Xocali soyqirimi
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Firudin CÜMġÜDLÜ ADPU-nun Azərbaycan tarixi kafedrasının dosenti, tarix elmləri namizədi “Səs”.
- Xocalı soyqırımı Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi perspektivində Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsinin dövlətlərin ərazi bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını
- Genosid nədir”
- Konvensiyanın II maddəsinə görə
- I.Ratione temporis məsələsi
- 1. Müqavilələrə münasibətdə dövlətlərin hüquq varisliyi.
- Və ya bu Konvensiyanın 34-cü maddəsinə görə
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 102 Nüfuzlu beynəlxalq qurumların, dünya birliyi ölkələrinin ikili standartlardan yanaĢmalarının nəticəsidir ki, bu dəhĢətli faciə - Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar heç kəs məsuliyyətə cəlb edilməmiĢ, cinayətkarlar hələ də cəzasız qalmıĢlar. Firudin CÜMġÜDLÜ ADPU-nun Azərbaycan tarixi kafedrasının dosenti, tarix elmləri namizədi “Səs”.-2010.-23 fevral.-N.33.-S.4. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 103 Xocalı soyqırımı Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi perspektivində Dağlıq Qarabağ münaqiĢəsinin dövlətlərin ərazi bütövlüyü və xalqların öz müqəddəratını təyinetmə prinsipləri kontekstində beynəlxalq hüquqi təhlilin və beynəlxalq ədalət mühakiməsinin predmeti ola bilməsi perspektivi ilə bağlı çox saylı araĢdırmalar aparılmıĢdır. Lakin Xocalı soyqırımının beynəlxalq ədalət mühakiməsinin predmet ola bilməsi imkanları ilə bağlı təhlillər azdır. Bu baxımdan Xocalı soyqırımının beynəlxalq məhkəmə perspektivini nəzərdən keçirmək maraqlı olardı. ―Genosid nədir” «Genosid» termini yunanca «genos» (irq, tayfa) və latınca «cide» (qətl) sözlərindən ibarətdir. Bu termin 1944-cü ildə polyak hüquqĢünası və Nürenberq prosesində Amerikanın gələcək prokuroru Rafael Lemkin tərəfindən nasist Almaniyasının yəhudilərə münasibətdə Barbar hərəkətlərin tövsüfü üçün daxil edilmiĢdir. 1933-cü ildə məhz R. Lemkin ilk dəfə olaraq milli, dini və ya etnik qruplara qarĢı aqressiv hərəkətləri beynəlxalq cinayət elan edən müqavilənin iĢlənib hazırlanmasını təklif etmiĢdi. Nürenberq tribunalının qərarında genosid haqqında heç nə deyilməsə də, ittiham aktında qeyd olunurdu ki, təqsirləndirilən Ģəxslər «genosid» həyata keçirmiĢlər, yəni irqi, dini qrupları məhv etmiĢlər, müəyyən xalqları və sinifləri, milli, etnik və dini qrupları məhv etmək məqsədilə iĢğal olunmuĢ ərazilərin bir hissəsinin mülki əhalisini məhv etmiĢlər…..» 1946-cı il dekabrın 11-də BMT BaĢ Assambleyası birinci sessiyada qətnamə qəbul edərək bəyan edir ki, «genosid bütöv insan qruplarının yaĢamaq hüququnun inkar edilməsidir, yaĢamaq hüququnun belə inkar edilməsi insan düĢüncəsini dəhĢətə gətirir, bütövlükdə bəĢəriyyətin böyük itkilərinə, bu qrupların mədəniyyət və digər sferalarına verdiklərinin itirilməsinə gətirib çıxarır, BMT-nin mənəvi normalarına, ruhuna və məqsədlərinə ziddiyyət təĢkil edir». … BaĢ Assambleyanın tapĢırığı ilə BMT-nin Ġqtisadi və Sosial ġurası genosid haqqında konvensiya layihəsi üzərində iĢləyir. 