Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 565
Şəmsi Bədəlbəyli Úàâèä ñÿíÿòèíèí òÿÿññöðàòû óíóäóëìàçäû
öyük dramaturq, adı qızıl xət- lərlə Azərbaycan teatr tarixinə həkk edilmiş unudulmaz klassikimiz Hüseyn Cavidlə, onun ölməz əsərlərinin teatrımızda gurultulu və bəzən də müba- hisəli tamaşaları ilə hələ çox cavan yaş- larımdan böyük aludəlik hissilə tanış ol- muşam. Hələ Abdulla Şaiq adına mək- təbdə tələbəlik illərində Mustafa Mərda- novun, sonralar da Möhsün Sənaninin rəhbərliyi ilə dram dərnəyində Cavid əfəndinin “Şeyda” əsərində Qara Musa rolunda çıxış etmişəm. Bu mənim səhnədə atdığım ilk addım idi. O illər orta məktəblərdə, institutlarda çox gözəl bir tədbir ənənəyə çevrilmişdi. Tələbələrin iştirakı ilə oynanılan tamaşaların “ədəbi məhkəməsi” keçirilirdi. Tələbə həmin “məhkəmə”də ha- kim müəllimlərin sorğu-suallarına cavab verərək oynadığı rola bəraət qazandırmalı idi. Mən həmin “ədəbi məhkəmə”lərin birin- də Qara Musanın hərəkətlərinə, bir qolunu istehsalatda itirdiyinə görə kapitalistlərə qarşı apardığı mübarizə vasitələrinə, terror vasitəsilə intiqam hissinə qapılmasına bəraət qazandırmalı idim. Həmin məhkəmədə oynadığım rolun əsərdəki mövqeyi, başqa rollara münasibəti, şəxsiyyətindəki xüsusiyyətlər haqqında yürüt- düyü mülahizələrə görə tələbəyə ədəbiyyat dərsi üzrə qiymət veri- lirdi. Bu cür məhkəmələr pedaqoji nöqteyi-nəzərindən olduqca faydalı nəticə verirdi və tələbələrdə dramaturgiya və teatra marağı hələ gənc yaşlarından aşılayırdı. B
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 566
1925-ci ilin baharında universitetin şərq fakültəsi tələbələ- rinin iştirakı ilə opera teatrının binasında “İblis” əsərinin tamaşası göstərildi. Rolları ifa edənlərin bəziləri yaxşı yadımdadır: Arif – Süleyman Rüstəm, İblis – Əfrasiyab Bədəlbəyli, İbn Yəmin – Fuad Əfəndiyev, Xavər – Asya Tahirova, Rəna – Zinyət Məm- mədbəyova və başqaları. Suflyorluq mənə tapşırılmışdısa da buna ehtiyac olmadı... Hamı rolunu mükəmməl və əzbər bilirdi. Ümumiyyətlə, Cavidin mənzum pyeslərinin o illərdəki tamaşalarına dəfələrlə baxmaqdan daima həzz alardıq, qəhrəmanlarının sonralar aforizmə, xalq mi- sallarına çevrilən monoloq və dialoqlarını bir qayda olaraq əzbər bilirdik
1 . Abbas Mirzə Şərifzadənin, Kazım Ziyanın, Sidqi Ru- hullanın, Möhsün Sənaninin, İsmayıl Hidayətzadənin parlaq ifa- sında gördüyümüz Cavid qəhrəmanlarının monoloqları dilimizin əzbəri idi... Söhbətlərimizdə daim
kimi oynaq misralardan istifadə edərdik. Atam Bədəlbəylə Hüseyn Cavid dost idilər. Bakıda məktəb binasında yaşadığımız zaman Cavid əfəndi dəfələrlə bizə gələr və atamla söhbətləşər, sonra da nərd oynardılar. Qardaşım Əfrasiyab dram teatrında Hüseyn Cavidin “Knyaz” və “Səyavuş” tamaşalarına musiqi bəstələdiyi müddətdə isə Cavid əfəndi ilə gənc bəstəkarın evimizdəki maraqlı fikir mübadiləsinin şahidi olmuşam. Hüseyn Cavid çox tələbkarlıqla bəstəkarın bu tamaşalar üçün bəstələyəcəyi musiqi tərtibatı, mahnıları, musiqi ilə şeirin vəhdəti haqqında ətraflı söhbət aparardı. Bu müddətdə ailəmiz ilə Hüseyn Cavidin ünsiyyəti, dostluq və mehribanlıq münasibəti daha da möhkəmləndi.
1 Mən bildiyimə görə Ş.Bədəlbəyli “İblis”i başdan-ayağa əzbər bilirmiş – İ.O. Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 567
1931-ci il mayın 6-da Əfrasiyabın toy məclisindəki bir epi- zodu xatırlayıram. Təbrik nitqi söyləyən qonaqlardan birinin üzünə səbziqovurmanın bir səbzisi yapışmışdı. Məclisdəkilər gü- lüşürdü, natiqin isə bundan xəbəri yox idi. Sakitliyi bərpa etmək məqsədi ilə Cavid əfəndi natiqə “salavat çevirməyi” təkidlə məsləhət gördü ki, səbzi onun sifətindən götürülsün.
Elə də oldu. Natiq salavat çevirən kimi üzündəki səbzi götürüldü. Məclisdə sakitlik bərpa olundu... “Səyavuş” tamaşasının ilk quruluşçusu, səhnəmizin çox iste- dadlı aktyor və rejissoru İsmayıl Hidayətzadə idi. Mən onun assi- senti kimi bu nadir tamaşanın maketi qarşısında “Səyavuş” əsə- rinin hər bir epizodu, qəhrəmanlarının şəxsiyyəti, fərdi xüsusiy- yətləri, münasibətləri, tamaşanın ritmi, tempi haqqında saatlarla düşünür, rejissor partiturasını tərtib edirdik. Tamaşada iştirak edənlər səhnəmizin nəhəng sənətkarları A.M.Şərifzadə, Ülvi Rəçəb, Mərziyə Davudova, Sidqi Ruhulla, Ələsgər Ələkbərov, Məmmədəli Vəlixanov və başqaları idi. Bədii tərtibat məşhur teatr rəssamı Vyaçeslav İvanovun idi. “Səyavuş”un ilk tamaşası böyük teatr bayramı idi. Yaxşı ya- dımdadır, mindən artıq tamaşaçı kütləsi dram teatrının ətrafında toplaşmışdı. Biletlərin hamısı satılmışdı, lakin tamaşaçılar teatrın ətrafından dağılışmırdı. İnzibatçı müdir Həbib Axundov milis dəstələri çağırmalı oldu, çünki teatrın qapıları bu duruşa davam gətirmirdi. İlk tamaşanın ikinci pərdəsindən sonra təvazökar, utancaq müəllifi çox yalvar-yaxardan sonra səhnəyə dəvət edə bildik... Ta- maşaçılar onu və quruluşçunu dəfələrlə gurultulu alqışlarla qarşıladılar. Böyük şair və dramaturqumuzun ölməz əsərləri ilə teatrımıza bəxş etdiyi belə bayramların, sənət təntənələrinin təəssüratı unudulmazdır. 1979 Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|