Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

207
q bul oluna bil n olması;
- hansı siyasi vasit l rin q bul oluna bil n olması;
– hansı t kilatların vacib olması;
–
traf mühitin qiym tl ndirilm si ona olan t sirl rin gözl nil n
n tic l rinin t yini m qs di il  aparılır. Layih l rin
traf mühit   t siri
böyük olduqda qiym tl ndirm  aparılması t l b olunur.  traf mühitin 
qiym tl ndirilm si metodologiyaya uy un olaraq layih nin h yata 
keçirilm si planla dırılan yerd
traf mühitin öyr nilm si (ilkin v ziyy t) v
layih nin h r bir m rh l sind   t tbiq edil n f aliyy t növl rinin t sviri 
(m s l n, tikinti, istismar v  istismarın dayandırılması), traf mühit  ola 
bil c k t sirl rin ehtimal olunan n tic l rinin t sviri  sasında aparılır.
M nfi t sirl rin proqnozla dırıldı ı hallarda gözl nil n t sir d r c sini
azaltmaq üçün « traf mühitin idar  edilm si planı» hazırlanmı dır.
– Sosial qiym tl ndirm  sosial  arakterli t sirl rin münt z m
t sirl rin münt z m t hlilini t min etm k m qs di il  istifad  edilir. Sosial 
t sirl r  insanların h yat t rzin , i in , yl nc l rin  t sir ed n bütün sosial 
v   m d ni 
arakterli t sirl r da ildir. Bu qiym tl ndirm d n dövl t
mü ssis l rinin öz ll dirilm sind , k nd t s rrüfatında aparılan 
islahatlarda,  sas  idm t sah l rind , kommunal t s rrüfat mü ssis l rind ,
dövl t
idm ti strukturunda, vergi siyas tind  istifad  edilm si m sl h t
görülür. Bundan h sçinin iri v  kompleks layih l rin (m s l n, su anbarları
v  b ndl rin tikintisi v  s.) hazırlanmasında istifad  edilir. 
–
qtisadi qiym tl ndirm d  su sektoru sah sind
n ya ı v
lveri li layih l rin seçilm si v  onların iqtisadiyyatın dig r sah l ri il
müqayis  edilm si üçün q rarların q bul edilm sind  t tbiq edil n komplekt 
vasit l rd n istifad  olunur. Bu qiym tl ndirm  ciddi  kild  su 
ehtiyatlarının  inteqrasiyalı idar  edilm si ideyalarına uy un g lir. qtisadi 
qiym tl ndirm  birg  i tirak d r c sinin v  t l batın qiym tl ndirilm si il
laq l ndiril  bil r. Su ehtiyatlarının

---

208
inteqrasyialı idar  edilm sinin rolunu gücl ndir n düzgün iqtisadi 
qiym tl ndirm  aparmaq üçün birba a v  ya bilavasit  olaraq t klif olunan 
layih l rin t sirl rinin n tic l rini bilm k lazımdır.   
3.5. Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  olunmasında
informasiya mübadil si 
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si haqqında informasiya 
mübadil si prosesi müt
ssisl r , praktiki i çil r   v  geni  ictimaiyy t
t crüb  mübadil si aparmaq v  ondan bu sah d  birg  istifad  etm k imkanı
verir. Bel  informasiya mübadil si v  onun inki afı potensialın artırılması
üçün bir vasit dir. Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sind   i tirak
ed n 4 informasiya tipii vardır:  
– m lumatlar, su ehtiyatlarının k miyy t v  keyfiyy t
arakteristikalarını ifad  edir;  
–  informasiyalar, hansı ki, konkret m qs dl r üçün qrupla dırıla
bil r;
– bilikl r, beyind  sa lanılan informasiyalar; 
– sa lam fikir, dayanıqlı ın t min edilm si m qs di il  su 
ehtiyatlarının istifad sind  q bul edilmi  ümumi metodika il  razıla ma. 
Bunların hamısını bir yerd  toplamaq üçün geni   h cmd  olan 
materialın metodik idar  edilm si t l b olunur. 
nformasiyaları idar etm  sisteml ri adı altında m lumatların v
informasiyaların yerl diyi v  sa landı ı, el c   d  onların mübadil
olundu u bir sıra elektron sisteml r ba a dü ülür. Su ehtiyatlarının
inteqrasiyalı idar  edilm si üçün biblioqrafik v  co rafi informasiya 
sisteml ri daha  h miyy tlidir. 
Biblilqrafik informasiya sisteml ri (monitorinq v  qiym tl ndirm ,
informasiya mübadil si, etalon üzr  müqayis li qiym tl ndirm  metodları)
ad t n dövl t mü ssis l rind  v  kommersiya  irk tl rind  yaradılır. 
Co rafi informasiya sistemi yer s thinin h r hansı

---

209
sah sind   t bii ehtiyatların (torpaq, relyef, su, bitki) invertar siyahısını
göst rir. Burada suyun planla dırılması v  idar  edilm si m s l l ri üzr
q rarlar q bul ed n
sl r haqqında da m lumat v  informasiyalar verilir.  
Su sektorunda çalı an h r bir 
s bilik v   m lumatlardan dig r
ölk l rin v  sah l rin m kda ları il  birg  istifad d n fayda götürül  bil r. 
Birc  istifad  üçün n z rd  tutulmu  bilikl r  te niki m lumatlar v  infor-
masiyalar, el c   d   t kilati v  maliyy  informasiyaları da ildir. Lakin 
bilikl rin birg  istifad si adi i  deyildir, 
si laq l rin inki af etdirilm si,
etibarlı münasib tl rin v  qar ılıqlı inam olan atmosferin yaradılması t l b
olunur. Bilikl rin birg  istifad sinin bel  me anizm v  kanallarına treninq 
proqramlarında – seminarlarda, konfranslarda i tirak etm k da ildir. 
Sosial v  biofiziki t sirl rin qiym tl ndirilm si, su ehtiyatlarının
planla dırılması, suyı ıcı zonanın idar  edilm si kimi f aliyy t sah l rinin 
maraqlı da ilind   m lumatların idar  edilm sind  vacib rol oynayan yeni 
metodlar (qrup metodları, Delfiy üsulları,
traf mühitin Adaptiv 
qiym tl ndirilm si) geni  inki af tapmı dır.  
3.6. Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sinin t tbiqi
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si üçün  lveri li 
raitin, 
su istifad çil ri arasında  laq nin, iqtisadi v   t kilati m s l l rin h lli
t min edilm lidir. 
lveri li
rait su ehtiyatlarının idar  edilm sind   v
inki afında bütün istifad çil r  müvafiq i tirak 
rtl ri qoyulmaqla onların
idar çiliy  
c lb edilm  formaları, me anizml ri v  qaydaları
qanunvericilikl  mü yy n edilm lidir. 
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si bazasında suyun 
s m r li,  dal tli v  dayanıqlı idar  edilm sin  nail olmaq üçün  h miyy tli
d r c d   t kilati i l rin v   d yi iklikl rin aparılması olduqca vacibdir. 
Suyı ıcıdan ba layaraq  

---