Xx əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 391 məsi ilə emal zamanı tələb olunan gücün hesablanması və uyğun mühərrikin seçilməsi məsələsi qaldırılmışdır. Digər tərəfdən tezkəsən alət poladının istehsalatda tətbiqi aparılan elmi işlərin istiqamətinə təsir etmişdir. Bu dövrdə demək olar ki, bütün işlər bu kəsici materialın effektiv tətbiqi üçün emal rejimlərinin təyininə yönəlmişdir. Kəsmə ilə mexaniki emalda üçüncü tədqiqat mərhələsi Amerikada görülən işlərlə bağlıdır. XIX əsrin ikinci yarısında Amerika sənayesində mexaniki emal texnologiyasının qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri hissələri minimum vaxtda hazırlamaqdan ibarət idi. Bu tələb, Avropa sənayesində böyük əhəmiyyətə malik olmadığı halda, onun Amerikadakı əhəmiyyəti maşınqayırmanın tarixi inkişaf ənənəsi ilə bağlı idi. Amerikada kəsmə üzrə aparılan elmi tədqiqatlar 1870-ci ilə, dəmir yolu tikintisinin sürətli inkişafı dövrünə təsadüf edir. Böyük vaqon çarxlarının emalı üçün ilk dəfə olaraq böyük dəzgahlardan istifadə edilir. 1880-ci ildən etibarən Teylor kəsmə üzrə elmi işlər aparmağa başlayır, onun nəticələri isə yalnız XX əsrin əvvəlində mətbuatda çap olunur [2.90]. XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 392 2.6.4.2. Kəsmə prosesinin tədqiqi K əsmə prosesinin eksperimental tədqiqi hələ XVIII əsrdə başlanmışdır. 1700-cü ildə fransız mühəndisi Plumier torna əməliyyatının təsvirində səthdə yüksək dəqiqliyi əldə etmək üçün alətin əl ilə tutulması zamanı hansı tələblərə riayət edilməsini izah etmişdir [2.77]. Buradan görünür ki, hələ o zamanlarda yüksək keyfiyyətli səth almaq üçün sərt dəzgah, yeyilməyə davamlı kəsici materialla təmin olunmuş alətlər, müəyyən alət bucaqları, alətin soyudulması və düzgün mövqeləşdirilməsi, düzgün kəsmə sürətinin tətbiqi məlum idi. Plumer öz kitabında kəsici materialın tablandırılması üçün də təkliflər verir. O, ağac kömüründən istifadə edilməsini məsləhət görür, çünki daş kömürlə tablama zamanı kükürdün təsirindən alət kövrək olurdu [2.77]. Bu dövrdə metalların emalında da ağac emalı üçün tətbiq olunan alətlərdən istifadə edilirdi. Pəstahın torna dəzgahında mərkəzləşdirilməsi də vacib məsələlərdən idi. İplə işlədilən dəzgahlarda pəstah mərkəzlərdə bərkidilirdi. Buna görə də, onun mərkəzləşdirilməsi lazım idi. Mərkəzləşdirmənin keyfiyyətindən asılı olaraq yüksək forma dəqiqliyi əldə etmək mümkün idi. Mərkəzləşdirmə əl ilə aparılırdı (şəkil 2.105). Alətin pəstaha nisbətən vəziyyəti də nəzərə alınmalı idi. O da məlum idi ki, kəskinin ucunun fırlanma oxundan aşağıda, və ya yuxarıda olması ilə yonqarçıxarma prosesi müxtəlif olur və prosesin gedişinə təsir edir. Aləti mərkəzdən yuxarıda yerləşdirməklə qalın yonqar qatı çıxarılır və yaranan kəsmə qüvvəsinin əlverişli istiqaməti nəticəsində əl gücünə az ehtiyac yaranır. XIX əsrdə düzəldilən torna dəzgahları sadə quruluşa malik olub, iki konusformalı mərkəzdən, ip ötürməsindən və aləti qoymaq üçün tutqacdan ibarət idi. Prosesin stabil aparılması fəhlə tərəfindən aləti hərəkət etdirməklə yoxlanaraq yerinə yetirilirdi. Kəsmə rejimlərinin araşdırılması yalnız Modslinin supportla işləyən torna dəzgahının ixtirasından sonra baş verir. Çünki, verilmiş kəsmə parametrləri alət və XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 393 Şəkil 2.105. 1700-ci illərdə kəsmə texnologiyasının obyektləri. pəstah arasında olan sabit kinematik münasibətə əsaslanır. Nasmif o dövrdə edilən bir çox ixtiraların supportun tətbiqi nəticəsində mümkün olduğunu soyləmişdir. Alətin supportla verilməsi nəticəsində yüksək dəqiqliklə bərabər, həm də böyük hissələrin emalı mümkün olmuşdur. Nasmif öz əsərində texnoloji sistemin “əl-dəzgah” XX əsin əvvəlində əldə edilən texniki nailiyyətlər 394 sisteminə nisbətən üstünlüyünü təsvir etmişdir [2.96]. O dövrdə dəzgahların mexanikləşdirilməsi istiqamətində böyük işlər aparılır. XIX əsrin birinci yarısında İngiltərədə özüsazlanan dəzgahların yaranması buna dəlalət edir. Şəkil 2.106-da avtomatik veriş alan support təsvir olunmuşdur. Kəsmə prosesinin ilk və əsas obyekti olan alətin həndəsəsinin tədqiqi 1820-25-ci illərə, İngiltərədə çoxlu dəzgah ixtiralarının baş verdiyi bir dövrə təsadüf edir. 1841-ci ildə Nasmif çap etdirdiyi işində torna, üstyonuş və burğulama əməliyyatları üçün alət layihələndirilməsinin əsaslarını verir. O, hər şeydən əvvəl dal bucağın prosesin gedişinə təsirini araşdırır (şəkil 2.107). Bu şəkildə göstərilmiş iskənə müxtəlif həndəsəyə malikdir. I alət kiçik dal bucağa malik olub, yüksək sərtlik nümayiş etdirir. Ancaq, burada yalnız qaşıma prosesi baş verir. II şəkildəki alət böyük dal bucağa və bununla bağlı olaraq aşağı sərtliyə malikdir. Bunun nəticəsində yonqarçıxartma zəif gedir. III alətin malik olduğu həndəsə Şəkil 2.106. Özüsazlanan torna dəzgahı. Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|