Yusupova Z. X
5.7. Aylanma harakatlarni tebranma harakatlar bilan aloqasi
Yüklə 3,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
143 5.7. Aylanma harakatlarni tebranma harakatlar bilan aloqasi Aylanma harakatlar tebranma harakatlar bilan yaqin aloqada bo‗ladi. Aylana bo‗ylab jism bir tekis harakatlangan paytda, Y o‗q bo‗ylab uning koordinatasi uyg‗unlik qonuniga binoan o‗zgaradi (analogik bog‗liqlik X o‗qi bo‗ylab ham mavjud). Bunda, radiusning burilish burchagi soat strelkasiga qarama-qarshi tomondagi gorizontal o‗qdan hisoblanadi. Ushbu burchak faza deb ataladi (yunon. rhasis – paydo bo‗lish). Tezlanish kuch ta‘sirida vujudga keladi. SHu sababli, aylana bo‗ylab harakat qilayotgan jismga aylananing markaziga yo‗naltirilgan kuch ta‘sir ko‗rsatadi. Ushbu kuch F u markazga intiluvchi tezlanish deyiladi. Markazga intiluvchi kuchning rolini tabiati bo‗yicha har qanday kuch ham bajarishi mumkin. Nyutonning ikkinchi qonuniga ko‗ra F u = ma u , chunki markazga intiluvchi tezlanish a u = w 2 · R , markazga intiluvchi kuch quyidagiga teng: R V m F u 2 yoki R w m F u 2 Nyutonning uchinchi qonuniga binoan, har qanday ta‘sir teng va qarama-qarshi yo‗nalgan qarshi ta‘sirni chaqiradi. Jismga ta‘sir qiluvchi aloqaning markazga intiluvchi kuchiga qarshi, moduli bo‗yicha teng va jism aloqaga ta‘sir ko‗rsatadigan qarama–qarshi yo‗nalgan kuch qarshilik ko‗rsatadi. Ushbu kuchni ( F m.q. ) markazdan qochuvchi deb nomlashgan, chunki u, aylananing markazidan radius bo‗ylab yo‗naltirilgan. Markazdan qochuvchi kuch moduli bo‗yicha markazga intiluvchi kuchga teng: R V m F б u 2 . . yoki R w m F б u 2 . . Markazdan qochuvchi kuchlar amaliyotda keng qo‗llanilmoqda. Masalan, sentrifuga – uchuvchilar, sportchilar, kosmonavtlarni mashq qildirish va sinovdan o‗tkazishda qo‗llaniladigan qurilma. |