Yerel Dış Politikanın temelleri

Yerel Dış Politikanın temelleri   79
“nimetlerine” rağmen yerel yönetimlerin uluslararası çalışmaları yü-
rütmeleri  beklenemez.  Misalen,  bazı  otoriter  ve  merkeziyetçi  Orta 
Asya  ülkelerinde  gayet  gelişmiş  internet  medyaları  olmasına  karşın, 
belediyelerinin  uluslararası  birliklere  serbestçe  üye  oldukları,  başka 
ülkelerin belediyeleri ile ortak faaliyet yürüttükleri, uluslararası fon-
lara başvurdukları pek görülmemektedir. Küreselleşmenin nimetlerin-
den fazlasıyla faydalanan Körfez ülkelerinde de genel olarak demok-
rasinin, özel olarak da yerel demokrasinin durumu ortadadır. Yabancı 
yatırımların had safhada olduğu, uluslararası ticaretin ve uluslararası 
göçün üst seviyede olduğu, son model teknolojik araçlarının yaygın 
olduğu  ve  refah  düzeyinin  yüksek  olduğu  bu  bölgede,  yerel  yöne-
timler hâlâ merkezî yönetimin ağır denetimi altındadır. Birçok ülkede 
belediye başkanları merkezî yönetim tarafından atama ile göreve gel-
mekte, yerel meclislerin yetkileri sınırlı kalmakta, merkezî yönetimin 
müsaadesi olmadan yabancı yerel yönetimlerle veya uluslararası ku-
ruluşlarla resmî ilişkiye girmeleri mümkün olamamaktadır.
Demek ki küreselleşme, kendisine atfedilen tüm “haşmet ve kudre-
tine” rağmen, tek başına yerel yönetimlerin uluslararasılaşmalarını ve 
yerel dış politika konusunda yetkilendirilmelerini sağlayamamaktadır. 
Tekrar etmekte fayda vardır, bu sebepledir ki yerel yönetimin ulusla-
rarası konumunun esas kaynağı küreselleşme değildir. Küreselleşme, 
uluslararası camianın “demokratikleştirme” ve “yerindenleştirme” ça-
balarının  yanında,  onları  (bir  ölçüde)  hızlandırıcı  bir  faktör  olabilir. 
Kaldı ki, dış baskı faktörü bile tek başına demokratikleşme için yeterli 
değildir, bunun için o ülkelerde uygun iç şartlarının da oluşması ge-
rekmektedir.  Yukarıda  Huntington’un  da  işaret  ettiği  gibi,  “evrensel 
demokratikleşme  devrimi”  demokratikleşme  için  uygun  dış  ortamı 
sağlasa da, bir ülkede demokrasiye geçiş için gerekli uygun iç şartları 
tek başına oluşturamaz. Günümüzde cereyan eden “Arap Baharı”nda 
da zaten, iç şartların yetersizliği nedeniyle dış faktörlerin veya “karto-
pu etkisinin” sınırlılığı gözlemlenebilmiştir
35
.
Bazı yazarların yerel yönetimin uluslararası rolünün açıklaması bağ-
lamında öne sürdükleri gerekçelerde de, yukarıda geliştirilen önermeyi 
destekleyen unsurları görmek mümkündür. Bu gerekçeler, yerelin ulus-
lararasılaşmasında ulus-içi ve ulus-dışı düzlemde demokratikleşmenin 
35  Bazı  Arap  ülkelerinde  demokratikleşme  hareketi  hemen  sonuç  vererek  başka  ülkeleri 
etkilemişse  de,  diğer  ülkelerde  beklenen  değişim  vuku  bulmamış  veya  bu  hareket  çok  zor 
şartlarla karşılaşmıştır. 

---

80  Yerel Dış Politikanın temelleri
tetikleyici faktör veya faktörlerden biri olduğuna işaret etmektedir. Misa-
len Salomon (2011:51)’a göre, ulus-altı yönetimlerin uluslararası alanda 
aktif olmalarının en önemli faktörü, ülke içinde ulus-altı yönetimlerin 
daha fazla yetkilendirilmesidir. Yerindenleşme süreçlerinde ulusal poli-
tika çerçevesinde daha fazla yetkiye sahip olması, ulus-altı yönetimleri 
sorumlu oldukları mekânlarının gelişimi ve topluluklarının refahı için, 
yabancı yatırımı çekmeye ve dış ticareti teşvik etmeye yönelik ekono-
mik politikaları geliştirmeye sevk etmiştir. Benzer bir şekilde uluslarara-
sılaşmanın sebepleri (Barros, 2010:39,40; Mikenberg, 2006:49), federal 
ülkelerde yetkilerin eyaletlere/bölgelere aktarılması ile, eyaletlerin/böl-
gelerin hizmetleri daha iyi yürütmek, yerel şartları iyileştirmek ve yerel 
talepleri  karşılamak  amacıyla  yeni  arayışlara  girmeleri,  çözümleri  ve 
kaynakları yurtdışında aramaları şeklinde açıklanmaktadır
36
. 
Diğer yandan, dış düzlemde de yerelin uluslararasılaşmasının se-
bebi olarak, bir yandan ulusal dış politika yapma süreçlerinin demok-
ratikleşmesi (Kincaid’den aktaran Mikenberg, 2006:50), diğer yandan 
ise uluslararası ilişkilerde savaş ve güvenlik dışı konuların (ekonomi, 
çevre, uyuşturucu, göç vb.) ağırlık kazanması, dış politikanın ve ulus-
lararası  sistemin  demokratikleşmesi  (Duchacek’ten  aktaran  Miken-
berg, 2006:51; van den Berg, 2008:75,95; Sassen’den aktaran Barros, 
2010:40)  gösterilmektedir.  1980’li  yıllarda  Hollandalı  belediyelerin 
başlattıkları  şehirler  diplomasisi  girişimleri  ve  kampanyalarını  ince-
leyen van den Berg’e göre de, belediyelerin uluslararası meselelerle 
ilgilenmeleri, 1970’li ve 1980’li yıllarda Batıda cereyan eden dış ve 
güvenlik politikasının demokratikleşmesi süreci ile ilgilidir.
3.1.5.1. Demokratikleşme ve ulusal Yönetim
Demokraselleşme  etkisinin  gerçekleşmesine  imkân  sağlayan  de-
mokratikleşme  sürecinin  en  önemli  aktörü,  ulusal  yönetimdir,  zira 
onun kararları ve eylemleri neticesinde yerel yönetimler yurtdışı bo-
yutunda  yetkilendirilmektedir.  Fakat  uluslararası  ilişkiler  alanında 
yerel yönetim ile ulusal yönetim arasında diyalektik bir ilişki vardır. 
36  Kincaid  (2011:75)  de  demokratikleşmeyi,  kurucular  diplomasisinin  (constituent  diplomacy) 
gelişmesinde birinci faktör olarak saymaktadır, ancak bunun yanı sıra “yönetimlerarasılaşma” 
(inter-governmentalisation), insan hakları hareketleri, yerinden yönetimin gelişmesi, piyasanın 
liberalizasyonu, ABD’nin politikaları, teknolojik gelişmeler ve davranış yayılımı (behaviour dif-
fusion; yani bir yönetimin çalışmalarının diğerlerine emsal olması ve takip edilmesi) gibi başka 
faktörleri de saymaktadır.   

