Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 208
zənn edən Peyğəmbərin irəli sürdüyü mülahizələr ruhi məstliyin məhsuludur. Nə şəkildə olursa-olsun, Peyğəmbər dini görüşlərini yaymaq üçün münbit şərait tapır və sonda qalib gəlir. Qalibiyyətin əsas rəhni isə feodal münasibətləri şəraitində cahil yaşayan ac- yalavac kütlədir. Məlumdur ki, bütün din başçıları yoxsul kütləyə istinad edərək baş qaldırmış, qalib gəlmişlər. Məhəmməd də həmin kütləyə arxalanaraq Məkkənin tayfa başçıları və varlıları ilə mübarizə aparmışdır. Qalibiyyətdən sonra Məhəmməd və onun xəlifələri Quranın bir sıra surələrini dəyişdirməyə məcbur olmuş- lar. Nəticə etibarilə, islam dini feodalların, varlıların dini olaraq yayılmışdır. Üzdə islamiyyəti qəbul edən Məkkənin baş rəisi (Əbüsüfyan) deyir: “Burada heç bir yeni şey varmı? Yenə Qonacaqdır qardaş büt yerinə Büt də bir daş, o da; adlar başqa... (İstehzalı qəhqəhədən sonra) Dünki bütxanə bu gün beyti-xuda!.. Ərəbin var-yoxu dün nə isə, bugün Olacaqdır daha yüz qat üstün. Bir Hicaz əhli deyil hər millət Tökəcək Kəbəyə altun, sərvət. Buraxıb yurdunu həp ac, çılpaq, Sizə kor, duyğusuz ellər qoşacaq... Şimdi kərtənkələ yerkən bir ərəb, Sürəcək ömrünü pür eyşi-tərəb; Yurdumuz başqa səadət bulacaq, Səbəb ancaq şu böyük din olacaq...”
Əbüsüfyanın bu sözlərində islamiyyətin sirləri açılmışdır. Məhəmməd, islamiyyətin başçısı kimi, məsələni bu çılpaqlığı ilə qoymur. Əslində, Peyğəmbər ziddiyyətli bir surət kimi əsərin mərkəzində dayanır. O, gah hüsni-mütləqə qovuşmaq istəyən bir panteist, idealistdir, gah, əlində Quran əhlini dinə dəvət edən bir mübəlliğ; gah bir dövlət başçısı kimi siyasət işlədən bir siyasiy-
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 209
yun, gah da, əlində qılınc, bütpərəstlərə meydan oxuyan bir sər- kərdədir. Mələk ona deyir ki, “Rəhbərin sənəti - kəlam olacaq”, “İnqilab istəyirmisən, bana baq! İştə kəskin qılınc, kitabı buraq”. Xüsusilə Məhəmmədin siyasi dayağı olan Xəttab oğlu (Ömər ibn Xəttab), qılıncla ona arxa Əbu Talib oğlu (Əli ibn Əbu Talib) Peyğəmbərin ətrafında birləşdikdən sonra islamiyyəti sürətlə yayılır. Dramın əvvəlində hüsni-mütləqə qovuşmaq istəyən, mə- həbbətdən dəm vuran Peyğəmbər əsərin sonunda bir əlində sıy- rılmış qılıncını, digər əlində həmayildən çıxarılmış kitabı tutur. Kəskin bir ahənglə bütün camaata deyir:
Tarixi həqiqət budur ki, islamiyyəti yaymaqda kitabdan ziyadə əsl rolu qılınc oynamışdır. Quran ərəb dilində olduğundan, hamı üçün anlaşılmaz idi. O vaxtdan qalma “qılınc müsəlmanı” ifadəsi də var ki, fikrimiz üçün bir sübutdur. Məhəmməd müxtəlif surətlər vasitəsilə, tarixi həqiqətə uyğun olaraq, ifşa edilir. Onun yaşı keçmiş Xədicə tərəfindən pul ilə alınıb öz nəfsini öldürməsi, epilepsiya xəstəliyinə mübtəla olması göstərilir. Camaat qarşı- sında