Yenġ-eflatunculuğun tasavvufa etkġlerġ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
103 Yaşar Nuri de; ―Bu müessese, başlangıçta sırrî çalışıyordu. Bu sırrın, mensupları dışına taşmaması için olağanca gayret gösterilmiştir. Fakat gitgide faaliyet alanı genişlemiş ve kalabalığa intikal başlamıştır. Artık tasavvuf vesika bırakıyor, yani sadırlardan satırlara geçiyordu. Bu satırlara geçme vakası tasavvuf hakkında herkesin söz söylemesine yol açtı. İsteyen konuşuyor, dileyen yazıyordu. İşin yaşayışından çok, söz tarafıyla ilgilenen ulemâ ve hukemâ da kendi anlayışları yönünde kalem oynatıyordu. Halbukî bu müellifler tasavvufun gizliden gizliye ve gönülden gönüle iş gördüğü sırada yabancı fikirlerin, özellikle Yunan tefekkürünün etkisi, hatta hegemonyası altına girmişlerdi. Bunlar bilhassa Yeni-Eflatunculukla temaslarında orada birçok mistik fikirle karşılaştılar. Bu defa, yerli olan tasavvufu, kafalarını doldurmuş bulunan yabancı sistemlere uydurarak felsefi ifadelerle piyasaya sürdüler.‖ demiştir. 221 Erol Güngör, İslâm tasavvufunda yabancı tesirler meselesini oryantalistler tarafından olduğu kadar bazı İslâm müellifleri tarafından da çok defa abartıldığını belirterek; ―Tasavvufa aleyhtar olanlar, titiz bir inceleme sonunda bazı fikirlerin menşe‘ini İslâm dışında bir yere bağlayabilir veya bazı fikirleri İslâm‘ın temel inançlarıyla tezat halinde görebilirler; nitekim bu tür araştırmalar her devirde yapılmıştır demektedir.‖ Ne var ki İslâm dışında gelişmiş mistik cereyanlarla İslâm tasavvufu arasında hayret verici benzerlikler bulunabilir. Kültür temasları ve alışverişleri dünyanın her çağında ve her yerinde görülmüştür; hiçbir toplum bundan kaçamaz. 222 221 Öztürk, a.g.e., ss.37-38. 222 Güngör, İslâm Tasavvufunun Meseleleri, Ötüken yayınları, s.62. 104 Müslümanlar eski medeniyetlere ait dinî ve fikri cereyanların şu veya bu şekilde tesiri altında kalmış olabilirler. Fakat umumiyetle Yunan ve hususiyle Yeni- Eflatunculuk felsefesinin üzerlerindeki tesiri hepsinden daha kuvvetli idi. Çünkü İskender‘in şarktaki fütuhatından beri Yunan kültürü, Şarkta hâkim olan kültürdü. Müslümanlar da Yunan kültürünün tesiri altında kalmışlar, Hıristiyanlardan Nasturilerle Yakubiler, Müşriklerden Sabiiler, bunlardan başka Yahudiler ve Zerdüştiler, bu hususta Müslümanlara yardım etmişlerdi. Bu yüzden Emeviler saltanatının sonlarında ve Abbasi saltanatının en parlak devrinde muhit dini itikatlarla, felsefi görüşlerle, ilmi araştırmalarla, velhasıl fikir ve ruh hayatını canlandıran faaliyetlerle dolmuş, bu yüzden İslâm hayatı muhteşem bir gelişme arz etmiş ve bilhassa İslâm‘ın ruh hayatı en parlak ve en verimli devrini yaşamıştı. 223 Emevi halifeleri zamanında başlayan fikir hareketleri, özellikle, Abbasi halifeleri zamanında tam bir gelişmeye ulaşmış ve gerek İskenderiye mektebi gerekse tercümeler yoluyla Yunan kültürüyle temas edilmiş ve bu temas neticesinde bazı etkilenmeler olmuşsa da, daha önceden, İslâm‘da birçok fikir akımları meydana çıkmış ve birçok meselelerde Yunan düşüncesi aşılmıştı. Bu nedenle, İslâm Tasavvufunu başka kaynaklara ve özellikle İskenderiye‘nin Yeni-Eflatunculuğa dayandırılması boştur. 224 Tasavvufun esasını zühd ve takvânın teşkil ettiğini, tasavvufun menşeinin de Kur‘an‘dan ve Hz. Peygamber‘in dinî hayatından esinlenmiş olduğunu kabul edersek, bunu dışarıda aramaya gerek yoktur. Nitekim başta D.S. Margoliouth ve L. Massignon 223 Doğrul, İslâmiyetin Geliştirdiği Tasavvuf, s.39. 224 Sunar, a.g.e., ss.170-171. 105 ve onlardan sonra gelen Trimingham, H. Corbin, R. Caspar, R.Arnaldez, L. Gardet gibi birçok çağdaş batılılar, artık tasavvufun menşeinin İslâm olduğunu savunmaya başlamışlardır. 225 Muhittin Uysal, Tasavvuf hicri üçüncü asırdan itibaren, bireysel çıkışlarla zaman zaman İslâm‘ın sınırlarını zorlamıştır. Ancak Erol Güngör‘ün isabetle belirttiği gibi tasavvufi hayatın bütünü ve genel görüntüsünü göz önünde bulundurarak, İbn Arabî (638/1240)‘ye kadar bu dış tesirlerin, İslâm‘ın çerçevesini önemli ölçüde aşmayacak şekilde özümlendiğini dile getirmektedir. Fakat İbn Arabî (638/1240) ve onu izleyenlerde, Yeni-Eflatuncu felsefenin, Filon (M.S. 50) ve Plotinus (M.S. 270) ‗un tesirlerinin kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle İbn Arabî ve sonrasında zaman zaman İslâmi renk belirsizleşmiş, artık bu dönemde tasavvuf felsefi bir üslupla kaleme alınmış, keşf ve ilhâm ürünü olduğu açıkça söylenen metafizik gerilimler edebiyatı olarak önümüze çıkmıştır. 226 Cavit Sunar‘a göre, İslâm Tasavvufu, İslâmiyet‘e hastır ve gerçek kaynağı da Kur‘an ve Sünnet‘tir. Cavit Sunar Tasavvuf Tarihi adlı eserinde İslâm tasavvufunun gelişimi ile ilgili olarak şu açıklamalarda bulunmuştur: ―Tasavvuf, birinci ve ikinci hicri yüz yıllarda Zâhitlik, Nâsiklik ve Fakirlik adı altında sadece dışa ait yani Allah‘ın rızasını kazanıp, cennete girmek ve Allah‘ın cemâlini müşahede gayesiyleydi. Üçüncü ve dördüncü yüz yıllarda, dışa ait olan bu 225 Bayrakdar, Tasavvufa Yabancı Tesir Meselesi, s.98. 226 Uysal, a.g.e., s.22; Güngör, a.g.e., s.61. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|