Xələfli A. A
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
199 qiymətini, eyni zamanda istiqamətini də dəyişir. Maqnittellurik sahənin qiymətinin dəyişməsinin zamandan asılılığı çox mürəkkəb xüsusiyyətə malikdir. Tellurik cərəyanın zamandan asılı olaraq dəyişməsinə tellurik cərəyanın variyasiyası deyilir. Variasiya dövrü, ya da qeyri dövrü növlərə bölünür. Dövrü variasiya nisbətən sabit dövrlərlə təsvir olunur və uzun, orta və kiçik dövrlü variasiyalara ayrılır. Uzun dövrlü variasiya bir neçə saat davam edən variasiyadır, özünəməxsus tək impulsa malikdir. Bunları Yerin dərin qatlarını tədqiq edəndə öyrənirlər. Ortadövrlü variasiya bir neçə saniyədən saniyənin onda biri qədər vaxtda baş verir. Qısa dövrlü və ya yüksək tezlikli variasiya onda bir saniyədən mində bir saniyə müddətində baş verən variaiyadır. Dəvamlılıq dərəcəsinə görə variasiya iki növə bölünür: dəvamlı (dəyişməz) və qeyri-sabit. Sabit variasiya bir neçə saat (5 saat) aramsız davam edir və dövrlərin amplitudasının dəyişməsi heç bir qanunauyğunluğa tabe deyil. Ən çox müşahidə olunan dayanıqlı variasiyadır, bunun dövrü 15-60 saniyədir, bu səhər və gündüz vaxtlarında (saatlarında) baş verir. Qeyri-stabil variasiya bir silsilə impulsdur, qısa fasilələrlə (40-60 saniyə) adətən axşam və gecə müşahidə olunur. Əməli cəhətdən daha çox əhəmiyyət kəsb edən orta dövrlü variasiyadır. Bu yerin üst qabığının elektrik xassələrindən asılıdır. Orta dövrlü variasiyanın amplitudu özülün (fundamentin) çox dərində olmayan hissəsində 3-10 mV/km hüdudunda dəyişir. Özülün süxurlarının üstünü örtən qalın keçirici laylar olan sahədə isə amplitudu 0.5-1 mV/km hüdudunda dəyişir. Əgər sahəsi böyuk olmayan ərazidə süxur horizontal yatırsa və onun müqaviməti eynidirsə, onda TÇ sahəsi bu ərazidə həmin anda eyni qiymətə və istiqamətə malikdir. Əgər ərazidə elektrik kəsilişi dəyişirsə, onda eyni vaxtda müxtəlif məntəqədə TÇ sahəsi müxtəlif olacaq. Bu dəyişikliyə TÇ anomaliyası deyilir, cünki bu tədqiq olunan sahənin geoloji quruluşundan asılıdır. TÇ sahəsinin öyrənilməsi geoloji quruluşun əsas xususiyyətlərinin aşkar edilməsinə imkan verir. TÇ sahəsini ölçmək üçün maqnittellurik 200 cihazdan istifadə olunur (MTL—71), bütün ləvazimatlar maşında yerləşdirilir. TÇ sahəsini ölçmək üçün qurğu iki qəbulediçi MN xəttindən ibarətdir, hər bir xətt PSMO markalı naqildən, makaradan və iki qütbləşməyən mis kuporoslu elektrodlrdan ibarətdir. Makaranın açılma şəraiti və qəbuledici elektrodların bir-birinə nisbətən yerləşməsinə görə (şəkil 76) qurğuları bir-birindən fərqləndirirlər: xaçva rı, Q şəkilli, T şəkilli və korbucaqlı qurğular (M 1 N 1 xətti ilə M 2 N 2 xətti arasındakı bucaq 70°). MTP və MTZ üsulları ilə tellurik variasiyadan H və E x və E y - dan başqa maqnit sahəsinin variasiyasını H x və H y təyin edirlər. MTP və MTZ üsulları zaman etibarı ilə bir-birinə uyğun gələn kvazisinusoidal impulslar dəstəsini ayırmağa əsaslanıb. Bu impulsların dövrləri 10-15%-dan çox fərqlənməməlidirlər, fazaları isə bir-birindən 1/15 dövrdən çox olmamalıdır. İmpulsun amplitudu 10 sm-dən az olmamalıdır. Hər dəstə impuls üçün orta dövr aşağıdakı formula ilə hesablanır. Şək. 76. Tellurik cərəyan üsulunun ölçmə qurğuları a-Q şəkilli, b-Xaç şəkilli. v-T şəkilli, q-Bucaq şəkilli. T=1/4(T. x +T u +T H x +T H u ) Ayrılan hər dəstə impuls üçün giriş impedansı Z = Ex / H u və sonra fərz olunan müqavimət təyin olunur. f =0,2T Z 2 201 Burada T- E x və H u komponentlərin dövrüdur, Z bunlara əsasən hesablanır. MTZ üsulundan istifadə etdikdə nə qidalandırıcı xətdən, nə də generator qurğularından istifadə olunur, bu da əmək məhsul- darlığını artırır və çöl işlərinin maya dəyərini azaldır. §65. İnduktiv dipol profilləmə üsulu İDP üsulu yüksək keçiricilkli filliz yataqlarının axtarışında istifadə olunur. İDP üsulu ilə çöldə iş aparmaq üçün qurğu iki dipoldan ibarət olur (qidalandıran və qəbul edən). Bu böyük diametrə malik olmayan çox sarğılı iki çərçivədən ibarətdir. Qidalandırıcı xəttə generator qoşulur, bunun köməyi ilə elektromaqnit sahəsi yaradılır. Qəbuledici, dipol ölçən cihazlara birləşdirilir və cəm maqnit sahəsini (H) ölçməyə imkan verir. Dipolları müxtəlif müstəvilərdə qoymaq olar. Hamısından çox şaquli qurğulardan istifadə olunur (Hər iki dipol horizontal müstəvidə yerləşir), Bunun köməkliyi ilə maqnit sahəsinin şaquli təşkiledicisini z -lə ölcürlər. Nadir hallarda H y komponenti təyin olunur. Dipollar arasındakı məsafə gözlənilən hədəfin dərinliyindən iki dəfə çox olmalıdır. İş zamanı bu məsafə sabit (dəyişməz) saxlanılır, qurğunun yeri profil boyu dəyişdirilir. Şaquli qurğu ilə H xz -in amplitudunu, onun fazasını cz və horizontal qurğu ilə H xz və cy ölçülur. Açıq ərazidə axtarış planalmanı DİP üsulu ilə 1:25.000 və 1:5.000 miqyasında bir münasib tezlikdə aparırlar. Filiz kütlələrinin axtarışında va geoloji xəritəalmada müşahidələr iki tezlikdə aparılır. Açıq ərazilərdə dəqiq planalmalar 1:5.000 və 1: 2.000 miqyas- ında aparılır, bununla anomaliyaların sərhədləri, lap kiçik ölçülu filiz hədəflərini, filiz kütlələrini izləmək kimi məqsədlər üçün istifadə olunur. Belə hallarda işi 6-8 hers tezliklərdə aparırlar. İDP quyuların tədqiqində istifadə edilir. Bu üsuldan həmçinin aero elektrik kəşfiyyatda istifadə edirlər. §66. Radiokip üsulu Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|