XəZƏr universiteti erciyes universiteti

28 
 
yurttaşlara benimsetilmesi temel amaç olmuştur. Milliyetçilik bu yönüyle Osman-
lı’yı  geride  bırakarak  milli  bir  devlet  olmanın  uygulamasını  Türk  Tarih  Tezi  ve 
Güneş Dil Teorisi ile bulmuştur (Tazegül 114). 1928 dil devriminin ardından başla-
tılan Vatandaş Türkçe Konuş kampanyaları ulus devlet oluşumunun önemli yöntem-
lerinden biri olmuştur (Özden 50). Yine bu kapsamda 17 Ekim 1932’de bir bildiri 
yayınlanarak  Türk  yazı  dilindeki  yabancı  sözcüklerin  atılacağı,  aydınların  dili  ile 
halk dili arasındaki korukluğun giderileceği belirtilmiştir. Halk Ağzından Söz Der-
leme Yönetmeliği hazırlanarak her yanda Derleme Ocakları kurulmuş iki yıl içinde 
130. 000 fiş toplanmıştır (Ergün 162). Kemalist çerçeve içinde yeni bir tarihsel kurgu 
üzerinde  yeni  bir  toplumsal  benlik  oluşturma  amacı  ile  hareket  eden  bürokratik 
kadroların bu amaçla başvurdukları ilk metot Anadolu Türklüğüne vurgu yapan yeni 
bir söylem olmuştur. Bu söylem Osmanlı ve İslam temasını yıkan yeni bir milli ben-
lik yaratma amacına yönelik bir çalışma olmuştur. Ağaoğlu, bu Türk Tarihini Ana 
Hatları projesi çerçevesinde yaptığı bir çalışma ile Etrüsk ve Roma Tarihi ile Türk 
Tarihi arasında bağlantılar kurmaya çalışmıştır (Özcan 189-190). Ancak bu çalışma-
larda ortaya konanlar ve Kemalistlerce öne sürülenlere bakıldığı zaman Türklülük 
idealinin  bütün  kültür  farklılıklarını  aynılaştırmak  veya  özdeşleştirmek  amacında 
değil  unutulmuş  bir  kimliği  yeniden  ön plana çıkarma  amacı  güdülmüştür  (Türk-
doğan 71). Birinci Türk Tarih Kongresinde alınan kararlara göre Türk Tarihinin Orta 
Asya kökenli olduğu ve Türklerin beyaz ve ari insanlardan oluştuğu Türkçenin bütün 
dillerin anası olduğu gibi abartılı ve gerçek dışı söylemler ifade edilmiştir (Ergün 
157).  Nitekim  durum  Atatürk  tarafından  şu  şekilde  ifade  edilmiştir:  “Kafasını  ve 
vicdanını, en son terakki şuleleriyle güneşlendirmeye karar vermiş olan, bugünün 
Türk çocukları, biliyor ve bildirecektir ki, onlar dört yüz çadırlı bir aşiretten değil, 
on binlerce yıllık ari, medeni, yüksek bir ırktan geleni yüksek kabiliyetli bir millettir. 
” (Söylev ve Demeçler 308).  
Milliyetçilik ideolojisi, Cumhuriyet ile beraber yeniden anlamlandırılarak ye-
ni bir toplum inşasında birleştirici bir bağ oluşturmuştur (Beriş 90). Osmanlı Devleti 
zamanında dini terminolojide kullanılan millet kavramı daha sonra dil, kültür ve ülkü 
birliği olarak Kemalist ideolojinin İslam dininden farklı bir yapı içinde ulus devlet 
yapımı sürecinde kullanılmaya çalışıldığını göstermiştir (Uzun 179). Milliyetçilik, 
modernizmin en güçlü ifadesi olarak laikliğin bir bileşimi halini almıştır (Karpat, 
Osmanlı’dan Günümüze Elitler 260). Keza Kurtuluş Savaşı’nın mücadele edilmesi 
gereken ana simgesi olarak gösterilen “gavur” imajı, Batılı reformların uygulanması 
sürecinde halka bir karşı imge olarak verilemezdi. Nihayet bu reformların yansıtıl-
ması ve toplumca kabulü için bulunan yeni metafor Türk milliyetçiliğiydi (İnsel 80). 
Bu kapsamda kazanılan zaferler ve kahramanlık öyküleri ile ortak geçmişi ve ko-
lektif hafızayı doldurarak ulus olma süreci pekiştirilmeye çalışılmıştır (Akdoğan 37). 
 
