Yazıçı, publisist, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Qəhrəmanovun əziz xatirəsinə ithaf olunur
Yüklə 5,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
226 Bəlkə ona görə ki, keçmişin yarıallah qəhrəmanları ilə müqayisədə öz dövrünün insanlarını, yaxud ətrafında baş verənləri o qədər cılız sayırdı ki, onları əbədiləş- dirməyə layiq bilmirdi? Homerin bu aristokratizmini sonrakı dövrlərdə bütün tədqiqatçılar qeyd etmiş, hətta bəzi sovet klassik filoloqları onu “saray şairi” belə adlandırmışlar. Homer müxtəlif bədii vasitələrlə öz arxaikləşdirilmiş və ideallaşdırılmış qəhrəmanlarını adi insan obrazlarından fərqləndirir. Onlar həmişə himayəçi allahları ilə bilavasitə əlaqədədirlər, lazım gəldikdə onlardan məsləhət alır, yardımlarından istifadə edirlər. Məs., ilahə Afrodita Menelayla təkbətək savaşda məğlub olan Parisi döyüş meyadanından qaçırır (“İlliada”, III nəğmə), yaxud Briseidanın əlindən alınmasına qəzəb- lənən Axilles qılncı ilə Aqamemnonun üstünə atılmaq istərkən, ilahə Afina onu sakitləşdirir (“İlliada”, I nəğmə). Allahlarla əlaqədə olmamaq, onlardan məsləhət və göstəriş almamaq insanın əsil-nəcabətsizliyindən, yük- sək zümrəyə mənsub olmamasından xəbər verir. Məs., Fersitin döyüşçüləri öz evlərinə geri qayıtmağa səsləyən məşhur çıxışı onun öz alçaq təbiəti ilə əlaqələndirilir (“İlliada”, II nəğmə). Məncə, müəllif öz müasiri olduğu dövrünün fersitləri ilə uğraşmamaq üçün mifoloji qəhrəmanlar dünyasına müraciət edir, həmin dövrün geniş epik mənzərəsini yaratmaqla müasirlərinə nümunə üçün lazım bildiyi istiqaməti göstərirdi. Zatən fersitlər hər zaman olmuş və yəqin hələ bundan sonra da olacaq. Müasir dövrümüzün 227 savaşlarında onların prototiplərinə bol-bol rast gəl- mişik... Homeri bütün dövrlərdə müasir edən cəhətlər- dən biri də bu deyilmi?.. Əsərləri klassik insan xislət- lərinin antik, həm də müasir qalereyasıdır desək, çoxmu yanılmış olarıq?... “İlliada” və “Odisseya”da Homerin yaşadığı dövrdən ən azı 4 əsr əvvəlki zamanın hadisələri canlandırılmışdır. Həvəskar arxeoloq Henrix Şlimanın 1870-ci ildə başladı- ğı və ölümündən sonra da müəyyən fasilələrlə II dünya müharibəsinə qədər davam etdirilən qazıntılar nəticəsin- də aşkarlanmışdı ki, eposlarda Troya kimi adlandırılan qala-şəhər e.ə. 1250-ci ildə dağıdılaraq yandırılmış, son- ra həmin ərazidə Avropadan gələn insanlar məskunlaş- mışlar. Homerə qədər keçən dörd yüz illik zaman ərzində həmin tarixi hadisələr mifə çevrilmiş, daha sonra o mif- lərdən şifahi xalq ədəbiyyatının epik nəğmələri bəstələn- miş, nəhayət xioslu kor aed o nəğmələrdən öz eposlarını yaratmışdır. Belə çıxır ki, o zamana qədər yazılı ədəbiy- yat nümunələri olmamışdır?.. Qərbdə ədəbiyyat tarixinə dair dərsliklərdə hələ də Homeri yazılı dünya ədəbiyyatının banisi kimi təqdim edirlər. Görəsən həqiqətənmi bu belədir? Axı eposlarda istifadə olunan bədii-sənətkarlıq xüsusiyyətləri, əsərin dili, ədəbi yazı texnikası, üslub özəllikəri aşkar sübut edir ki, poemalar özündən əvvəlki kifayət qədər zəngin ədəbi ənənəyə