Z. S. Musayev, K. M. M mm dov, M. S. Z rb L yev su eht yatlarin nteqras yali dar olunmasi
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
257 Az rbaycan Geologiya Birliyinin Geoloji Ekspedisiyası respublikamızda içm li yeraltı suların 50 illik ehtiyatı oldu unu mü yy nl dirmi dir. Yaxın g l c kd Böyük Qafqazın Samur – Qusar, O uz-Q b l zonalarında, Kiçik Qafqazda T rt rçay hövz sind istismar h miyy tli böyük yeraltı su ehtiyatlarından Bakı v dig r iri h r, q s b l rimizin su t chizatında istifad olunmaqla halinin fasil siz su il t min etm k problemini qism n h ll etmi olardı. H l XIX srin sonu, XX srin vv ll rind Quba – Xaçmaz razisinin yeraltı suları çox yüks k keyfiyy tli su kimi qiym tl ndirilmi dir. XIX srin sonlarında Bakı h rinin su t chizatının yaradılması il ba lı h r dumasına müxt lif layih l r t klif edilmi dir. Ancaq 1908-ci ild duma müh ndis V.Lindleyin apardı ı geodezi-hidrogeoloji axtarı i l rinin n tic l ri sasında t rtib etdiyi ollar m nt q sind ki yeraltı t zyiqli su hövz sind n su il t min olunacaq Bakı – ollar sü k m rinin layih sini t sdiq etmi dir. Layih 1909-cu ild Tiflis h rind keçiril n IX su t chizatı qurultayında t krar n müzakir olunaraq t sdiq edilmi , 1911-ci ild n is tikinti i l rin ba lanmı dır. Bel likl , Birinci Bakı Su K m ri x tti 1917-ci ild qism n, 1935-ci ild is tam istismara verilmi dir. Su t chizatı x tti Xudat d miryolu stansiyasından q rbd yerl n ollar k ndi razisind n ba lan ıcını götür r k sutkada 108 min m 3 su n ql edir. Suyun codlu u, orta hesabla 5 mq.ekv/l, t rkibind xloridin miqdarı 8-11,5 mq/l, sulfatın miqdarı 50,2-85,5 mq/l, quru qalıq is 300-427 mq/l t kil etmi , onda ammiak, nitrit v nitrat ionları tapılmamı dır. Ftorun miqdarı 0,08-0,27 mq/l-d n artıq olmamı dır. Fiziki göst ricil rin gör su ffaf, iysiz, sabit temperaturudur (orta hesabla 15 0 C). 1942-ci ild istismara verilmi ikinci Bakı Su k m ri yeraltı t zyiqli ollar – Xaçmaz su hövz sind n qidalanır. Bura q rbd n – rq X z r d nizin istiqam tl nmi az meyilli, 258 sakit relyefli razid n ibar tdir. razid su k m rinin qidalanmasında mühüm rol oynayan 250-d n çox bulaq vardır. Respublikanın S hiyy Nazirliyinin Sanitar - Gigiyenik M rk zinin v MEA Geologiya nstitutunun son t dqiqatların gör , hazırda bu sular keyfiyy t baxımından ciddi d yi iklikl r u ramamı onların kimy vi t rkibi, minerallı ı v ffaflı ı içm li sular üçün mü yy n edilmi normalara tam cavab verir. Qeyd edil nl ri n z r alaraq Az rbaycan Respublikasının Quba – Xaçmaz zonasının yeraltı su ehtiyatlarının keyfiyy t göst ricil rini, onun d yi m sin t sir ed n amill ri ara dırmaq v qorunub saxzlanılması üçün görül c k mühafiz t dbirl rini düzgün qiym tl ndirilm sin rh veril c k. Bölg l rd artezian sularının minerallı ı 290-700 mq/l arasında d yi ir. Bununla bel sulfatlar 112 mq/l-d n çox deyil, xloridl rin miqdarı is 130 mq/l – çatır. Suyun ümumi codlu u 7 mq.ekv./l-d n artıq deyil. Suyun t rkibind ki mis (0,005-0,07 mq/l), sink (0,001-0,035 mq/l), nitrit (0,16-1 mq/l) q bul olunmu normadan a a ıdır. Sanitar - bakterioloji göst ricil r d kafi qiym tl ndirilir (kolit 100-300; mikrob 600). Quba – Xaçmaz zonasının bulaq suları keyfiyy t baxımından bir – birind n çox f rqlidir. M s l n, Quba rayonunda onların minerallı ı 600 mq/l-d n çox olmadı a halda, Xaçmazda 850 mq/l- çatır. Qusar v D v çi rayonlarının b zi bulaqlarında is suyun minerallı ı 1000 mq/l-d n artıqdır. Bölg d ki bulaq sularındakı sulfatların, xloridl rin v ümumi codlu un göst ricil ri az f rql nirl r. T rkibind n az sulfat miqdaprı olan Quba (115 mq/l) v Xaçmaz (160 mq/l) rayonlarının bulaq sularıdır. Qusar rayonundakı bulaq sularında olan sulfatın miqdarı 260 mq/l, D v çid is 280 mq/l- b rab rdir. Sularda xloridl rin maksimal miqdarı Quba rayonunda 160 mq/l, D v çid 166, Xaçmazda is 259 120 mq/l çatır. Qusar rayonunun sularında is xlor-ionun maksimum miqdarı 184 mq/l- b rab rdir. Bu razid yeraltı suların ümumi codluq h ddi 3,5-13,5 mq.ekv/l t kil edir. Quba – Xaçmaz rayonunda quyu suları keyfiyy tc buranın bulaq v artezian sularından f rql nir. M s l n, burada ümumi minerallıq o biri yeraltı sularla müqayis d t xmin n 2 d f yüks kdir. Regionun inzibati rayonları üzr minerallıq a a ıdakı göst ricil rl s ciyy l nir: Quba rayonun sularında 490-950 mq/l, Xaçmazda 260-2350, Qusarda 220-1760 mq/l. Yeraltı quyu sularında sulfatın miqdarı Quba rayonu üzr 60-230 mq/l, Xaçmazda 50-1060, Qusarda 8-264 mq/l t kil edir. Bölg üzr quyu sularının t rkibind olan xloridin miqdarı a a ıdakı kimi d yi ir: Quba rayonu 12-50 mq/l, Xaçmaz 6-560 mq/l, Qusar 8-430 mq/l. Bununla bel regionun quyu sularının ümumi codlu u böyük diapazonda (2-34 mq.ekv/l) d yi ir. T dqiqatlar n tic sind mü y n edilmi dir ki, yeraltı sularda orqanik madd l r (oksidl m d ) rayonlar üzr d yi g ndir. B zi me sah l rind bulaq sularında mövcud azot birl m l ri bitki m n li orqanik madd l ri oksidl m nin yüks k göst ricisin g tirib çıxarır. Regionda olan artezian quyuları v bulaqlar sanitar baxımdan yax ı mühafiz olunduqlarından, çox yerd yeraltı sular yüks k keyfiyy td saxlanılır. Ancaq b zi rayonlarda artezian quyularının istismarındakı mövcud pozuntular, elementar texniki – sanitar normalara cavab verm yib, acınacaqlı v ziyy t yaradır, traf mühitin çirkl nm sin v bataqlı a g tirib çıxarır. Buradakı yeraltı suların t rkibind d mir v nitritl rin olmaması, sulfat, xlorid v permanqanat tur ulanmanın miqdarının cüzi olması, suyun dadı v ffaflı ı regionun yeraltı sularını yüks k keyfiyy tli su kimi q bul etm y imkan verir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|