Z. Ə. Cavadova
Yüklə 0,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 6 (103)
- Cəmi 556 1283 1023
45
cümlədən Azərbaycana ermənilərin kütləvi köçürülməsinə və yerləşdirilməsinə başlamışdı. Rusiya İsmayıl xana Xoy ailələrini saxlamaq üçün boş olan torpaqlarda onlara yer ayrılmasını və yerli əhalinin qüvvəsi ilə evlərin tikilməsini tapşırır və bu iş üçün lazım olan bütün şəraitin yaradılmasını isə öz üzərinə götürürdü (49, s. 563).
I Rus-İran müharibəsi başa çatdıqdan sonra bağlanmış sülh müqaviləsinə əsasən müharibə zamanı əsir düşən, yaxud bir ölkənin ərazisindən digərinə keçən əhalinin sərbəst şəkildə öz əvvəlki yaşayış yerinə qayıtması mümkün idi. Məhz əldə edilmiş razılığa əsasən Abbas Mirzə öz məmuru Lütvəli xanı general N. F. Rtişşevin yanına vaxtilə Cəfərqulu xan tərəfindən aparılan Xoy ailələrini geri qaytarmaq üçün göndərir. General N. F. Rtişşev Lütvəli xanı türk dilini mükəmməl bilən podpolkovnik Ladinski ilə birlikdə Nuxaya göndərir. İsmayıl xana bildirilir ki, xoy ailələrini İrana göndərən zaman heç bir zorakılığa yol vermək olmaz. Yalnız öz xoşu ilə getmək istəyənləri İrana yola salmaq lazımdır. Həmişəlik Rusiya imperiyasının sərhədləri daxilində yaşamaq istəyənlərə isə tam azadlıq verilirdi (80, s. 561-62). İsmayıl xanın vəfatından sonra Xoy ailələrinin vəziyyəti xeyli pisləşdi. Onların quldurluğu, oğurluğu və həyasızlığından cana gəlmiş yerli əhali hər an xoylulara divan tutmağa hazır idi. Hətta İsmayıl xanın vəfatının ilk günlərində dəhşətli qisasdan qorxan xan ailəsi və yaxın adamları qaladan kənara çıxmır, kişilər çadraya bürünüb gəzirdilər. Rusiya imperiyası da şəhərdə yaşayan və xalqı təngə gətirən xoy ailələrinin ərazidə saxlanmasını artıq məqsədəuyğun hesab etmirdi. Ona görə ki özgə hesabına yaşayan xoylulara nifrət o qədər güclü idi ki, bu xanlıqda böyük çaxnaşmaya və sonu bilinməyən hadisələrə gətirib çıxara bilərdi. Ona görə də xanlığın ləğv edilməsindən dərhal sonra Rusiya Xoy ailələrinin ərazidən çıxarılması işi lə məşğul olmağa başladı. Xan ailəsinin Şəkidən çıxarılması haqqında polkovnik Kiçik ağa ilə aparılan danışıqlarda razılaşma əldə edildi. Rusların xəyanəti burada da özünü göstərdi. Ömrü boyu imperiyaya sədaqətlə qulluq etmiş Cəfərqulu xanın ailəsini əvvəlcə Bakıya, oradan isə Həştərxana sürgün etmək nəzərdə tutulurdu. General mayor Axverdovun 1819-cu avqustun 25-də gen. Velyaminova göndərdiyi məlumatda qeyd edilirdi ki, biz xan ailəsinin Şəkidən çıxarılmasına razılaşdıq. Lakin xan ailəsindən olan polkovnik Kiçik ağa bildirdi ki, Bakı onlar üçün tamamilə yad olan ərazidir. Onlar artıq Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın yanına adam göndərərək onun ərazisində yerləşmək üçün razılıq əldə etmişlər (63, s. 743). Xan ailəsi gedərkən şəhərdəki bütün Xoy ailələrini o cümlədən erməni ailələrini aparmaq niyyətində idi. Lakin qeyd etdiyimiz kimi Rusiya erməni ailələrini saxlamaqda maraqlı idi. "xan ailəsini Bakıya, oradan Həştərxana göndərmək lazımdır, lakin əkinçiliklə məşğul olan 50 xoy ailəsini (erməni ailələri - Z. C.) onlara verməyə heç bir ehtiyac yoxdur. Onlar həmişəlik Şəki əyalətində
46
yaşamaq arzusundadır və əkinçiliklə məşğul olmaq üçün bu ərazini əlverişli yer hesab edir". (81, s. 748). Gen.-l. Velyaminov polkovnik Kiçik ağaya bildirdi ki, onlara məxsus olan və şəhərdə yaşayan 50 erməni ailəsini xan ailəsinə vermək mümkün deyil, ona görə ki, onlar gen. Yermolova şikayət edərək artıq xan ailəsinin asılılığında qalmaqdan imtina edir. Rusiya qanunlarına görə isə erməni ailələri azad adamlar hesab edilir və onları başqa yerə getməyə heç kim məcbur edə bilməz (50, s. 761). Xoy ailələrinin hara göndərilməsi məsələsi bir müddət qızğın müzakirə edildi. Rus imperiyasının məqsədi onları Həştərxana sürgün etmək idi. Lakin Rusiya bu addımın digər xanlıqlarda pis fikir yaradacağından ehtiyat edib xan ailəsini və soyğunçuluqla məşğul olan xoyluları Yelizavetpola və İrana göndərməyi qərara aldı. Bu zaman şəhər kənarlarında yaşayan bütün xoy ailələrinin ərazidə saxlanması məqsədəuyğun hesab edildi. 1819-cu il sentyabrın 30-da 137 xoy ailəsi (cəmi 632 nəfər) polkovnik Zolotaryovun 100 kazak dəstəsinin və İran yasovulunun müşayəti ilə Qarabağa, oradan isə İrana göndərildi (82, s. 757). Xanın ailəsi və qohumları isə oktyabrın 5-də Yelizavetpola yola salındı (36, s. 757). Şəhərdə olan 50 erməni ailəsi xan ailəsinə verilmədi. Cəfərqulu xanın arvadı Şərəfnisə xanım gen. Velyaminova yazırdı ki, əcdadlarımızdan bizə miras qalan erməni ailələri əlimizdən alınaraq Şəkidə saxlandı (51, s. 764). Şəhərdə saxlanılan bu Xoy ermənilərinin sayı 1824-cü ildə 241 nəfərə çatmışdı. "Şəhərin mərkəzində yaşayan 76 erməni ailəsi Xoy erməniləri idi, yerli əhali onların yaşadığı ərazini ermənikənd adlandırır" (104, v. 1 - 15). 1824-cü ildə Şəki əyalətinin aşağıdakı kəndlərində Cəfərqulu xan tərəfindən gətirilən erməni ailələlərinin sayı belə idi.
Kəndlərin adı Ailə sayı Kişi Qadın 1.
Axpelikənd 83
278 222
2. Göybulaq 134 358
284 3.
Cəfərabad 100
216 159
4. Daşbulaq 156 332
298 5.
Aydınbulaq 31
68 43
6. Xanabad
12 31
17 7.
Qayabaşı 40
556 1283 1023
1823-cü ildə Cəfərabad kəndində yaşayan ermənilərin bir hissəsi öz xahişlərinə əsasən Qayabaşı, bir hissəsi isə Daşbulaqda olan boş torpaqlara Yüklə 0,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|