Yönetim kurulu başkan

91

6. Türk 

Tıbbi Onkoloji

 

Kongresi

Hemşirelik Oturumu

rı çözüme kavuşturamamak bu model uyarınca patolojik kabul edilir. 

Temelde  ebeveyn-çocuk  ilişkisiyle  ilgili  çalışmasından  yararlanılan 

bağlanma teorisi (Bowlby, 1969, 1973, 1980) yas tutan insanın ölen 

kişiye  olan  (güvenli,  güvensiz)  bağlılığının  niteliğinden  doğan  ayrılık 

anksiyetesini,  duygulanımla  kurulan  bağların  bozulmasını  ve  kay-

bedilen nesneden (söz gelimi ölen kişiden) duygusal olarak kendini 

ayırma ihtiyacını vurgular. Bowlby, çeşitli evreleri içeren yas sürecinin 

ilerlemeci veya çizgisel bir seyri olduğunu söyleyen ilk kişidir. Daha 

sonra bunun evrelerden oluşan bir süreç olduğuna dair modeller de 

gelişmeye  başlamıştır.  Özellikle  Kubler-Ross’un  (1969)  geliştirdiği 

ve esasında bir hastanede ölen hastalarla yaptığı çalışmaya dayanan 

basamak modeli tanınır hâle gelmiştir. Bu geleneksel modeller yası 

genellikle,  yas  tutan  herkesin,  söz  konusu  kaybı  yaşamadan  önce-

ki durumu ne ise onu yeniden yakalayan, çözümleme sürecinin son 

evresinde biten basamaklara veya öngörülebilir aşamalara katlandığı 

içsel bir süreç olarak kavramsallaştırır.

Daha yakın zamanlarda, Rando (1984, 1993) ve Worden (1982, 1991, 

2002) yas tutan herkes için başvurulan evrensel evre/basamak mo-

dellerinin kısıtlılıklarını kabul ederken, yas tutmayı birbirinin üstüne 

binen süreçler veya görevler olarak kavramsallaştırmışlardır. Rando, 

yakınını  kaybeden  kişiler  için  kaybı;  1.  kaybı  kabul  etme,  2.  ayrılığa 

duygusal olarak tepki verme, 3. ölen kişinin anılarını yeniden toplama 

ve ilişkiyi yeniden deneyimleme, 4. eski bağlanmaları ve varsayımları 

terk  etme,  5.  değişen  dünyaya  yeniden  uyum  sağlama  ve  6.  yeni 

ilişkilere yeniden yatırım yapma şeklinde kavramsallaştırmıştır. Wor-

den’ın yaklaşımı, kimi ilerlemelere de işaret ederken, birbirinin üstü-

ne binebilecek dört görevi içeren kayıp sonrası uyum süreci tarif eder. 

Süreci 1. kayıp diye bir gerçekliğin olduğunu kabul etmek, 2. kederin 

verdiği acı üzerine çalışmak, 3. ölen kişinin artık olmadığı bir çevreye 

alışmak ve 4. ölen kişiyi hayatın başka bir yerinde konumlandırıp ya-

şamaya devam etmek şeklinde tarif eder.

Yas üzerine çalışan pek çok uzman, bugün, yakın ölümü sonrası or-

taya çıkan yas ile ilgili modellerde önemli kısıtlılıklar olduğunu ve bu 

modellerin  yorumlanmasında  ve  uygulanmasında  önemli  kusurlar 

bulunduğunu kabul etmektedir. Bu kısıtlılıklar şöyle sıralanabilir:

•  Evrenselliği, öngörülebilirliği ve aynılığı vurgulayan, böylelikle yas 

içindeki kişinin eşsiz deneyiminin üzerini örten “herkese uyar” yak-

laşımına sahip modellerin izlenmesi,

•  Yas çalışması ve duygusal işleyiş üzerinde kayıp sonrası uyum için 

gereken bilişsel süreçleri dışarıda bırakacak kadar fazla durulması,

•  Yas  içindeki  insanların  ve  ailelerin,  kederlenme  aşamalarının  ve 

basamaklarının edilgen kurbanları olarak görülmesi,

•  Kişinin, kayıp nesnelerle olan bağlarını koparması veya ilişkiyi kes-

mesi gerekliliği üzerinde ısrarla durulması,

•  Kayıp ve yasla uğraşmanın anormallik, patoloji, işlevsizlik ve ye-

tersizlik olarak kabul edilmesi,

•  Kayıp ve yas deneyimlerinde kişisel, toplumsal, ailevi, tarihsel ve 

kültürel etkilerin hesaba katılmaması, 

•  Yasın sona ereceğinin varsayılması.

