Yazılmışdır. Bu kitabda mülki hüquq münasibətlərinin yaranmasında aparıcı
Yüklə 2,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
VII fəsil. Əvəzsiz istifadə müqaviləsi VII FƏSİL. Əvəzsiz istifadə müqaviləsi 7.1. Əvəzsiz istifadə müqaviləsinin anlayışı AR Mülki Məcəlləsinin 732-ci maddəsində aşağıdakı kimi verilmişdir; Əvəzsiz istifadə müqaviləsinə görə, hər hansı əşyanı kirayəyə verən onu kirayəçinin istifadəsinə verməyi öhdəsinə götürür, kirayəçi isə həmin əşyanı kirayəyə verənə qaytarmağı öhdəsinə götürür, özü də bu öhdəlikləri iştirakçılar əvəzsiz icra etməlidirlər. Əvəzsiz istifadə (ssuda)' müqaviləsinin tarixi qədimdir. Zəif inkişaf etmiş maddi mədəniyyətlərdə gündəlik məişətdə ssuda müqaviləsi alqı-satqı müqaviləsi ilə müqayisədə daha çox işlədilirdi. Təsadüfü deyil ki, Roma hüququnda ssuda (commonda- tum) müqaviləsi ən qədim müqavilələrdən birinə aid edilirdi və ona həsr edilmiş normalar keçən min illər ərzində yalnız cüzi dəyişikliyə məruz qalmışdır. Bunun üçün bizim Mülki Məcəllənin ssuda müqaviləsini tənzimləyən normalarının məzmunu ilə Avropa qanunlarının və Roma hüququnun müvafiq müddəalarının məzmununu müqayisə etmək kifayətdir. Bu onu təsdiq edir ki, əvəzsiz istifadə müqaviləsinin müddəaları ilə tənzimlənən sadə məişət məsələlərinə bir çox ölkələrdə eyni qayda tətbiq olunurh Ssuda müqaviləsi əvəzsiz xarakterlidir. Məhz bu əlamət bu müqaviləni kirayə müqaviləsindən fərqləndirən əsas əlamətdir. Müqavilənin əvəzsiz xarakteri tərəflər arasında vəzifə bölgüsün- ‘ Hüquq ədəbiyyatlarında əvəzsiz istifadə müqaviləsinin ikinci adı kimi ssuda müqaviləsi terminindən istifadə edilir. Бах.: Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, səh.342; Гражданское право. Том II. Полутом 1: Учебник / Отв.ред.проф. Е.А.Суханов - М.: Волтере Ю 1
- Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с.342. 187 Rüfət Göyüşov də və kirayəyə verənin məsuliyyətinin məhdud olmasında öz əksini tapır. Belə ki, əvəzsiz istifadə müqaviləsi üzrə kirayəçi ilə müqayisədə kirayəyə verən daha az məsuliyyət daşıyır. Kirayəyə verənin məsuliyyəti yalnız qəsd və kobud ehtiyatsızlıq nəticəsində kirayəçiyə dəyən real zərərə görə müəyyən olunur (gözlənilən gəlir və əldən çıxmış fayda bura aid deyil). Bu onunla əlaqədardır ki, kirayəyə verən müqavilənin əvəzsiz xarakterinə uyğun olaraq heç bir fayda əldə etmir və elə buna görə də kirayəçi birtərəfli qaydada faydalandığı üçün, adi kirayə və icarə müqavilələrində olduğu kimi, kirayəyə verənə qarşı əlavə tələblər irəli sürə bilməz. Əvəzsiz istifadə müqaviləsi bağlanma qaydasından asılı olaraq konsensual və real xarakterli ola bilər. Belə ki, əgər tərəflər nəzərdə tutsalar ki, əşya istifadəyə müqavilə bağlandıqdan sonra veriləcək, o zaman bu müqavilə konsensual xarakterli olur. Yox, əgər müqavilənin bağlanması anı əşyanın verilməsi ilə müşahidə olunursa, onda bu müqavilə real xarakterli olacaqdır'. Əvəzsiz