Yerel Dış Politikanın temelleri

Yerel Dış Politikanın temelleri   71
tikleşme süreci için kilit rol oynamıştır. Ayrıca Türkiye gibi ül-
kelerde de demokratikleşme arzusu önemli bir saik olmuştur. 
Diğer yandan, IMF ve Dünya Bankası gibi kurumlar özellikle 
1990’lı  yıllarda  ekonomik  liberalleşme  ve  demokratikleşmeyi 
malî yardımlar için şart koşmuştur. 
5. 
“Kartopu etkisi” veya emsal etkisi: Yani diğer ülkelerdeki geliş-
melerin örnek teşkil etmesi. Ancak, “evrensel demokratikleşme 
devrimi” demokratikleşme için uygun dış ortamı oluşturabilse 
de, bir ülkede demokrasiye geçiş için gerekli olan uygun iç şart-
ları tek başına oluşturamaz.
Bu  arada,  “Arap  Baharı”  olarak  isimlendirilen  Ortadoğu  ve  Ku-
zey Afrika’daki son gelişmeleri “4. Demokratikleşme Dalgası” olarak 
nitelendirme eğiliminin medyada baş gösterdiğini belirtmekte fayda 
vardır  (son  dönemde  birçok  basın  organında  bu  kavramı  kullanan 
yazıları görmek mümkündür). 
tablo 1
Demokratikleşmenin Üç Dalgasının Seyri
kaynak: Paul Bacon, paulbacon.files.wordpress.com, 2011

---

72  Yerel Dış Politikanın temelleri
Ward (2002:1)’a göre demokratikleşme, dünyada devlet yönetimi 
üzerine  yapılan  uluslararası  müzakerelerde  artık  temel  konu  haline 
gelmiştir. “Demokratikleşme, Kuzey ve Güney, Doğu ve Batıyı etki-
leyen dünya çapında bir harekettir. Son yıllarda demokratik yönetim 
sisteminin, toplumlarımızın karşılaştıkları siyasî, ekonomik ve sosyal 
sorunların kalıcı çözümü için özgürlüklerin çerçevesini sağlama ko-
nusunda en iyi modelin olduğu yönde küresel bir mutabakat oluşmuş-
tur (UNDP Web site: http://www.undp.org/governance/, t.y.). Benzer 
ifade Xu (2005)’da da mevcuttur. 
Türkiye’nin  demokratikleşmesinde  de  dış  etkenlerin  şüphesiz 
önemli rolü olmuştur. Özellikle son yarım asırlık dönemde, demok-
ratikleşme  süreci  Türkiye’de  iç  dinamiklerinin  sonucu  olarak  geliş-
mekten  ziyade,  özellikle  Avrupa  ile  coğrafi  komşuluğun  sağladığı 
“içiçelik”  sayesinde  oluşan  etkileşim  ile  yol  almıştır.  Birleşik  Avru-
pa’nın ortaya çıkması ve genişlemesi tüm kıtayı ve komşu bölgeleri 
etkilemiştir. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra başlayan süreçte demokrasi, 
insan hakları ve hukukun üstünlüğü kavramları Avrupa’da muazzam 
bir uygulama alanı bulmuş, yeni yönetim yaklaşımlarının denendiği 
kıta çapında bir laboratuvar meydana gelmiştir. Bu laboratuvar, “yu-
muşak güç” diye tabir edilen etki ile komşu bölgelerde de değişim-
lere sebep olmuş, kıtanın çehresini büyük ölçüde değiştirmiştir. So-
nuç olarak, 20. yüzyılın ikinci yarısında Avrupa kıtasında iki önemli 
“yumuşak güç” kaynağı ortaya çıkmıştır, Avrupa Konseyi ve Avrupa 
Birliği. Türkiye’nin, 1950-1960’lı yıllarda başlayarak Avrupa Konseyi, 
NATO, Avrupa Ekonomik Topluluğu/AT/AB, OECD gibi uluslararası 
kuruluşlara üye olması veya üyelik girişiminde bulunmasının arkasın-
da, Soğuk Savaş ortamında Batı dünyası ile yakınlaşarak güvenlik kay-
gılarını giderme amacının yanı sıra, demokratik dünyanın içinde yer 
alma arzusu da önemli olmuştur (Daoudov, 2008b:36). 1987 yılında 
Türkiye’nin Avrupa Topluluğu’na tam üyelik için başvurduğunda, mo-
dernleşme ve demokratikleşme arzusu yine önemli saiklerden olmuş-
tur (Huntington, 1991:5). AB üyeliği hedefinin Türkiye açısından ta-
şıdığı önemin en önemli boyutu demokratikleşme sürecidir. 1987’de 
tam üyelik başvurusunda bulunan dönemin Başbakanı Turgut Özal’ın 
gerekçelerinden biri de, darbelere karşı demokrasiyi AB içinde güç-
lendirmekti (Dağı, 2005:1).

