XəZƏr universiteti erciyes universiteti

282 
 
KİMLİĞİN İNŞA EDİCİ YAPISI OLARAK FARK(LILIK) POLİTİKASI 
 
Sinan KILIÇ 
 
Giriş 
Kimlik nedir? Kimlik kişinin birey olarak varlığını, varoluşunu anlamlandıran 
yeryurttur. Kimlik varoluşun anlamlandırılması olarak hem kültürle kazanılan hem 
de sonradaninşa edilebilenbir yapıya sahiptir. Bu inşa süreci doğum ile başlayarak, 
varoluşun  ölümle  sonlanmasına  kadar  devam  eden  bir  kimliklendirme  sürecidir. 
Kimliklendirme  süreci  bireyin  isteminden  bağımsız  olarak,  doğduğu  kültür  tara-
fından  kendisine  verilen  cinsiyet  kimliği  (cinsel  kimlik  değil)  ile  başlar  ve  ileri 
süreçlerde  cinsel,  etnik,  politik  vb.  farklı  kimliklerin  edinimi  ile  devam  eder.  Bu 
süreçtebireyin kimliğinin oluşumunda birden fazla iç içegeçmiş yapılar, çokluklar 
belirleyicidir.  Çoklu  yapılar  içerisinde  inşa  edilen  kimlik  oluşumunda  içinde  yer 
alınan toplumun kültürel ve sosyal normları belirleyici olduğu gibi, aynı zamanda 
toplum tarafından bireye dayatılan kimliklerin, birey tarafından yeni kimlikler inşa 
edilerek (feminist, çevreci, anarşist, eşcinel vb.) yersizyurtsuzlaştırılması da belir-
leyicidir;  örneğin  toplumsal  bir  norm  olarak  bireye  doğumla  dayatılan  etnik  ve 
cinsiyete  bağlı  cinselkimlikten  ileri  yaşlarda  çıkılarak  veya  rededilerek,  etnik  ve 
cinsel kimlikfarklı yeryurtlarda farklı kimliklerle yeniden inşa edilebilir. Kimlik inşa 
sürecinde yanıtı aranan temelsorular ise: “Herhangi bir kimliğin(cinsel, etnik, poli-
tik,  dini  vb.)  oluşumunda  işleyen  düşünme  yapısı  nedir?”,  “kimliğin  oluşumunda 
veya kavranmasında etkin bir rol oynayan düşünme yapısınasıl şekillenmektedir?”, 
“bu düşünme yapısına bağlı olarak yaşam nasıl kavranmaktadır?”vb. sorulardır. Bu 
sorulara  yanıtlar  fark  ontolojisi  ve  politikası  bağlamında  verilecektir.  Fark  polit-
ikasıpozitif  ve  negatif  fark  kavrayışı  olarak  ikiye  ayrılır  vebu  fark  kavrayışı  bir 
kimliğin inşa sürecine baştan sona egemendir.  
Fark  nedir?  Fark  Batı  felsefe  tarihinde  bir  şeyin  diğer  şeylerden  farkını 
olumlayarak veya olumsuzlayarak, onun ne olduğunu veya ne olmadığını karşıtlık 
ilkesiylebelirleyen düşünme yapısıdır. 
1
Bu nedenle bir kimliğin inşasıfark(lılık)dü-
şüncesiyle bağlantılıdır. Fark düşüncesi, Batı felsefe tarihinin özdeşlik problemiyle 
ilintilidir. Ödeşlik nedir? Özdeşlik bir şeyin ne olduğunu, onu diğer şeylerden ayıran 
özü le açıklayan düşünme ilkesidir. Özdeşlik ilkesine göre bir şey ne ise o’dur ve o 
diğer şeylerden farklı olan, diğer şeylere karşıt olandır. 
2
Bu düşünme ilkesi ile fark, 
özdeş olanın karşıtı olarak kavranır. Politik olarak problem kimliğin inşa edici temel 
unsuru olan farkın karşıt veya negatif değil, pozitif düşünülmesinin olanaklı olup 
olmadığıdır. Bu ön bilgiler çerçevesinde çalışmada bir kimliğin inşa edici sürecinin 
“ne olduğu?”, “nasıl işlediği?” ve “bu işleyişe bağlı olarak farklılıkların nasıl olum-
suzlandığı?”  ontolojik  bir  yöntemle  değerlendirilecektir.  Ontoloji  nedir?  Ontoloji 
düşünme  ilkeleri  arasındaki  bağlantıların  açığa  çıkarılarak,  düşünmenin  yeni  bir 
                                                        
1
Gilles Deleuze, Difference and Repetition, translated by Paul Patton, Columbia University Press, 
New York, 1994, p. 38.  
2
 Miguel de Beistegui, Truth and Genesis-Philosopy as Differential Ontology, Indiana University 
Press, Bloomington and Indianapolis, 2004, p. 67.  