qızlarını diri-diri dəfn edən atalara qəzəblənib qadın və ana haqqında gözəl sözlər söyləyən Peyğəmbər siğəni icad etmiş, çoxlu siğələri olmuşdur, “bəyəndiyi qadınlarla zövqə dalmışdır”. “Hər həftə təzə bir qadın alır”, “qadınlara çarşaf gətirib örtün deyir”, qırx altı yaşında ikən Osmanın doqquz yaşlı qızı Aişəni alır, Aişə isə ərinə xəyanət etdiyi üçün, Peyğəmbər qadınları qara çadraya bürümüş, kişilərdən gizlətmişdir. Zeydə oğlum demiş, arvadı Zeynəbi boşatdırıb almışdır. Bu tarixi həqiqətləri H.Cavid, cəsarətlə müxtəlif surətlərin ifadəsində açır. Heç şübhəsiz, bu cəhətlər əsərin antidin istiqamətini qüvvətləndirir. Vaxtı ilə Peyğəmbərin bu sifətləri (Aişə, Zeynəb və Zeyd hadisələri) böyük maarifçi M.F.Axundov tərəfindən ifşa edilmişdir. H.Cavid də bu cəhətləri oxucusundan gizlətmir.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 210
Bəsət * və Dəvət pərdəsinin böyük bir hissəsində Peyğəmbər romantik surətdir. O, eşq və məhəbbətdən, insanların bərabərli- yindən, gözəllikdən başlayaraq, panteizmə keçir; mövcud olanın vahid olub şəriki olmadığına, onun da hər kəsin özü olduğu fikrinə gəlib çıxır. Bunlar hər nə qədər fikri cəlb etsə də, əşirətdə yaşayan bir ərəb üçün yabançı idi. Ərəb ac idi. Tayfalara bölün- müş, tayfa ziddiyyətləri, tayfa başçılarının, onların əlaltılarının zülmü altında var-yoxdan çıxmışdı. Ərəbin tayfaları birləşdirən, nəyin bahasına olursa-olsun, vahid bir rəhbərə ehtiyacı vardı. Öz fikirləri ilə kök salmış əxlaqi görüşləri vəlvələyə gətirən Pey- ğəmbərin fəaliyyətə başlaması ona ümid verirdi. Peyğəmbər də ilk fəaliyyətində onlara istinad edirdi. Dəvətin son hissəsində, Hicrətdə və Nüsrətdə artıq Pey- ğəmbər realist surətdir. Hicrətdə, Məkkə başçılarına ağır zərbə vurmaq üçün Mədinəyə çəkilir. Məhəmmədin anasının və arvadı Xədicənin qohumları burada idilər. Mədibə ticarət işlərində qa- baqda gedirdi. Məkkədə o, məğlub ola bilərdi. Onun tərəfdarları arasına qorxulu ünsürlər girib vəhdəti pozardı. Demək ki, Hicrət məsələsində Peyğəmbər hərbi bir strateq kimi özünü göstərir, bir əlində qılınc, bir əlində kitab, hərəkətə başlayır. Qalibiyyətdən sonra Məhəmməd dini vergilər toplayır; beytulmalı öz tərəfdarları arasında paylayır. Büt əvəzinə Kəbədə Qara daş qoyur; bir sıra dini ibadətlər təşkil edir. Baş rəis Peyğəmbərin işlərini bir-bir sayıb göstərir. Sonda Məhəmməd Ərəbistanı birləşdirən, xüsusi mülkiyyəti müqəddəs bilib, varlılara istinad edən real surət olur. Peyğəmbər romantizmdən realizmə belə gəlib çıxır. H.Cavid Peyğəmbərin görüşləri arasında axtaranlar yanılırlar. Ədəbiyyat- şünaslığa zidd olan bu təhlil üsulu yanlış nəticələr doğurur. Peyğəmbərin: Bən fəqət hüsnü xuda şairiyəm, Yetə enməm də səma şairiyəm, –
* Əslində Bisət. – Tərtibçi. Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|