Zaman sosyolojiSİ
Yüklə 474,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 168
| db manın işlevleri, zaman-din ilişkisi, zaman planlaması, zaman tipolo- jileri, hafta, tatiller, takvim gibi zaman konularıyla ilgili dikkate değer hususlar ortaya koyarak zaman sosyolojisine hatırı sayılır katkılar sunmuştur. 146
Zerubavel’e göre zaman, evrenin kutsal ve profan alanlar halinde dikotomikleştirilmesinde ve dolayısıyla kut- sal zaman ve profan zaman ayrımının oluşmasında mekezi bir rol oynar.
147 Ayrıca zaman, hayatın özel ve kamusal alanlar olarak fark- lılaşmasında işlevsel olur. 148
Niklas Luhmann’ın (1927-1998) zaman yaklaşımı ise Mead’in yaklaşımına benzer bir perspektiften beslenir. Luhmann, kendi sis- temler teorisi kapsamında bir zaman yaklaşımı ortaya koyar. Luhmann’a göre gerçekliğe bağlı olduğunu iddia eden her sistemler teorisi, hiçbir şeyin olduğu gibi kalmadığı gerçeği, yani değişimle işe başlamalıdır. Değişim de zamanla bağlantılıdır. 149
Mead gibi Luhmann da zamanın şimdide birbiriyle ilgili olan geçmiş ve gele- cek arasındaki farklılıktan doğduğunu düşünür ve Mead gibi za- mansallığı sadece insanî olarak değil, insanlığın da kendini bir par- çası olarak bulduğu doğal dünyanın bir parçası olarak görür. Luhmann'a göre sistem ve çevrenin farklılaşımı zamansallık üretir. Kompleks toplumlar, basit toplumlarınkinden daha geniş, daha soyut ve daha farklılaşmış zamansal çevren ve ufuklar inşa ederler. Bu sebeple karmaşık toplumlar, toplum içinde farklı sistem-tarihleri daha iyi senkronize ederler. 150 Luhmann, zamanın inşası ve sosyal üretimi, dünya zamanı, zamansal düzen ve kronoloji sorunlarını ele alır ve ilgisini, zamansal lineerlik, döngüsellik, geçmiş ve geleceğin zamansal horizonları ve sosyal değişim gibi konulara genişletir. 151
Toplumsal zaman ve zamanın sosyolojisi söz konusu olduğun- da, adı ve görüşü anmadan geçilemeyecek bir sosyolog daha vardır ki o, Anthony Giddens’tır. Giddens’a göre “Dasein’in sonluluğu ve ‘varlığın hiçlikten çıkışının sonsuzluğu’ olarak zaman, insan yaşantı-
146 Bkz. Eviatar Zerubavel, Hidden Rhythms: Schedules and Calendars in Social Life, the University of Chicago Press, Chicago 1981 147
Bkz. a.e., ss. 101-137 148
Bkz. a.e., ss. 138-166 149
Niklas Luhmann,, Social Systems, İng. Çev. John Bednarz, Jr.-Dirk Baecker, Stanford University Press, Stanford, California 1995, ss. 41-42 vd.; Niklas Luhmann, The Differentation of Society, Columbia University Pres, New York 1982, ss. 292-297 150
G. Pronovost, a.g.e., s. 37 151
Dan Ryan, “Time and Social Theory”, http://djjr.net/papers/published/Ryan-Time- and-Social-Theory.pdf, 10.10.2009
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
169
sının belki de en gizemli özelliğidir”. 152 Giddens, ortaya koyduğu toplum ve yapılaşma kuramında zamana aslî ve temel etken bir konum atfetmektedir. Giddens, sosyolojide zamana gereken önemin verilmemesini sorgular ve bu bağlamda sosyolojide çok önemli iki yaklaşım olan işlevselcilik ve yapısalcılığı eleştirir; ona göre bu iki yaklaşımda zamansal boyut, daha doğrusu zamansal-uzamsal ke- sişmeler, eşzamanlı/artzamanlı ayrımıyla sosyal teoriden uzaklaştı- rılır. Fakat iki teori tipinde de sosyal sistemler farklı biçimlerde zamandan bağımsız olarak ele alınırlar. İşlevselcilikte, daha genel ölçekte Anglo-sakson sosyoloji ve antropolojide, zaman toplumun şipşak resmi çekilerek veya ilgili toplum belirli bir anda dondurula- rak paranteze alınır. Bu yaklaşım Giddens’a göre mantıksal açıdan kusurludur; bu kusurun nedeni ise toplumun yapısının insan bede- nine benzetilmesidir. Bedenin anatomisi, binanın krişleri gibi yapı kavramıyla ilgili benzetmeler algısal olarak mevcuttur, ama aynı şeyler toplumsal yapı için söylenemez. Sonuç olarak bu düşünme tarzındaki eşzamanlı/artzamanlı ayrımı sağlam bir dayanaktan yoksundur. 153
