Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

204
nail olunması s emini yaratdı. Avropa Birliyinin (AB) su üzr  2000-ci il 
tari li Direktivi ilk növb d  Avropa Birliyin  (AB) da il olan ölk l in in-
tensiv istifad  etdikl ri çayların sularının keyfiyy tinin ya ıla dırılmasına
yön lm sin  ba mayaraq, çirkl nm nin v  da qından d y n z r rin
azaldılması üçün iqtisadi t dbirl ri v  riskl rin prioritetliyini mü yy n ed n
çay hövz sinin idar etm  planının hazırlanmasını t l b edir. 
SE  praktikada t tbiqind  milli su hüququnda qazanılmı  a a ıdakı
üsusiyy tl r  malik modell rd n istifad  edilmi dir. 
1.
Su ehtiyatlarına qlobal yana ma 
2.
Suyun ekoloji mühafiz sinin su istifad si t l batı il  tarazla dırılması
3.
ctimaiyy tin i tirakı il  çevik plapla dırmanın fasil siz  prosesl rind n
istifad  edilm si
4.
Sudan istifad  
t l batının müasir v  
g l c k növl rinin 
m hdudla dırılması
5.
Su bölgüsünd
dal tliliyin v  ya sosial  dal tliliyin 
m hdudla dırılmasının etiraf edilm si.
Ölk l rin hamısı bu standartlara riay t etdikl rini nümayi  etdirmi ,
lakin h r bir ölk  bir v  ya bir neç  model
m l etm k r f sind dir. 
Ölk l rin hamısı bu standartlara riay t etdikl rini nümayi  etdirmir, 
lakin h r bir ölk  bir v  ya bir neç  model
m l etm k r f sind dir. 
3.4. Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sinin 
planla dırılması
Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm sin
saslanan 
planla dırma daha çevik v  dinamik yana ma olub, inki afın alternativ 
variantlarının ehtiyatların istifad sin   v  insanlar arasında qar ılıqlı
laq l r
saslanır. Planla dırma  kinçilik, me   t s rrüfatı, faydalı qazıntı
yataqlarının i l nilm si

---

205
v  torpaqdan dig r istifad  növl ri d  da il olmaqla çay hövz si, suyı ıcı v
suayrıcılarında bütün f aliyy t özünd
ks etdirir. Su ehtiyatlarının
inteqrasiyalı idar  edilm si planlarına siyasi f aliyy t üçün s m r li
sasların, qanunvericiliyin, maliyy  strukturlarının v  s. yaradılması üzr
lazım olan t dbirl r da il edilir.  
– Su ehtiyatlarının idar  edilm si üzr   q rarların q bul edilm si v
siyas tin mü yy n edilm si üçün milli s viyy d   h yata keçirilir. Milli 
höküm tl r v  su bölm l ri transs rh d su t kilatları ç rçiv sind
beyn l alq  m kda lı a t sir göst rirl r. Onlar t r find n, h mçinin siyasi 
q rarların realla dırılması, el c  d  t kilatların v  qanunvericiliyin inki afı
üçün  sas yaradılır v  bunların ç rçiv sind  hövz   v  ya hövz nin bir 
hiss si s viyy sind  su ehtiyatlarının idar  edilm si h yata keçirilir. Su 
ehtiyatlarının  inteqrasiyalı idar  edilm sinin milli planı co rafi v  siyasi 
rait  uy un hazırlanır v  burada sudan istifad y   v  ya su ehtiyatlarına 
t sir ed n bütün hallar n z r  alınır. Düzgün t rtib edilmi  planlarda 
g l c k f aliyy tin formala ması istiqam tind  bir sıra prioritet proqramlar 
göst rilir.
– Su a ınları t bii 
rait  uy un olaraq ölk l r arasında inzibati 
s rh dl r   m h l qoymadan a ır. Buna gör   d  su ehtiyatlarının özl rinin 
nöqteyi – n z rind n su hövz si ç rçiv sind  suyun idar  edilm si daha 
m ntiqidir. Hövz nin  razisind  su v  torpaq ehtiyatlarının idar  iedilm si
hövz  planı
sasında h yata keçirilir. Ad t n hövz  idar etm  planında
onun fiziki  arakteristikaları, suya t l batı v  su t minatının
mövcudgöst ricil ri, çirkl nm   m nb l ri v  onların uçota alınması, su v
yerüstü ekosisteml rin t l batı, da qınların v  fövq lad  meteoroloji 
hadis l rin d yi k nliyi, sudan istifad d  maraqlı t r fl r v  prioritet 
m s l l r, el c   d  cari v  uzunmüdd tli m qs dl r, torpaq ehtiyatlarının
idar sinin v  istifad sinin maliyy l dirilm si, monitorinq m s l l ri
ks
olunur.  
– Su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si
raitind

---

206
yeraltı suların idar  edilm sind
sas 
rtl rd n biri ehtiyatın istismarı il
suya artan t l bat arasında balansın sa lanılmasıdır. Balansın bu cür 
sa lanılması h m k miyy t, h m d  keyfiyy t göst ricil ri lazımi s viyy d
qalmaqla rentabelliyi,  dal tliliyi v  uzunmüdd tli dayanıqlı ı n z r
almalıdır. Lakin praktikada ço  va t yeraltı idar  edilm sin  yerüstü 
sulardan,
h r tullantı sularından v  torpaq ehtiyatlarından ayrı halda 
ba ılır. Buna gör   d  bu hallara yol verm m k üçün yeraltı suların idar
edilm si planı su ehtiyatlarının inteqrasiyalı idar  edilm si plvanının bir 
hiss si olmalıdır.  
– Sahilyanı
razil rin v  çay hövz nin inteqrasiyalı idar edilm si
özünd  su ehtiyatlarının v  sahilyanı zonanın inteqrasiyalı idar  edilm si
planlarından ibar t hazırlanır. Sahilyanı zonanın v  çay hövz sinin
inteqrasiyalı idar  edilm si yeni konsepsiyadır, lakin qar ılıqlı
laq li
probleml rin h llinin vacibliyi v   m qs d uy unlu u t l b etdiyi hallarda 
idar etm   t dbirl rinin uzla dırıldı ı bir prosesdir. H r iki idar etm nin az 
v  ya ço   d r c d  bir – birind n asılı olmayaraq inki af etm sin
ba mayaraq real  rait onlar arasında sı
laq nin yaradılmasını t l b edir. 
Bu  laq l r sahilyanı zona v  t miz su sisteml ri arasında t bii ehtiyatların,
el c   d  çay hövz l ri v  sahilyanı zona arasında sosial-iqtisadi  laq l rin 
yaradılmasını hat  edir.  
- Riskl rin qiym tl ndirilm si t hlük l rin k skinliyinin azaldılması
üçün informasiya t minatı, riskl rin
arakterinin t yini, potensial z r rin
yayılma s viyy si v
arakterinin t hlili üçün lazımdır. Riskl rin idar
edilm si üçün 5  sas m s l y  ba ılmalıdır:
– t hlük l rin k skinliyinin azaldılması üçün q rarların q bul 
edilm si zamanı hansı prinsipl rin r hb r tutulması;
– t nziml yici t dbirl rin v  onların ciddiliyinin q bul oluna bil n
miqyası;
– t hlük nin k skinliyinin azldılması üçün hansı strategiyanın

---