılmış potensialın qiymətinin U sp yüklənmə və boşalma zamanı t-dən asılılığı. Qütbləşmə sahəsinin hesablanması aşağıdakı kimi aparılır: 1) qütbləşmə dövrü MN xəttində U sp , 2) AB xəttində cərəyan şiddəti 195 İ AB , 3)MN xəttində cərəyan kəsildikdən sonra U qütb , gərginliyidir. Bu aldığımız qiymətlərlə f U sp /I, f = U qütb / U sp ∙100 % faizlə hesablanılır ki, burada f süxurun fərz olunan qütbləşməsi adlanır və faizlə ölçülür. Müxtəlif ərazilərdə qütbləşmə üsulun təcrübi istifadəsi göstərir ki, müxtəlif filizsiz süxurların qütbləşməsi 2-4%, filiz kütlələri üçün 6%-dən çox olur. Orta qradient üsulu ilə iş aparıldıqda, qrafiklər xəritəsi və profil boyu f və f qrafiki qurulur (Şəkil 75). Şək.75. Orta qradient qurğusunda fərz olunan qütbləşmə f və fərz olunan xüsusi müqavimət f , qrafiki (a, b) və ŞEZ (v,q) 1-boş yumşaq çök- mələr; 2-özündə yerləşdirən süxur; sulfid dənəcikləri;3-kasıb;4-zəngin. Şaquli zondlama qurğusu ilə müşahidə zamanı biloqarifmik kağızda f və f əyriləri qurulur (şəkil 75 c,q) və ölçülən kəmiyyətlər üçün şaquli kəsilişlər qurulur. Alınan nəticələri ancaq keyfiyyətcə təhlil edirlər. Hədəfi özündə yerləşdirən süxurların Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|