Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi

228
çay adlanır. Erm nistan t r find n i al olunmu
razid  yerl
n bu çaya 
n zar t etm k mümkün olmur. 
Tarnss rh d çayların su ehtiyatlarından dayanıqlı istifad  say sind
mü yy n nailiy tl r ld  etm k üçün Az rbaycan dig r hövz  dövl tl ri il
qar ılıqlı
laq l ri 14 mart 2000-ci ild  ratifikasiya etdiyi v  1992-ci il 
Helsinkid  q bul edilmi  «Transs rh d su a ınlarının v  beyn l alq göll rin 
istifad si v  mühafiz si üzr  Konvensiya» uy un qurur. 
Az rbaycan v  Gürcüstan arasında transs rh d çaylarının, üsusis n
d  Kür v
ramın su ehtiyatlarının istifad si bu sah y   r hb rik ed n
t kilatlar arasında aparılan ikit r fli danı ıqlar v  müqavil l r
sasında 
nizamlanır. 
Erm nistanla transs rh d çayların su ehtiyatlarının istifad si v
bölgüsü üzr  beyn l alq normalara  m l edilm si Da lıq Qaraba
münaqi si il  ba lı onun Az rbaycana t cavüz etdiyi üçün mümkün 
deyildir. 
Bu t sadüf n tic sind  20% meliorativ v  su t s rrüfat obyektl ri, o 
cüml d n ümumi su tutumu 640 mln.m
2
 olun su anbarları i al zonasında 
qalmı dr. On ild n ço dur Ki, respublikanın iqtisadiyyatında mühüm rol 
oynayan qızıl fondu tamamil  da ılmı  v  m hv edilmi dir. 
Yalnız S rs ng su anbarının i alı n tic sind  100 min hektar sah d
k nd t s rrüfatı bitkil rin  suvarma suyunun verilm m si respublikanın bu 
regionuna  v zolunmaz z r r vurmu dur. Bununla yana ı, o a a ı a arda 
ya ayan 400 min  halinin h yatı üçün real t hlük  yaradır. 
Az rbaycanla onun c nub qon usu  ran arasında sı
laq l r
qurulmu dur. Araz çayının su v  enerji ehtiyatlarından  birg  istifad  üzr
ran – Az rbaycan  komissiyası yaradılmı dır. Bu komissiya t r find n h r
il çayın su ehtiyatlarının birg  istifad si v  yaranmı  m s l l rin h lli t min
edilir. 
Keçmi  SSR  il
ran dövl ti arasında 1963-cü il iyulun 27-d
imzalanmı  «Te niki v  iqtisadi sah d
m kda lıq» haqqındakı
müqavil y  uy un olaraq 1971-ci ild  istifad y

---

229
verilmi  Araz çayı üz rind ki Araz v  Mil – mu an su anbarının idar
edilm si, istismarı, çayın su v  energetika ehtiyatlarından birg  (eyni 
qurulu da tikilmi   v   h r biri 22 min kVt gücünd ) istifad  edilir. Su 
anbarında t nzim edilmi  su çayın yata ı il  Araz çayı üz rind ki ikinci 
Az rbaycan –  ran birg  tikintisi olan Mil – Mu an hidroqov a ına a ıdılır.
Mil-Mu an hidroqov a ında Araz çayının su ehtiyatlarının bölü dürülm si
a a ıdakı kimi q bul edilmi dir: 
Araz çayının su ehtiyatlarının Mil-Mu an hidroqov a ında 
bölü dürülm si haqqında m lumat (mln.m
2
)
Araz çayının
s rfi 
O cüml d n
ran Az rbaycan
Ekoloji
subura ma 
2946,0 921,0  921,0 1104,0 
Az rbaycanın Rusiya il
imal s rh ddind n Bakı, Sumqayıt
h rl rinin v  Ab eron yarımadasının
halisinin su t chizatında v  bu 
zonada yerl
n torpaqların suvarılmasında mühüm rol oynayan Samur çayı
a ır. Uzun ill r boyu Az rbaycanın v  Rusiyanın Da ıstan Respublikasının
alqları bu çayın su ehtiyatlarından birg  istifad  edirl r. Samur çayının su 
ehtiyatları Az rbaycan v  Da ıstan (Rusiya) arasında 1967-ci il 7 oktyabr 
protokoluna uy un olaraq 75%-li t minat ilin  uy un olaraq 
bölü dürülmü dür. Bu halda ekoloji subura ma ümumi su ehtiyatının 32% 
h cmind , y ni 559,9 mln. m
3
 mü yy n edilmi dir. 
Hal-hazırda Samur çayının su ehtiyatlarından birg  istifad  edilm si
üzr  Az rbaycan v  Rusiya arasında Beyn l alq Konvensiyalara uy un
olaraq sazi  layih si hazırlanır. 

---

230
Qon u razil rd n Az rbaycan Respublikasına da il olan çaylarn su 
ehtiyatları
Çayları
n adı
Hansı
ölk d
n da il
olur 
Su toplayıcı hövz nin sah si,
km
2
Orta illik s rf, m
3
/s 
Su ehtiyatlarının miqdarı,
mln. m
3
Ümumi O 
cüml d n C mi O 
cüml d n C mi O 
cüml d n

---

231
Qon
u ölk
l
rin 
razil
rind
Respublika
razisind
Qon
u ölk
l
rin 
razil
rind
Respublika
razisind
Qon
u ölk
l
rin 
razil
rind
Respublika
razisind
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 
11 
Kür
çayı
(Araz 
çayı il
birl
n
yer d
k) 
Türkiy
 –
Gürcüs
tan
86000 43869 42131 563,26 372,35 190,91 
17765,
22 
11743,
92 
6021,3
0
Alazan 
Gürcüs
tan
12080 7325  4755 125,00 57,90 67,10 
3942,5
0
1826,1
7
2116,3
3
Mazım
çay
Gürcüs
tan
253 200  53  2,93 2,20 0,73 
92,41 
69,39 
23,02 
ori 
Gürcüs
tan
4840  4230  610  15,90 15,46  0,44 501,49 
487,61 13,88 
ram 
Gürc.
Erm. 
8340 8260  80  58,70 58,70  – 
1851,4
0
1851,4
0
–
nc su
Erm ni
stan
245 200  45  0,90 0,74 0,16 
28,39 
23,34 
5,05 
Da sal
ahlı
Erm ni
stan
82  70  12  0,29 0,20 0,09 9,15 6,31 2,84 
A staf
açay
Erm ni
stan
2586  1610  976  13,20 11,30  1,90 416,33 
356,40 59,93 
H s ns
u
Erm ni
stan
352 193 159 1,75 1,59 0,16 
55,20 
50,15 
5,05 
A ınça
çay
Erm ni
stan
1178 521 657  5,6 4,74 0,86 
176,62 
149,50 
27,12 
Araz 
Türk., 
ran, 
Erm ni
s.
102000 86300  15700  290,36 248,46  41,90 
9157,9
5
7836,4
3
1321,5
2
Çanaqç
ıçay
Erm ni
stan
189 170  19  0,87 0,55 0,32 
27,44 
17,35 
10,09 
Ba ırs
aqd r
Erm ni
stan
117 110  7 0,24 
0,24 – 7,57 
7,57 – 

---