Yeni ekoloji tehlukesiz prosesler-2

 
90
asetonun  buxarlanması  yolu  ilə  sistemden  çıxarılır.  Belə  reaktorlarda  fenol  və 
asetonun çıxımı 98% -ə çatır. 
 
3.7.3. İzopropilbenzoldan fenol və asetonun birgə  
alınması texnologiyası 
         Kumol  metodu  ilə  fenolla  asetonun  birgə  alınması  prosesinin  texnoloji  sxemi 
şə
kil  3.4–də  göstərilmişdir.  7  qarışdırıcısında  təzə  və  qayıdan  izopropilbenzol  
izopropilbenzol hidroperoksidi (şıxta kütləsinin 6% -i) ilə  qarışdırılır. Alınan şıxta 6 
nasosu  vasitəsilə  3  istidəyişdiricisinə  verilir,  burada    oksidatın temperaturu  hesabına 
110
0
C –yə qədər qızdırılır və sonra   2 oksidləşdirici kalonunun yuxarı hissəsinə daxil 
edilir.  2  oksidləşdirici  kalonunun  aşağı  hissəsinə  isə  qabaqcadan    110
0
C  –yə  qədər 
qızdırılmış hava vurulur. Sxemdə içərisi boş, istiliyi çıxarmaq üçün ilanvarı borularla 
təchiz olunmuş oksidləşdirici kalon göstərilmişdir. Oksidləşdirici kalon kimi həm də 
daha  effektiv  olan  boşqablı  kalondan  istifadə  oluna  bilər.  Bu  halda  oksidat  kalonun 
yuxarı hissəsindən xaric edilir. İşlənmiş hava izopropilbenzol buxarları, turşu və digər 
qatışıqlarla    birlikdə  əvvəlcə  3  istidəyişdiricisini  və  4    kondensatorunu  sonra  isə  5 
çökdürücü- neytralizatorunu keçir. 5 çökdürücü- neytralizatorunda turşular soda və ya 
qələvi məhlulu ilə neytrallaşdırılır. İşlənmiş hava sistemdən çıxarılır,turşulardan azad 
olmuş  izopropilbenzol  qatışıqlarla  birlikdə  7  qarışdırıcısına  qaytarılr.  5  çökdürücü- 
neytralizatorundan ayrılan duzlar da sistemdən çıxarılaraq  utilizasiyaya göndərilir.  
       Oksidat  2  oksidləşdirici  kalonunun  aşağısından  çıxaraq  3  istidəyişdiricidə 
ş
ixtanın  hesabına  60
0
C  –yə  qədər  soyudularaq  8  izopropilbenzol  hidroperoksidinin 
qatılaşdırılması kalonuna verilir. Hidroperoksid yüksək temperaturlarda partlayışla tez 
parçalandığına  görə  qatılaşdırılma  prosesi  dərin  vakuum  altında  həyata  keçirilir 
(kalonun  kubunda  qalıq  təzyiqi  0,79  kPa).  Odur  ki,  kalonun  kubunda  temperatur 
110
0
C -dən artıq olmamalıdir. 8 kalonunun distillatı (turşu və karbohidrogen qarışıgı 
ilə  izopropilbenzol)  5  neytrallaşdırıcısına,  kub  məhsulu  isə  (qatılaşdırılmış  

