18
Hər hansı tərkibə malik asetilen -etilen qarışığı, prosesin aparılma şəraitindən asılı
olaraq selektiv absorbsiya üsulu ilə alına bilər. Absorbent kimi aseton, asetonitril
(CH
3
-CN), N-metilpirrolidon və dimetil-formamid istifadə oluna bilər, ancaq bunların
içərisində prosesin səraitinə, selektivliyinə və həll olma dərəcəsinə görə
dimetilformamid ən yaxşı absorbent hesab olunur.
Asetilenin ayrılması prosesinin texnoloji sxemi şəkil 1.2 -də verilmişdir. İlkin
etan-etilen fraksiyası 2 MPa təzyiqlə yüksək təzyiq altında işləyən 1 absorberinə daxil
olur.Bu absorberin yuxarı hissəsinə dimetilformamid verilir ki, o da asetilen, etan və
etilenin bir hissəsini udur. 1 absorberinin yuxarısından asetilendən təmizlənmiş etan-
etilen fraksiyası ayrılır və etilen qurğusunun C
2
-fraksiyasının ayrılması kalonuna
göndərilir.
1
absorberinin
kubundan
doymuş
dimetilformamid
4
və
5
istidəyişdiricilərini keçərək 6 desorberində bir hissəsi qazsızlaşdırılır və
drosselləşdirilir. Kondensləşdirilmiş etan - etilen fraksiyası 1 absorberində absorbsiya
zamanı ayrılan istiliyin çıxarılması üçün fleqma kimi istifadə olunur. 6 desorberi
dimetilformamiddə həll olmuş etan, etilen və asetilenin ayrılmasına xidmət edir.
Regenerasiya olunan dimetilformamid 6-desorberinin kubundan götürülür 4 və 5
istidəyişdiricilərini keçərək 1 absorberinə suvarma kimi qaytarılır. 6 desorberinin
yuxarısından asetilenlə zənginləşdirilmiş qazlar 7 soyuducusunu keçərək aşağı təzyiq
altında işləyən 9 absorberinə verilir ki, burada da asetilenin tamamilə ayrılması
prosesi baş verir. 9 absorberinə absorbent kimi dimetilformamid verilir. Bu absorberin
yuxarısından aşağı təzyiqli etan-etilen fraksiyası ayrılır və etilen qurğusundakı piroqaz
axınına qatılır. Asetilen ilə doydurulmuş dimetilformamid 9 absorberinin kubundan 11
və 12 istidəyişdiricilərini keçərək 13 desorberinə daxil olur. 13 desorberinin
yuxarısından xammal kimi asetilen çıxarılır. Regenerasiya olunmuş dimetilformamid
13 desorberinin kubundan götürülərək 12 və 11 istidəyişdiricilərini keçərək yenidən 9
absorberinin yuxarı hissəsinə qaytarılır. Proses 2,2 - 0,12 MPa təzyiqdə və
−
17
0
C-dən
100
°
C-yə qədər temperatur hədlərində aparılır. Bu prosesdə absorbsiya rejimi etilen
qurğusunun texnoloji parametrlərinə uyğun olaraq seçilir. Asetilenin bu üsulla
19
alınması prosesində çirkab suları, daimi və qaz şəkilli tullantı alınmır. Yan məhsul
kimi aşağı təzyiqli etan-etilen fraksiyası yaranır ki, onun da tərkibində 80%-ə qədər
etilen və 6%-ə qədər isə asetilen olur. Bu yan məhsul da yenidən resikl kimi etilen
qurğusunun kompressoruna göndərilir. EP-300 qurğusunda alınan asetilen- etilen
qarışığından karbiddən alınan asetilenin əvəzinə metalların qaz-alovlu qaynaq
işlərində istifadəsi iqtisadi baxımdan da çox əlverişli hesab olunur.
1.3.3. Allen, metilasetilen və metilasetilen - allen fraksiyası
Piroliz prosesinin C
3
-fraksiyasının ən maraqlı komponentlərindən biri
allendir (CH
2
=
C
=
CH
2
). Allen (propadien) üzvi sintezin perspektiv məhsullarından
hesab olunur və yuksək reaksiya qabiliyyəti onun geniş sahələrdə tətbiqini təmin edir.
Metilasetilen (CH
3
−
C
≡
CH) allenin izomeri olub onun alınmasında istifadə edilə bilər.
Piroqazın hidrogenləşdirilməmiş propan fraksiyasından allen və metilasetilenin
ayrılması prosesini ekstraksiyalı və aşağıtemperaturlu rektifikasiya üsullarını kombinə
etməklə həyata keçirirlər. Allen və metilasetilenlə yanaşı tərkibində az miqdar propan
və propilen olan metilasetilen-allen fraksiyası özünün sərbəst istifadə sferasına
malikdir. Metilasetilen-allen fraksiyası həm metalların qaz- alovlu qaynaq prosesində
asetileni əvəz edə bilir, həm də bir sıra sintezlərdə, o cümlədən də metilizopropenil
efirlərinin sintezində istifadə olunur.
Metilasetilen-allen fraksiyasını etilen istehsalı qurğusunda propilen kalonunun kub
məhsulu olan hidrogenləşdirilməmiş propan fraksiyasının ekstraksiyalı rektifikasiyasi
ilə alırlar. Metilasetilen - allen fraksiyasinin ekstragenti kimi polyar həlledici-
asetonitrildən istifadə olunur. Şəkil 1.3-də propilen-allen qarışığının nisbi uçuculuq
ə
msalı
α
-nın müxtəlif həlledicilərin qatılığından asılılığı göstərilmişdir.
20
α
4,0
3,0
2,0
1,0
0
100 90 80 70 60 C , %
Şək. 1.3. Propilen-allen qarışığının nisbi uçuculuq əmsalının (
α
) müxtəlif
həlledicilərin qatılığından (C) asılılığı.
1-asetonitril, 2-furfurol, 3-dimetilformamid, 4 – metilpirrolidon, 5-dimetilasetamid.
Bu dəlillərdən görünür ki, ancaq asetonitril aşağı qatılıqlarda belə selektivliyini
saxlayır. Metilasetilen - allen fraksiyasının ayrılması prosesinin texnoloji sxemi şəkil
1.4-də göstərilmişdir. Propilen kalonunun kubundan götürülən propan fraksiyası 1
ekstaksiyali rektifikasiya kalonunun mərkəz hissəsinə verilir, bu kalonun yuxarı
hissəsinə isə asetonitril daxil edilir. 1 kalonunun distillatı ilə tərkibində allen və
metilasetilen qarışığı olan propan-propilen fraksiyası çıxarılır. 1 ekstraksiyalı
rektifikasiya kalonunun kubundan çıxan karbohidrogenlərlə doymuş asetonitril 3
istidəyişdiricisini keçərək 4 buxarlandırıcı kalonuna daxil olur. 4 kalonunun
kubundan çıxan qazsızlaşdırılmış asetonitril 7 istidəyişdiricisi və 9 tutumunu keçərək
1 kalonuna qaytarılır. 4 kalonunun distillatı olan metilasetilen-allen fraksiyası 5
defleqmatorunu keçərək məhsul kimi 8 tutumuna yığılır. Qurğuda sirkulyasiya olunan
asetonitril tədricən qarışıqlarla çirklənir ki, onu da 10 kalonunda adi rektifikasiya yolu
Dostları ilə paylaş: |