Xii XV əsrləRDƏ azərbaycanin məNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİ
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Pirsaat çayı sahilində yerləşən Pir Hüseyn xanəgahı
- Çilləyə oturmaq
109 Culfa rayonunun Xanəgah kəndində, Əlincə çayın sol sahilin- də orta əsrlərə aid edilən “Şeyx Xorasan” xanəgah kompleksinin qalıqları günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Kompleksə daxil olmuş tikililərin xarabalıqları geniş bir ərazini əhatə edir. Salamat qal- mış və XIII əsrə aid edilən türbə xanəgah kompleksinin əsasını təşkil edir (71, 436). Fəzlullah Nəiminin də bu xanəgah kom- pleksinə aid türbədə dəfn olunduğu bildirilir (72, 85). Azərbaycanda məşhur və müəyyən dağıntılara məruz qalaraq günümüzə qədər gəlib çatan xanəgahlardan biri də Pir Hüseyn Xanəgahıdır. Pir Hüseyn xanəgahı Bakıdan 127 km aralı, Hacıqa- bul rayonunun Qubalı Baloğlan kəndi ərazisində yerləşir. Pirsaat çayı sahilində, qədim Bakı-Salyan ticarət karvan yolu üzərində tikilmiş bu xanəgah kompleksi XI əsrin məşhur Qələndəriyə təriqətinin Şeyxi Pir Huseyn Rəvananın (Şirvani) adı ilə bağlıdır. Pir Hüseyn Yaxın Şərqdə Baba Kuhi adı ilə tanınan böyük sufi şairi və filosofu Məhəmməd Bakuvinin kiçik qardaşı olmuş və ondan 25 il sonra 1075-ci ildə vəfat etmişdir. Şeyx Pir Hüseyn adıyla şöhrət tapmış Əl-Hüseyn ibn Əli xanəgah kitabələrində əzəmətli, görkəmli pir, sufilikdə üçüncü dərəcəyə çatmış, müqəd- dəslərin görkəmlisi, ruhani işləri ilə məşğul olan, imam kimi ləqəb və sifət dərəcələri ilə qeyd edilmişdir ki, bu da onun əsrinin ən nüfuzlu şəxsiyyətlərindən olduğunu göstərir (74). Pir Hüseyn Şirvaninin Pirsaat çayı sahilində vəfat etməsi bu yeri daha da məşhurlaşdırmışdır. Onun müqəddəs məzarı üzərində sənduqə qoyulmuş, daha sonra isə türbə tikilmişdir. Tarixi mənbələrdən və xanəgahdakı Şərq baş tağından düşmüş 6 parçadan ibarət olan ərəbcə kitabədən görünür ki, bina Şirvanşah Fəribürz ibn Gərşasp dövründə Böyük Səd Həsən ibn Məmmədin vəsaiti və əmri ilə 1243-1244-cü illərdə inşa edilmişdir. 1256-cı ildə isə Mahmud ibn Maqsud tərəfindən minarə ucaldılmışdır. Pir Hüseynin səndu- qəsi üzərində də kitabələr həkk olunmuşdur. İran tarixçisi Vəssa- fın verdiyi məlumata görə, xanəgahın təsərrüfatı, kitabxanası, külli miqdarda sərvəti, o cümlədən qızıl külçələri olmuşdur (75). 110 Pirsaat çayı sahilində yerləşən Pir Hüseyn xanəgahı Şirvanda xanəgah tipli başqa bir dini abidə Şamaxıdan 17 km cənubda hazırkı Göylər kəndində aşkara çıxarılmışdır. Vaxtilə Şamaxı-Ərdəbil karvan yolunun üstündə yerləşən bu abidə həm ticarət, həm də ziyarət əhəmiyyəti daşımışdır. Xalq arasında "Pir Mərdəkan" adı ilə tanınan xanəgah kompleksinin yalnız türbə bi- nası dövrümüzə qədər salamat qalmışdır. Onun ətrafında isə məs- cid, hücrələr, karvansaray və digər tikililərin qalıqları aşkarlan- mışdır (71, 174). Yaxşı