---

Yerel Dış Politikanın temelleri   81
Yerel yönetimler, ulusal yönetim “sayesinde” uluslararası alana açılır, 
fakat ona “rağmen”
 37
 bu alanda faaliyet gösterebilir.
Yerel yönetimin uluslararasılaşmasını açıklayan yaygın küreselleş-
me temelli hipotezi anlatırken, uluslararası/uluslarüstü düzeyin yerel 
düzeye  “müdahilliğinin”  bazı  örnekleri  zikredilmişti.  Ancak,  doğru-
dan ve aracısız bir şekilde cereyan eden uluslararası-yerel etkileşimi 
ile  ulusal  yönetimin 
by-pass  edildiği  ya  da  ulus-devletin  devre  dışı 
bırakıldığı söylemi doğru bir tespit değildir, zira çok temel bir hususu 
gözden kaçırmamak gerekir. Bu husus, söz konusu etkileşimin, ulusal 
düzeyin ulus-üstü ve ulus-altı yönlere doğru yaptığı yetkilendirme sa-
yesinde mümkün hale geldiği gerçeğidir. Dolayısıyla yerel yönetimin 
uluslararasılaşmasında ulusal yönetim aslında bir 
“gönüllü mağdur” 
(
intentional looser) konumundadır. 
Misalen, yerel yönetimlerin uluslararası birliklere üyelik hakkını ve 
yabancı yerel yönetimlerle işbirliği hakkını teminat altına alan Avrupa 
Yerel Yönetimler Özerklik Şartı, ulus-devletlerin kurduğu ve yönettiği 
Avrupa Konseyi tarafından geliştirilmiştir. Yani ulus-devletlerin çıkar-
larını gözeten tüm iç istişare ve müzakereler gibi ön denetim süreç-
lerinden geçilmiştir. Avrupa Konseyi’nin en önemli karar organı, üye 
ülkelerin dışişleri bakanlarından oluşan Bakanlar Komitesi’dir, diğer 
önemli organı ise ulusal parlamento delegelerinden oluşan Parlamen-
ter Meclisi’dir. Konsey’in Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi her 
ne  kadar  yerel  temsilcilerden  oluşsa  da,  ülkelerin  Kongre’deki  millî 
heyetleri o ülkelerin merkezî yönetimleri tarafından bildirilmektedir. 
Ayrıca Konsey’in geliştirdiği sözleşmelere katılmak yine ulusal yöne-
timin iradesine bağlıdır. Zaten Konseye üye olmak veya olmamak da, 
egemen  olan  ulus-devletlerin  vereceği  karardır.  Benzer  bir  şekilde, 
yukarıda yerel yönetimlerle ilgili yaptıkları çalışmalarını örnek verdi-
ğimiz Birleşmiş Milletler, AGİT ve AB gibi kurumlar, yine ulus-devlet-
lerin kurdukları ve yönettikleri kurumlardır. 
Avrupa Birliği gibi bölgesel entegrasyon projesi bu durumun an-
cak sınırlı bir ölçüde istisnası sayılabilir
38
. AB’nin Avrupa Komisyonu, 
37  Burada “rağmen” ile kastedilen durum üzerinde ileride durulacaktır. 
38  Avrupa  Birliği’nin  içinde  yerel  ve  bölgesel  yönetimler  tarafından  yürütülen  uluslararası 
çalışmalar, bu tezin temel konusundan farklı bir tabiata sahiptir. Bu sebeple, AB kapsamında 
cereyan eden ulus-altı yönetimlerin kendi aralarında ve AB ile karşılıklı ilişki ve etkileşimleri 
tez  kapsamına  alınmamıştır.  Bunun  birkaç  gerekçesi  vardır.  İlkin,  AB  bir  siyasî  bütünleşme 
projesi olup, önemli uluslarüstü özelliklere sahiptir ve bir anlamda bir nevi büyük bir federa-

---