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   73
Görülüyor ki dünyada, geçmişte başlayıp aralıklarla devam eden, 
1970’li  yıllardan  bu  yana  ise  hızlanarak  birçok  ülkeyi  etkileyen  ve 
artık uluslararası kurumların politikalarının da önemli gündem mad-
desi  haline  gelen  demokratikleşme  olgusu  vardır.  Demokratikleşme 
söylemi öyle genel kabul görmüş ki, otoriter rejimlerde bile iç ve dış 
kamuoyundaki  imajları  için  demokratik  söylemi  benimsemektedir. 
Yani bu nedenle günümüzde demokratikleşme, küreselleşmenin sağ-
ladığı araçlarından beslense bile, onun doğrudan sonucu veya ürünü 
değildir, kendi dinamikleri ile var olagelen bir süreçtir. 
3.1.3. Demokratikleşme ve Yerelleşme/Yerindenleşme
Demokratikleşme  sürecinin  olmazsa  olmaz  unsuru  haline  gelen 
bir ilke, yereli yetkilendirme ve tüm ülkelerde yerinden yönetim dü-
zeninin  geliştirilmesidir.  Bu  ilkenin  artık  Birleşmiş  Milletler,  Avrupa 
Birliği, Avrupa Konseyi ve AGİT nezdinde önemli bir kriter, aranan 
bir  nitelik  olduğu  açıkça  görülmektedir.  Demokratikleşme  ve  yerin-
den yönetim düşüncesinin tarihî derinliğinin anlaşılması bakımından, 
günümüzde yerinden yönetim ile ilgili literatürde çokça iktibas edilen 
sözlerden birinin, 19. yüzyılda yaşamış olan Alexis de Tocqueville’nin 
“Amerika’da Demokrasi” eserinden olması mânidardır 
30
. Günümüz-
de ise yerinden yönetim sayısız uluslararası belge ve beyannamede 
önemle tavsiye dilmektedir. 
Misalen, BM HABITAT’a göre “yerel yönetimlere doğru siyasî ye-
rindenleşme, demokratikleşmenin, iyi yönetişimin ve yurttaşlık iştira-
kinin temel unsurudur” (UN HABITAT, 2009:7). 1985 yılında Avrupa 
Konseyi tarafından kabul edilen Yerel Yönetimler Özerklik Şartı, 
sub-
sidiarity (sübsidiyarite/yerellik/yetki ikamesi) ilkesini, bu sözcüğü kul-
lanmasa bile, teminat altına almıştır (md. 4/3): “Kamu sorumlulukları 
genellikle ve tercihen vatandaşa en yakın olan yönetimler tarafından 
kullanılacaktır.  Sorumluluğun  bir  başka  yönetime  verilmesinde,  gö-
30  Yerinden yönetimin sadece idarî değil, yurttaşlık boyutu da vardır, zira yurttaşlara kamu işlerine 
katılma  imkânını  vermekte,  özgürlüklerini  kullanmaya  alışmalarını  sağlamaktadır.  Merkezî 
yönetimin iddialarına karşı en etkin denge işte bu yerel, aktif, meraklı özgürlüklerin birikimind-
en doğmaktadır, bu denge gücü toplu ve ferdî olmayan bir irade ile desteklenmiş olsa bile. A. 
De Tocqueville (1805–1859), Democracy in America. http://www.ciesin.org/decentralization/
English/General/history_fao.html , 21.06.2012. 

---