yonulmuş daşdan dördkünc plan üzrə inşa olunmuş türbə şiş çadırvari günbəzlə tamamlanır. Türbənin içəri- sindəki məzar üzərindəki başdaşında kufi elementli süls xətti ilə həkk olunmuş kitabədə bildirilir ki, qəbir şeyx, imam, ən böyük alim, mömin Tair Tac əl-Hüda Mərdakani ibn Əlinindir (76, 20). Mütəxəssislər Tac əl- Hüdanın "mömin", "şeyx" titullarına və "imam" vəzifəsinə görə onun xanəgahın imamı olduğunu bildirirlər. Xanəgahın bina olunması isə, görünür, XII əsrin sonu - XIII əsrin əvvəllərinə aiddir (71, 174). 111 Çilləyə oturmaq, çilləxanaya girmək, xəlvətə çəkilmək adı ilə tanınan sufi adətidir. Sufilər, təriqət əhli arasında geniş yayıl- mış adətlərdən biridir. Sufi inancına görə, Allahın yolu olan doğ- ru yola çıxmağın mühüm vasitələrindən biri xəlvətə çəkilib hər hansı bir çətinlikdən, əziyyətlərdən (riyazət) qorxmamaqla, dün- yanın maddi nemətlərindən imtina və Allaha dua etməklə, qəlbi saflaşdırmaqla mümkündür. Çilləyə oturmaq və yaxud xəlvətə çəkilmək adəti bir qayda olaraq sufilərdə 40 gün müddətində hə- yata keçirilirdi. Baxmayaraq ki, bir sıra sufi təriqətləri sonralar 40 gün çərçivəsini aşaraq çillənin müddətini sərbəst müəyyənləşdir- məyə başladılar. Ona görə də müxtəlif sufi təriqətlərində çillənin müddəti fərqli olmağa başladı. Bəzi təriqətlərdə bu 2-3 ay fasilə- siz olaraq davam edirdi. Mövləvi təriqətində bu müddət 1001 gü- nə çatdırılmışdı. Bu təriqətə daxil olmaq istəyən şəxs 1000 gün ərzində yoxlama müddəti keçməli idi. Həmin müddət 25 dəfə ol- maqla hər biri 40 günə bölünürdü. Buna “ərbəin” deyilirdi. Belə- liklə, təzə namizəd birinci 40 gündə ev heyvanlarına xidmət et- məli, tövləni təmizləməli, ikinci 40 gündə süpürgəçiliklə məşğul olmalı, üçüncü 40 gündə ayaq yolunu təmizləməli, dördüncü 40 gündə xalça çırpmalı və xalça-palaz döşəməli, beşinci 40 gündə odun doğrayıb daşımalı, altıncı 40 gündə aşpazlıq etməli və i. a. 1000 gün yoxlama müddəti bitdikdən sonra 1001-ci gün təriqətə üzv qəbul oluna bilərdi. Çilləyə oturmaq ancaq şeyxin, təriqət rəhbərinin icazəsi ilə olub, “La İlahə İlləllah” (Allahdan başqa Allah yoxdur) zikrinin təkrarları ilə həyata keçirilirdi (39, 175). «Çillə» sözünün etimologiyası ilə bağlı geniş yayılmış izah- lardan biri «çillə» sözünün farsca «çehel» - 40 sözündən götürül- məsi ilə bağlıdır. Xəlvətə çəkilməyin 40 gün müddətində seçilmə- sini isə Ömər Sührəverdi və bir sıra başqa sufilər Quranın ayəsi və hədislərlə bağlayırlar. “Əraf” surəsinin 142-ci ayəsində deyilir: “Musa ilə otuz gecə (oruc tutub dua edəcəyi , bunun müqabilində ona Tövratı nazil edəcəyimiz və özü ilə danışacağımız) barədə vədləşdik, sonra ona daha on gündə əlavə etdik. Beləliklə, Rəb- binin (ibadət üçün) təyin etdiyi müddət tam qırx gecə(gün) oldu...”(51, 166) Hədisi-qüdsidə Allah buyurur: «Qüdrət əllərimlə Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|