---

 
91
izopropilbenzol    hidroperoksidi)  10  reaktoruna  daxil  olur.  Buraya  həm  də  asetonla 
sulfat turşusu da verilir. Təhlukəsiz iş şəraitini yaratmaq üçün qatılaşdırma prosesini 
iki rektifikasiya kalonunda aparırlar. Bu halda proses təhlükəsiz rejimdə gedir və daha 
dərin  vakuumdan  istifadə  olunmağa  ehtiyac  qalmır.  Belə  variant  fenol,  aseton  və 
propilen oksidinin birgə alınması prosesində daha məqsədəuyğun hesab olunur. Belə 
ki,  epoksidləşmə  prosesinə    duru  (30  –  35%)  hidroperoksid  göndərilə  bilər,  2-  ci 
kalonun  distillatında  hidroperoksidin  qatılığı  isə  35-  45%  təşkil  edir.  Parçalanmanı 
60
0
C    temperaturda  aparırlar.  Bu  halda  istilik  asetonun  buxarlandırılması  ilə 
sistemdən çıxarılir. Aseton buxarları 11 kondensatorunda kondensləşdirilir, aseton isə 
reaktora  qaytarılır.  Parçalanma  məhsullarında  sulfat  turşusu  qaldığına  görə  onu 
ayrılmaya  göndərməzdən  əvvəl  içərisi  AH-1  markalı  anionitlə  doldurulmuş  12 
skrubberində  turşudan  təmizləyirlər.  Parçalanma  məhsullarını ayırmaq  üçün  bir neçə 
variant  təklif  oluna  bilər.  Şəkil  3.4  –  də  göstərilən  sxemdə  1-ci  kalonda  5,3  kPa-a 
yaxın  qalıq  təzyiqində  parçalanma  məhsullarının  aseton  və  fenol  fraksiyalarına 
ayrılması prosesi baş verir. Bu onunla əlaqədardır ki, həmin fraksiyalar sonra müxtəlif 
təzyiqlərdə ayrılırlar. 13 rektifikasiya kalonunda distillat kimi aseton, 
α
- metilstirol və 
digər  asan  uçucu  qarışıqlar  ayrılır.  13  rektifikasiya  kalonunun  distillatı  14 
rektifikasiya kalonuna daxil olur, burada  atmosfer təzyiqi altında distillat kimi aseton 
qovulur. Bu kalonun kub məhsulu, 
α
- metilstirol fraksiyası isə, 
α
- metilstirol və digər 
məhsulların  ayrılması  üçün  sonrakı  rektifikasiya  prosesinə  göndərilir(sxemdə 
göstərilməyib).  13  kalonunun  kub  məhsulu  15    rektifikasiya  kalonuna  verilir  ki, 
burada da bütün uçucu maddələrin qətrandan ayrılması  prosesi həyata keçirilir. Bu və 
sonrakı  kalonlar  9,5-13,3  kPa  qalıq  təzyiqi  altında  işləyirlər.  15  rektifikasiya 
kalonunun  distillatı  16    rektifikasiya  kalonuna  göndərilir  ki,  burada  da  fenoldan 
karbohidrogenlərin ayrılması baş verir. 17 kalonunda isə məhsul fenol distillat halında 
qətrandan ayrılır. 
    Beləliklə,  izopropilbenzoldan  fenol  və  asetonun  birgə  alınması  düzünə  və  əksinə 
rabitələri olan mürəkkəb sistemdən ibarətdir. Bu sxemdə əsas retsikl izopropilbenzola 

---

 
92
görə təşkil olunmuşdur. Bu bir tərəfdən  partlayış təhlükəli olduğuna görə oksidləşmə 
kalonuna  verilən    izopropilbenzol  hidroperoksidinin  qatılıgınin  30%-dən  artıq 
olmaması ilə əlaqədardır. Odur ki, 70% izopropilbenzol retsikldə olur. Bu retsiklin bir 
hissəsi    işlənmiş  hava  ilə  aparılan  izopropilbenzolun  kondensasiya  yolu  ilə  tutularaq 
yenidən  kalona  qaytarılması,  digər  hissəsi  isə  izopropilbenzol  hidroperoksidinin 
qatılaşdırılması zamanı ayrılan izopropilbenzolun  reaktora verilməsi ilə əldə olunur. 
          Tərkibində  aseton olan  digər  retsikl  parçalanma  reaktorunda  istiliyin  ayrılması 
ilə əlaqədardır. Buxarlandırılan aseton kondensləşdirilərək reaktora qaytarılır. Retsikl 
xeyli  miqdar  enerji  sərfi  tələb  edir.  Onun  miqdarını  azaltmaq  üçün  lazım  olan  əsas 
şə
rtlər: 
1)  Daha  qatı  hidroperoksid  almaq  üçün  şəraitin  yaradılması  (başqa  sözlə 
izopropilbenzolun konversiyasının artırılması) ; 
2)  10  reaktorunda  istiliyin  çıxarılması  üçün  digər  üsullardan  istifadə  olunması 
(məsələn,  reaktorun  daxilində  quraşdırılmış  boruların  içərisinə  oksidləşmə  kalonuna 
göndərilən havanın verilməsilə).                  
           Enerji  sərfini  azaltmaq  məqsədilə  ayrılma  texnoloji  sxemində  üç  ədəd 
rektifikasiya  kalonu  əvəzinə  iki  ədəd  rektifikasiya  kalonundan  istifadə  etmək  olar. 
Birinci  rektifikasiya  kalonunda  karbohidrogenlər,  ikincisində  isə  məhsul  fenol 
qətrandan ayrılar. Bu halda fenolun buxarlandırılması və kondensləşdirilməsi iki dəfə 
ə
vəzinə  ancaq  bir  dəfə  həyata  keçiriləcəkdir  (baxılan  texnoloji  sxemdə  fenolun 
buxarlandırılması və kondensləşdirilməsi iki dəfə baş verir). 
     Ekoloji  cəhətdən  kumol  metodu  ilə  fenol  və  asetonun  birgə  istehsalı  prosesində 
aşagıdakı məsələlər meydana çıxır:  
1)İşlənmiş havanın təmizlənməsi; 
2)Duzların utilizasiyası; 
3)Rektifikasiya zamanı əmələ gələn qətranların utilizasiyası; 
4)Işlənmiş sulfat turşusu və anionitin utilizasiyası.  
        Bütün göstərilən  məsələlərin həyata keçirilməsi  mümkündür. 

---