1948-ci ildə qəbul olunan və 1951-ci ildə qüvvəyə minən Genosid cinayətinin qarĢısının alınması və ona görə cəzalandırma haqqında Konvensiya «genosid cinayətinin leqal anlayıĢını verir. Konvensiyanın II maddəsinə görə «genosid» dedikdə, hər hansı milli, etnik, irqi, yaxud dini qrupu tam və ya qismən məhv etmək məqsədilə törədilən aĢağıdakı hərəkətlər baĢa düĢülür: a) hər cür qrupun üzvlərinin öldürülməsi; b) bu cür qrupun üzvlərinə ağır bədən xəsarəti, yaxud əqli xətər yetirilməsi; c) hər hansı qrup üçün qəsdən onun tam, yaxud qismən fiziki məhvini nəzərdə tutan həyat Ģəraiti yaradılması; d) bu cür qrupda doğumun qarĢısını almağa yönəldilmiĢ tədbirlərin görülməsi; e) uĢaqların zorla bir insan qrupundan alınıb baĢqasına verilməsi» Genosidin bu anlayıĢı «genosid» sözünün etimoloji mənası ilə ziddiyyət təĢkil edir, çünki birinci yalnız qətl deyil, digər hərəkətləri də əhatə edir, lakin II maddədə sadalan hərəkətləri əhatə edən daha uğurlu termin hələ tapılmamıĢdır. Konvensiyanın II maddəsində verilən anlayıĢ sonradan 1996-c il tarixli «Sülh və bəĢəriyyətin təhlükəsizliyinə qarĢı cinayətlər Məcəlləsi» layihəsinin 17-ci maddəsində, keçmiĢ Yuqoslaviya və Ruanda üzrə Tribunalların Nizamnaməsində və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statutunda öz əksini tapır. Sonuncular genosidi hərbi və insanlıq əleyhinə cinayətlərdən fərqləndirərək müstəqil beynəlxalq cinayət kimi müəyyən etmiĢlər. I.Ratione temporis məsələsi Sovet Ġttifaqı Genosid cinayətinin qarĢısının alınması və ona görə cəzalandırma haqqında Konvensiyanı 1949-cu ildə imzalamıĢ, 1954-cü il mayın 3-də ratifikasiya qramotasını BMT-yə təqdim etmiĢdir. Lakin milli qanunvericilikdə genosidə görə məsuliyyət ilk dəfə 2000-ci ildə müəyyən olunmuĢdur. Azərbaycan bu konvensiyaya 1996-cı il mayın 31-də qoĢulmuĢ avqustun 16-da isə qoĢulma barədə sənədi BMT-yə təqdim etmiĢdir. Ermənistan isə 1993-cü il iyunun 23-də qoĢulmuĢdur. Digər tərəfdən Xocalı soyqırımı 1992-ci il fevral ayının 26-da baĢ vermiĢ, Azərbaycan və Ermənistan isə BMT-yə 1992-ci il martın 2-də üzv olaraq Beynəlxalq Məhkəmənin Statutuna qoĢulmuĢlar. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ĠĢlər Ġdarəsi PREZĠDENT KĠTABXANASI ─────────────────────────────────────────────────────────────────────────────────── 104 Burada belə bir sual yaranır. Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar Genosid haqqında Konvensiya Azərbaycan üçün Sovet Ġttifaqı dağılan andan, yəni 1991-ci ilin 8-21 dekabrından 1996-cı ilin avqustun 16-dək, Ermənistan üçün isə Sovet Ġttifaqı dağılan andan 1993-cü ilin iyunun 23-nə qədər qüvvədə olmuĢdurmu? 1. Müqavilələrə münasibətdə dövlətlərin hüquq varisliyi. Beynəlxalq hüquq varisliyi beynəlxalq hüququn son zamanlar məcəllələĢdirilən sahələrindən olmasına baxmayaraq BMT-nin Beynəlxalq hüquq üzrə Komissiyası bəzi müqavilə layihələri hazırlamıĢdır. Belə ki, görülən iĢin nəticəsi kimi Vyana diplomatik konfransında 1978-ci il avqustun 23-də qəbul olunan Müqavilələrə münasibətdə dövlətlərin hüquq varisliyi haqqında Konvensiya, 1983-cü il aprelin 8-də Dövlət mülkiyyətinə, dövlət arxivlərinə və dövlət borclarına münasibətdə dövlətlərin hüquq varisliyi haqqında Konvensiya qəbul olunur. Bu konvensiyalar mahiyyətcə beynəlxalq hüquq varisliyi sahəsində yeganə universal beynəlxalq müqavilələr olmaqda davam edir. Analoji münasibətləri tənzim edən digər beynəlxalq müqavilələr regional və ya ikitərəfli xarakter daĢıyır. Bir qayda olaraq, belə müqavilələrin bağlanmasına səbəb ərazi dəyiĢikləri (SSRĠ- nin, Yuqoslaviyanın, Çexoslavakiyanın dağılması, ġimali və Cənubi Yəmənin, AFR və ADR-in birləĢməsi) olur. Buna misal olaraq «QarĢılıqlı maraq kəsb edən keçmiĢ SSRĠ müqavilələrinə münasibətdə qarĢılıqlı anlaĢma barədə» 1992-ci il 6 iyun tarixli Memorandumu (Ermənistan imzalasa da, Azərbaycan imzalamayıb) göstərmək olar. Memorandum SSRĠ müqavilələrinə ümumi yanaĢmanı müəyyən edir (Memorandum Soveta qlav qosudarstv Sodrujestva Nezavisimıx Qosudarstv ot 6 iölə 1992 q. \"Memorandum o vzaimoponimanii po voprosu pravopreemstva v otnoĢenii doqovorov bıvĢeqo Soöza SSR, predstavləöhiy vzaimnıy interes\"). 