 
SONUÇ 
Osmanlı Devleti’nin gerileme süreci ile başlayan modernleşme ve daha ziyade 
Batılılaşma  çabaları  devletin  kurtuluş  sürecine  olumlu  bir  katkıda  bulunmasa  da, 
seçkinler nazarında imparatorluğun yeni bir kimlik kazanması konusunda önemli bir 

---

29 
 
süreç olmuştur. İmparatorluğu oluşturan unsurların kendi rotalarını kendilerinin çiz-
mek  istemesi  yönündeki  kararı  Türk  kimliğinin  yeniden  hatırlanması  sürecinde 
önemli bir etken olmuştur.  
Cumhuriyet Türkiye’si İttihat ve Terakki döneminde ön plana çıkan Türk kim-
liğini  Bağımsızlık  Savaşı’nın  kazanılması  ile  farklı  bir  vechede  yeniden ala  alma 
kararı almıştır. Buna göre Kurtuluş Savaşı boyunca savaşın kazanılması için ön plana 
atılan Türk kimliği ve bu kapsamda Türk milliyetçiliği, savaş sonrası yeni Türki-
ye’nin yapılanması için homojen bir ulus yaratımı ve yeni devlete yeni millet lazım 
retoriği ile yeniden ele alınmıştır. Eskiyi yıkarak yeni bir yapılanma çerçevesinde 
Kemalist söylem kapsamında toplumun iki önemli bağı din ve milliyetçilik teme-
linden hareket edilmiştir. Süreç sert ve katı bir zihniyetle ilerletilerek sonraki dönem-
lere sirayet edecek bir bürokratik zihniyeti temelini oluşturmuştur.  
 
KAYNAKÇA 
AKBABA,  Burcu,  Ulus  Devlet  Anlayışı  Bağlamında  Türkiye’de  Ordu  Siyaset  İlişkisi, 
Basılmamış  Yüksek  Lisans  Tezi,  Selçuk  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü 
Kamu Yönetimi Anabilim dalı, Konya, 2006.  
AKDOĞAN,  Nuran  Savaşkan,  “Modern  Ulus  Devlet  Olma  Yolunda  Harf  İnkılâbı  ve 
Uygulanması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 3, 3 Eylül (2010): 33-59.  
ARAT, Emin, Kemalizm Yurtta Sulh-Cihanda Sulh, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 196: 246.  
Atatürk’ün Söylev Ve Demeçleri I-III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk 
Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.  
Atatürkçülük  Atatürk’ün  Görüş  ve  Direktifleri,  Birinci  Kitap,  Milli  Eğitim  Bakanlığı 
Yayınları, İstanbul, 1997.  
AYKUT, Şeref, Kamȃlizm, Muallim Ahmet Halit Kitap Evi, İstanbul, 1936.  
BAYDUR, Mithat, “Demokrasi ve Modernleşme Sürecinde, Devletin-Sivil Topluma Baskın 
Gelmesi ve Kemalizm”, Yeni Türkiye 98/23-24, Özel Sayı I.  
BERİŞ, Hamit Emrah, Tek Parti Döneminde Devletçilik, Liberte Yayınları, Ankara, 2009.  
ÇAHA,  Ömer,  “Cumhuriyet  Türkiye’sinin  İlk  Yıllarında  Sivil  Toplum”,  İslami 
Araştırmalar, Cilt: 8, Sayı: 2, (1995): 95-115.  
DEMİR,  Şeyhmus-SESLİ,  Mutlu-YILMAZ,  Veysel,  “Türk  Modernleşmesi:  “Eleştirel  Bir 
Bakış”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, (2008): 77-90.  
ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.  
ERİŞ, Metin, “Cumhuriyet, Kuruluştan İdeolojik Saplantıya…”, Yeni Türkiye Cumhuriyet 
Özel Sayısı I, Sayı: 23-24, (1998): 631-648.  
GENÇ,  Ernur,  “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e  Kimlik,  Misyon ve  Vizyon Bağlamında  Türk 
Aydını”, Akademik İncelemeler, Cilt: 2, Sayı: 1, (2007): 134-174.  
GİRİTLİ, İsmet, “KemalizminSosyo-Ekonomik Yönü”, Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası 
Sempozyumu Bildirileri (10-14 Aralık 1973, İstanbul), Sermet Matbaası, İstanbul, 
1975.  
GÖLE, Nilüfer (b), “Türkiye’de Laiklik ve İslamiyet: Elitlerin ve Karşıt Elitlerin Oluşumu”, 
Yeni Türkiye Cumhuriyet Özel Sayısı III, Sayı: 23-24, (1998): 1601-1610.  
HEPER, Metin, Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğu Batı, 2006.  
İNAN,  Afet,  Medeni  Bilgiler  ve  Atatürk’ün  El  Yazıları,  Türk  Tarih  Kurumu  Basımevi, 
Ankara, 1988.  
İNSEL, Ahmet, Türkiye Toplumunun Bunalımı, Birikim Yayınları, İstanbul, 2001.  
İREM, Nazım, “Jakobenizm-Cumhuriyetçilik Açmazında Kemalist Radikalizm”, Journal of 

---