dayaqlanır. Niyə bu ənənənin heç bir izləri qo- runub saxlanmamışdır? Nəinki qorunub saxlanmamış, onların mövcudluğu haqqında hətta qədim dövrün filo- 228 loqları belə heç nə bilməmişlər. Bu da Homer haqqında müəmallı suallardan biridir və bu müəmmalar zaman-za- man bir yerə toplanaraq, qərb klassik filologiyasında bö- yük “Homer sualı”nı yaratmışdır. Hələ antik dövrün özündə “İlliada” və “Odisseya”nın bir müəllif tərəfindən yazılmasından şübhələnən, hətta bunun mümkünsüzlüyünü bildirən müəlliflər (Ksenon, Hellanik və b.) olsa da, ilk dəfə antik nəğməkar haqqında bütün cavabsız suallara sistemli şəkildə aydınlıq gətir- məyə çalışan alim alman klassik filoloqu Fridrix Avqust Volf idi. “Homerə giriş” əsərində (1795) alim hesab edir- di ki, poemalar improvizator nəğməkarlar – aedlər tərə- findən əsrlər boyu nəğmələr şəklində şifahi şəkildə yayıl- mış və yalnız e.ə. VI əsrdə Afina hökmdarı Pisistratın rəh- bərliyi altında xüsusi olaraq bir yerə toplanaraq, ciddi re- daktədən sonra yazıya köçürmüşdür. Daha bir alman filoloqu Karl Laxman Volfun dediklə- rini təsdiq edərək daha da irəli getmiş, Homer eposları- nın əsasında duran və ayrı-ayrı naməlum müəlliflər tərə- findən yaradılmış 18 nəğməni ayırmışdır. Laxman hesab edirdi ki, məhz bu nəğmələr sonradan aedlərin improvi- zəsi nəticəsində eposlara çevrilmiş, VI əsrdə isə onların müəllifliyini Homer (onun da aed olması istisna edilmir- di) adlı birisinə aid etmişlər. Lakin heç də bütün tədqiqatçılar Homer əsərlərini kollektiv yaradıcılıq məhsulu hesab etmirdilər. Onların arasında “unitarlar” adını almış qrup da vardı ki, bura daxil olan filoloqlar hər iki eposun ayrıca bir fərdə məx- 229 sus olması fikrini müdafiə edirdilər. Yeri gəlmişkən de- mək lazımdır ki, alman klassik fəlsəfəsinin zirvəsi olan G.V.F. Hegel də “unitarlar”dan biri idi və hesab edirdi ki, “Homer poemalarında həqiqi, daxilən məhdudlaşdırılmış epik bütövlük var ki, bunu da yalnız ayrıca fərd yarada bilər”. “Volfçular”dan fərqli olaraq, “unitarlar”da yalnız hər iki eposun eyni şəxsə aidliyi mübahisəli qalırdı. Son dövrlərin tarixi araşdırmaları nəticəsində aşkar- lanmış daha bir məlumat “unitarlar”ın arqumentlərini möhkəmləndirmişdir. Sübut olunmuşdur ki, Homerin ya- şadığı VIII əsrdə İoniya ərazisində geniş yayılmış yazı mədəniyyəti mövcud idi. Bununla “volfçular”ın əsaslan- dıqları “yazı olmayan yerdə irihəcmli əsərlər yaradıla bil- məz” arqumenti puç olmuşdur. Bu yerdə şəxsi fikrimi də söyləyim... Ulu Zevs qış fəslində səmadan qar yağdıranda, Qüvvətini-qüdrətini insanlara göstərməkçün Lopa-lopa qarla çulğar yer üzünü hər bir yanda. Küləkləri yatırdaraq, fasiləsiz səpər qarı – Dik dağlara, dənizlərə uzanan dar burunlara, Bərəkətli zəmilərə, gül-çiçəkli çəmənlərə... Dənizlərin sahilində körpüləri bürüyər qar, Yalnız coşub-daşan dalğa udar onu bircə anda, Qalan hər yer qar altında...- Zevs belə qar yağdırar. İndi burda hər tərəfdən daş yağırdı qar yağantək. (“İlliada”, XII nəğmə) Yüklə 5,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|