Oysa kayıp ve yası kavramsallaştırma konusunda dokuz önemli ilke 

söz konusudur. Bunlar: 

1.  İnsanların,  yaşadıkları  kayıp  deneyimlerinin  ve  yaslarının  biricik 

olduğunu kabul edin

2.  Kaybın ve yasın kişisel, ailevi, toplumsal, kültürel ve tarihi etki-

lerin oluşturduğu çoklu ve akışkan bağlamlarda ortaya çıktığını 

kabul edin

3.  Yas  sürecinde  evrensel  basamak/evre  modelleri  yerine  çizgisel 

olmayan modelleri tercih edin

4.  “Kopuk bağlardan” ziyade ilişkilerdeki “sürekli bağların” değerini 

arttırın

5.  Yine de ciddi zorluklar içerebilecek, algılanan kayba normal bir 

tepki olarak yas sürecini kabul edin

6.  Yaslı danışanları kayba uyum sürecinde etkin failler olarak görün

7.  Yas tutan pek çok insan için anlamın yeniden inşa edilişini kayba 

uyum sağlamanın önemli bir yönü olarak görün

8.  Yasın bitmediğini, ancak değişime uğradığını kabul edin

9.  Tedaviyi yas tutan danışanların biricikliğine uyarlayın

KAYNAKLAR

1.  Aries, P. (1991). Batılının Ölüm Karşısındaki Tavırları (Çev. M. A. 

Kılıçbay). Ankara: Gece Yayınları. 

2.  Becker, E. (1973). The Denial of Death. New York: Free Press.

3.  Dökmen,  Ü.  (2003).  Evrenle  Uyumlaşma  Sürecinde:  Varolmak, 

Gelişmek, Uzlaşmak. İstanbul: Sistem Yayıncılık.

4.  Frankl E.V. (1994). Duyulmayan Anlam Çığlığı: Psikoterapi ve Hü-

manizm (Çev. S.Budak) Ankara: Öteki Yayınevi.

5.  Fromm, E. (1994). Kendini Savunan İnsan (Çev. N. Arat ). İstan-

bul: Say Yayıncılık.

6.  Humphrey K.M. (2009). Counseling Strategies for Loss and Grief. 

American Counseling Association.

. 

7

İnam,  A.  (1999).  Olabileceğini  Olmada  Ölümün  Yeri.  Düşünen 

Siyaset. 1(4), 17-31.

8.  Koestenbaum, P. (1998). Ölüme Yanıt Var mı? (Çev. Y. Akgünlü). 

İstanbul: Mavi Okyanus Yayıncılık. 

9.  Kübler-Ross, E. (1997). Ölüm ve Ölmek Üzerine, (Çev. B. Büyü-

kal). İstanbul: Boyner Holding Yayınları.

. 

10 Öz, F. (2004).  Kayıp, Ölüm ve Yas Süreci. Sağlık Alanında Temel 

Kavramlar (s. 317-276). Ankara: İmaj İç ve Dış Ticaret.

. 

11 Özaltın, G. (1996). Ölümcül Hastaya Yaklaşım. 3P Dergisi. 4 (Ek3), 

40-42

12.  Tanhan F. & Arı İnci F. (2009). Ölüm Eğitimi. Pegem Akademi

13.  Townsend  M.C.  (2015).  Yaslı  Birey  (Çev.  F.  İnci  &  Z.  Kuru),  Ruh 

Sağlığı ve Psikiyatri Hemşireliğinin Temelleri Kanıta Dayalı Uygu-

lama Bakım Kavramları (Çev. Ed. C.T. Özcan & N. Gürhan). Aka-

demisyen Tıp Kitabevi.

14.  Yalom, I. (1999). Varoluşçu Psikoterapi (Çev. Z.İ.Babayiğit). İstan-

bul: Kabalcı Yayınevi.

15.  Malkinson, R. (2007). Cognitive Grief Therapy: Constructing A Ra-

tional Meaning To Life Following Loss. New York: Norton.

---