Yusupova Z. X

 
To‘g‘ri chiziqli harakat uchun tezlikni aniqlash bo‘yicha masalalar echish. 
Mashg‘ulotning maqsadi
:
Jismoniy tarbiya va sport faoliyatida to‗g‗ri chiziqli harakat 
uchun tezlikni aniqlash bo‗yicha masalalar echish malaka va ko‗nikmalarini shakllantirish.
1-misol. 
Tezlikning 25 
с
м
birligidan 
соат
км
birligiga o‗tkazing. Buning uchun misolni 25 
с
м
shartidagi metrni (m.ni) kilometr (km) orqali va sekundni (ya‘ni soniyani) soat orqali 
ifodalash zarur.
1 
m
= 10 
- 3
km
= 0,001 
km
= 
1000
1
km
1 soat = 3600 
s

---

106 
soat
s
3600
1
1

Olingan natijalarni misolning shartida berilgan tezlikning 25 
с
м
qiymatiga keltirib qo‗yamiz 
va soddalashtiramiz: 
soat
km
soat
km
soat
km
soat
km
s
m
s
m
90
6
,
3
25
1000
3600
25
3600
1
1000
1
1
1
25
25








Demak, tezlikning ushbu misoldagi qiymatini ikki xil ifodalash mumkin :
-
Har sekund davomida 25 metr (m) masofaga siljib harakatlanayotgan jismning tezligi; 
-
soatiga 90 kilometr (km) masofaga siljib harakatlanayotgan jismning tezligi. 
Eng muhimi shunda-ki, bu ikki ifoda o‗zaro teng va bir xil mazmun -ma‘noni anglatadi. 
2-masala.
 
Birinchi marafonchi 7,3 m/s tezlik bilan startdan harakatni boshlagandan 30 
sekund vaqt o‗tgandan keyin ikkinchi sportchi 8,1 m/s tezlik bilan startdan harakatni boshladi. 
Birinchi sportchi harakat boshlaganidan qancha vaqt o‗tgandan keyin va startdan qanday masofa 
uzoqlikda ikkinchi sportchi birinchisini quvib etishini aniqlang. 
Berilgan:
Echish: 
V
1
= 7,3 m/s 
t
1
= 30 c 
V
2
= 8,1 m/s 
t = ? 
OX 
koordinata 
o‗qining 
boshlanishini 
startda 
joylashtirib, yo‗nalishini esa sportchilar harakati bilan bir xil 
olamiz (rasmga qarang).
Ikkinchi sportchi birinchisini quvib etgan t vaqt 
momentida birinchi sportchining bosib o‗tgan masofasi
S
1
= V
1

t . (1) 
Vaqtning aynan shu momentida t
1 
vaqtga kam harakatlangan ikkinchi sportchi bosib 
o‗tgan masofasi
S
2
= V
2

( t – t
1
) . (2) 

---

107 
Aniqlangan bu ikki masofa, boshqa tomondan, ikkinchi sportchi birinchisini quvib etgan 
paytda birinchi sportchi startdan qanday masofa uzoqlikda bo‗lganini anglatadi, ya‘ni
S
1
= S
2
= S. (3) 
S
1
va S
2
ni tenglashtiramiz, ya‘ni 
V
1

t = V
2

( t – t
1
) (4) 
V
1

t = V
2

t – V
2 

t
1
(5) 
Bundan (V
2 
– V
1
) 

t = V
2 

t
1
yoki
1
2
1
2
V
V
t
V
t



с
с
с
м
с
с
м
75
,
303
8
,
0
243
)
3
,
7
1
,
8
(
30
1
,
8





javobni minutlarga aylantirsak 5,0625 minut yoki 5 minut 3,75 sekund bo‗ladi. 
Startdan qanday masofa uzoqlikda ikkinchi sportchi birinchisini quvib etganligini, ya‘ni 
rasmdagi S
1
= S
2
= S masofani (1) formuladan foydalanib hisoblasak ham bo‗ladi:
.
2
,
2
375
,
2217
75
,
303
3
,
7
*
1
2
1
2
1
1
км
м
с
с
м
V
V
t
V
V
t
V
S