1-ci bənddə qeyd qeyd olunur ki, Praktiki olaraq keçmiĢ SSR Ġttifaqının bütün çoxtərəfli beynəlxalq saziĢləri Birliyin iĢtirakçı-dövlətləri üçün ümumi maraq kəsb edir. Bununla yanaĢı, həmin müqavilələr MDB iĢtirakçı-dövlətlərinin hər hansı birgə qərar və ya hərəkətlərini tələb etmir. Bu müqavilələrdə iĢtirak məsələsi beynəlxalq hüquq prinsip və normalarına uyğun olaraq hər bir iĢtirakçı dövlət tərəfindən müstəqil Ģəkildə konkret halın xüsusiyyətindən, bu və ya digər müqavilənin xarakter və məzmunundan asılı olaraq həll olunur. Lakin Azərbaycan və Ermənistan 1978 və 1983-cü il Vyana Konvensiyalarına qoĢulmamıĢdır. Buna baxmayaraq 1978 və 1983-cü il Vyana konvensiyalarının bir sıra müddəaları heç Ģübhəsiz adət xarakteri daĢıyır və bu mövcud beynəlxalq təcrübə ilə təsdiq olunur. Məsələn, bu 1978-ci il Konvensiyasının «dövlətlər birləĢərkən sələf dövlətin beynəlxalq müqavilələri varis dövlət üçün qüvvədə qalmaqda davam edir, əgər birləĢmə haqqında beynəlxalq müqavilədə baĢqa Ģey nəzərdə tutulmayıbsa» (maddə 31.1) norması üçün xarakterikdir. Və ya bu Konvensiyanın 34-cü maddəsinə görə «1. Dövlətin bir hissəsi və ya hissələri ayrılarkən və bir və ya daha artıq dövlət yaranarkən sələf dövlətin mövcud olub olmamasından asılı olmayaraq a) dövlətlərin hüquq varisliyi (qəbulluğu) zamanı sələf dövlətin bütün ərazisinə münasibətdə qüvvədə olan istənilən müqavilə beləliklə hər bir yaranmıĢ varis dövlətə münasibətdə qüvvədə qalmaqda davam edir;… 2. 1-ci bənd tətbiq olunmur, əgər: a) müvafiq dövlətlər baĢqa razılığa gəlmiĢlərsə, və ya b) müqavilədən aydındır ki, və ya baĢqa cür müəyyən olunmuĢdur ki, bu varis dövlətə münasibətdə bu müqavilənin tətbiqi bu müqavilənin obyekt və məqsədlərinə uyğun deyil və ya onun qüvvədə olma Ģərtlərini köklü surətdə dəyiĢdirə bilər.». «QarĢılıqlı maraq kəsb edən keçmiĢ SSRĠ müqavilələrinə münasibətdə qarĢılıqlı anlaĢma barədə» 1992- ci il 6 iyun tarixli Memorandum bu boĢluğu doldurmağa çalıĢsa da, təcrübədə özünü SSRĠ-nin müqavilələri üzrə varisi elan edən Rusiya Federasiyası istisna olmaqla, keçmiĢ SSRĠ respublikalarının əksəriyyəti, o cümlədən Ermənistan və Azərbaycan beynəlxalq müqavilələrə münasibətdə «continuitet» (bütün mövcud müqavilələr qüvvədə qalır) deyil, «tabula rasa» (yeni dövlət sələf dövlətin beynəlxalq müqavilələri ilə bağlı deyil) prinsipini tətbiq etməyə baĢlayır. Deməli, bu kontekstdə Xocalı soyqırımı ilə əlaqədar Genosid haqqında Konvensiyanın Azərbaycan üçün Sovet Ġttifaqı dağılan andan 1996-cı ilin avqustun 16-dək, Ermənistan üçün isə Sovet Ġttifaqı dağılan andan 1993-cü ilin iyunun 23- nə qədər qüvvədə qalma məsələsi açıq qalır. Bosniya – Herseqovina Yuqoslaviyaya (Serbiya və Çernoqoriya) qarĢı iĢində 1993-cü ilin aprelində qəbul etdiyi qərardadında (Application de la convention pour la prévention et la répression du crime de génocide (Bosnie-Herzégovine c. Yougoslavie (Serbie et Monténégro)), Ordonnance de la Cour indiquant des mesures conservatoires , Comme suite au communiqué de presse 93/9 du 8 avril 1993) Beynəlxalq Məhkəmə Genosid haqqında Konvensiyanın IX maddəsinin mənasında özünün ratione materiae səlahiyyətini nəzərdən keçirir: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|