istifadə müqaviləsi qarşılıqlı xarakterlidir. Konsensual ssuda müqaviləsində tam olaraq sinelaqma var. Hər iki tərəf bu müqavilə çərçivəsində bərabər əhəmiyyətli hüquq və vəzifələr daşıyır’. Belə hüquq və vəzifələr kimi, əşyanı istifadəyə vermək (kirayəyə verən üçün) və əşyanın istifadəyə verilməsini tələb etmək (kirayəçi üçün), müqavilənin müddəti bitdikdə isə onun geri qaytarılmasını tələb etmək (kirayəyə verən üçün) və onu geri qaytarmaq vəzifəsi (kirayəçi üçün) çıxış edir. Rus alimlərindən V.S.Em əvəzsiz istifadə müqaviləsinin qarşılıqlı olması fikri ilə razılaşmayaraq qeyd edir ki, konsensual xarakterli əvəzsiz istifadə müqaviləsi ikitərəfli olsa da qarşılıqlı xarakterli deyildir. Müəllif fikrini onunla əsaslandırır ki, ssuda ' Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с.343. ^ Yenə orada, səh. 343. 188 VII fəsil. Əvəzsiz istifadə müqaviləsi verənin əşyanı vermək öhdəliyi ssuda alanın bu əşyanı istifadəyə verməyi tələb etmək hüququ ilə müşahidə olunmur. Müqavilə əvəzsiz xarakterli olduğu üçün ssuda verənin əşyanın əvəzsiz istifadəyə verilməsi ilə əlaqədar öhdəliyini yerinə yetirməməsi müqabilində ssuda alan əşyanın naturada verilməsini tələb edə bilməz və yalnız müqavilənin icra edilməməsi ilə əlaqədar vurulmuş ziyanın ödənilməsini tələb edə bilər'. Lakin bu fikirlə, həm razılaşmaq, həm də razılaşmamaq olar. Razılaşmaq olmaz ona görə ki, əgər müqavilənin ikitərəfli olmasını qəbul ediriksə, o zaman hüquq və vəzifələr də sözsüz ki, qarşılıqlı olacaqdır. Razılaşmaq olar ona görə ki, predmeti fərdən müəyyən olunan əşya olan öhdəliklər üzrə AR MM-in 452.1-ci maddəsində müəyyən olunan qaydaya əsasən, fərdi-müəyyən əşyanı kreditorun mülkiyyətinə və ya əvəzli istifadəsinə vermək öhdəliyi icra edilmə- dikdə, kreditor həmin əmlakın borclunun əlindən alınmasını və öhdəlikdə nəzərdə tutulan şərtlərlə ona verilməsini tələb edə bilər. Odur ki, əvəzsiz istifadə müqaviləsi üzrə ssuda alan (kirayəçi) əmlakın borclunun əlindən alınmasını və öhdəlikdə nəzərdə tutulan şərtlərlə ona verilməsini tələb edə bilməz. Deməli, müqavilə qarşılıqlı xarakterli deyildir. Real ssuda müqaviləsi isə qismən qarşılıqlı xarakter daşıyır. Kirayəyə verən bu halda istifadəyə verilən əşyanın çatışmazlığı üçün məsuliyyət daşıyır. Lakin ssuda alanın əşyanı lazımı qaydada qaytarmaq vəzifəsi ilə müqayisədə ssuda verənin qeyd olunan vəzifəsi ikinci dərəcəlidir və heç də bütün ssuda müqavilələrində istifadə olunmur. Yəni burada yarımçıq sinelaqma vardır. Ssuda müqaviləsinin məqsədi əşyanı müvəqqəti istifadəyə verməkdən ibarətdir. Ssuda alanın bu əşyaya ehtiyacı vardır və ' Гражданское право. Том II. Полутом 1: Учебник / Отв.ред.проф. Е.А.Суханов - М.: Волтере Ю 1 увер, 2004, стр. 419, 420. ^ Гражданское право: Учебник / Под. ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Том 2. М.: Проспект, 2003, с.343. 189 Yüklə 2,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|