---

283 
 
bağlamada ve düzlemde yeniden yaratılmasıdır. Çalışma üç ayrı bölümde gerçek-
leştirilecektir:  Birinci  bölümde,  fark  ve  kimliğin  inşa  edici  sürecindeki  felsefi 
temelleri açığa çıkarılacak; ikinci bölümde bu temeller üzerine inşa edilen negatif 
politik  kimliğin  işleyiş  yapısı  analiz  edilecek  ve  üçüncü  bölümde  pozitif  farkın 
çoklukla olan ilintisi ele alınacaktır.  
1. Kimlik (Özdeşlik) ve Negatif Fark Düşüncesi 
  Batı  felsefesinin  özdeşlik  geleneğinde  farkın  ne  olduğunu  belirlemeden, 
özdeşliğin ne olduğunu tanımlamak olanaksızdır. Özdeşlik nedir? Özdeşlik en yalın 
anlatımla A, A’dır ilkesidir. A, A’dır ilkesi bir şeyin kendisnin dışında başka bir şey 
olamayacağını ifade eder. Bu ilkeye göre bir şeyin özdeşliği onun diğer şeylerden 
farkını açıklar. Özdeşlik/kimlik düşüncesinde fark her zaman için özdeş olanla aynı 
olmayan, bir şeyin bir başka şeyden farkı olduğu için özdeşlikle belirlenir. Özdeşlik 
ilkesine göre bir şey ne ise o olduğundan özdeş olan değişime ve oluşa kapalıdır. 
Buna göre kadın kadındır, erkek erkektir, kalem kalemdir ve başka bir şey olamaz, 
eğer başka bir şeye dönüşebilirse bu özdeşlik ilkesine aykırı olur. Bir şey kendisinin 
dışında başka bir şey olamayacağından özdeşlik ilkesi özdeş olanın dışında yer alan 
farkı olumsuzlar. Buna göre bir kavram veya şeyin onun olabileceği şey olabilmesi 
için bir öze sahip olması ve bu özün dışında başka bir şeye dönüşmesi olanaksız 
olmalıdır. 
1
Örneğin kadın ve erkek kimliğinden her ikisine de ait olmayan transek-
süellik, eşcinsellik merkezdeki heteroseksüelliğe, özdeş olana aykırı olması nedeniy-
le olumsuzlanır. Farklı kimliklerin olumsuzlanmasında, özdeşlik ilkesinin bu işleyişi 
tek  belirleyici  ilke  olmasa  da  baskın  olan  kavramdır.  Deleuze’ün  fark  felsefesi 
açısından  özdeşlik,  Batı  felsefe  geleneğinde  farka  yönelik  negatif  bakış  açısının 
temel belirleyici ilkesidir.  
  Özdeşlik temelli Batı felsefe geleneğinde kimliklerin, kültürlerin farklılığı 
bu özdeşlik ilkesiyle oluşturulur. 
2
 Buna göre özdeş bir varlığın aynılığı, onun diğer 
şeylerden farkının ne olduğunun belirlenmesiyle tanımlanır. Bu bağlamda kimlikler 
kendilerini  tanımlarken,  kendilerini  neden  ayrıldıkları  üzerinden,  karşıtıyla  inşa 
ederler.  Kimlik  inşa  sürecinde  dışsal  ve  içsel  olmak  üzere  iki  tür  negatif  farklılık 
yasası işler. Bir kimlik ilk olarak kendisiyle aynı özdeşliği paylaşmayan kimlikten 
kendini farklılaştırırken, dışsal farklılık ilkesi geçerliyken aynı zamanda kendi içinde 
de  içsel  bir  ayrılma  oluşturur.  Çünkü  her  kimlik,  grup,  sınıf,  cinsiyet  kendini  di-
ğerinin  farklılığı  üzerinden  kurarken,  kendi içinde  de  parçalanmış  bir  kimlik  inşa 
eder. Örneğin erkek kimliği kendini kadınlardan farklı olan yönleriyle tanımlarken 
dışsal bir ayrım, aynı zamanda erkekler arasında da bir farklılık oluşturarak da içsel 
ayrım  inşa  eder.  Kimlikler  kendilerini  inşa  ederken  karşıtında  olumsuzladığı  ay-
rımlar üzerinden kendini olumlarken, kendi kimliğinin ilkeleri üzerinde de hakikatin 
majöratif  bir  normunu  oluşturur.  Deleuze  özdeşlik  temelli  Batı  felsefe  tarihinde 
egemen olan bu türden negatif fark kavrayışını Platon’dan Hegel’e uzanan tarihsel 
çizgide baskın olduğunu söyler. 
3
 
                                                        
1
Miguel de Beistegui, Truth and Genesis, Philosophy as Differential Ontology, p. 50.  
2
Mark Curie, Difference, Routledge, London, 2004, p. 3.  
3
Gilles Deleuze, Difference and Repetition, p. 30.  

---