Giddens’a göre zaman, toplumsal hayatın belirleyici bir unsurudur ve toplum kuramının da temel sorunudur; toplum kuramının temel problemi, bireyin varlığının, toplumsal ilişkilerin zaman-mekan boyunca uzatılmasıyla nasıl aşıldığıdır. 154 Giddens, zamanın bu öneminin toplum bilimcileri tarafından yeterince kav- ranamadığı ve o nedenle de zaman üzerine yeterli ve kuşatıcı ça- lışmalar yapılmadığı kanaatindedir; ona göre toplum bilimcileri, düşüncelerini toplum dizgelerinin zaman-uzam boyunca meydana getirildikleri biçimler çerçevesinde tesis etmede başarısız olmuşlar- dır. Oysa zaman konusu, sosyal bilimlerin merkezi sorunudur; 155
ranış biçimlerinin zaman ve uzam içinde sürekli olarak yeniden üretilmeleri ölçüsünde var olurlar. Toplumsal sistemler, zaman içinde giderek yiten toplumsal pratiklerin sürekliliği içinde ve bu süreklilikle var olabilirler. Toplumsal sistemler, zaman-uzama ya- yılmış karşılaşmalarda sürdürülen, tertip olunmuş sosyal pratikler olarak düzenlenirler. Aynı şekilde toplumsal kurumların yapılaşma- sı, toplumsal etkinliklerin zaman-uzam dilimlerinde nasıl yayıldık-
152 Anthony Giddens, Toplumun Kuruluşu, Çev. Hüseyin Özel, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999, s. 81 153
A. Giddens, Sosyal Teorinin Temel Problemleri, ss. 202-203. 154
A. Giddens, Toplumun Kuruluşu, s. 81 155
A.e., ss. 161-162
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 170
| db larına bakılarak kavranabilir. 156 Bu noktada Giddens için zaman- uzam kavramsallaştırmasının önemine de değinmek gerek. Giddens’a göre insanlar, kendi tarihlerini yaptıkları kadar kendi coğrafyalarını da yaparlar; dolayısıyla toplum hayatının uzamsal düzenlemeleri, toplum kuramı için zamansallık boyutları kadar önemli bir konudur; bu nedenle de zaman ve uzamı birbirinden ayrı değerlendirmek yerine zaman-uzam terimleriyle düşünmek gerekir. 157
Giddens’ın genel olarak zaman görüşüne bakıldığında, onun zamanı uzamla birlikte toplumun, toplumsal eylemin, top- lumsal kurumların, toplumsal düzenin, toplumsal değişimin, top- lumsal yapı ve istikrarın, gündelik hayat ve rutinleşmenin en temel kurucu unsurlarından olduğu görülür. 4. Zaman: Sosyal Hayatın Temel Gerçeği Bu çalışmada zaman sosyolojisine dair bir giriş denemesi ya- pılmıştır. Kuşkusuz toplumsal zaman çok geniş bir konudur; ancak bu incelemenin sınırları içinde temel bazı hususlar ele alınmış, özel- likle toplumsal zamana vurgu yapılmış ve çeşitli zaman görüşleri ana hatlarıyla ortaya konulmuştur. Anlaşılmıştır ki sonuçta sosyal zaman, toplumsal hayatın bütün boyutlarını içine alan veya bütün boyutlarının içinde yer aldığı bir olgudur. Toplum ve toplumsal ilişkiler, zaman boyutludur, zaman üretir, zamanda gerçeklik bulur; toplumsal eylem, değişim, rutin, istikrar, gelenek, etkileşim ve sistem hep zamanla, zaman içinde varlık kazanır. Özetle zaman, zaman sosyologlarının yaklaşımlarından da çıka- rılabileceği gibi toplumsal hayatın merkezi boyutu ve temel gerçe- ğidir; ne zaman toplumsal hayatsız, ne de toplumsal hayat zaman- sız düşünülemez.
Kaynakça KUR'AN-KERİM ADAM, Barbara, Time and Social Theory, Temple University Pres, Philadelphia 1990 ADAM, Barbara E., Timewatch: The Social Analysis of Time, Cambridge, Polity Press, England 1995
156 A.e., ss. 22, 135-136 157 A.e., s. 450
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
171
ARİSTOTELES, "Fizik", Zaman Kavramı, Çev. Saffet Babür, İmge Yay., Ankara 1996, ss. 9-41 ATKINSON, Jacqualine, Zamanı Yönetme Sanatı, Çev. Cem S. İslâm, Nehir Yay., İstanbul 1997 AUGUSTINUS, St., The Confessions, İng. Çev. Edward B. Pusey, Pocket Books, New York 1957 AUGUSTINUS, St., "İtiraflar", Zaman Kavramı, Çev. Saffet Babür, İmge Yay., Ankara 1996, ss. 43-55 el-BAĞDADÎ, Ebu’l-Berekât, Kitâbu’l-Mu’teber fi’l-Hikme, c. 3, Dâiratu’l- Meârifi’l- Osmâniyye, Haydarabad 1357-1358 BERGER, Peter L.-LUCKMANN, Thomas, The Social Construction of Reality, Allen Lane The Penguin Press, Great Britain 1967 BERGER, Peter L.-LUCKMANN, “Gündelik Hayatın Gerçekliği”, Çev. Ejder Okumuş, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 1/1, Mart 2003, ss. 43-51 CHAMBER, Robert, The Books of Days, a Miscellany of Popular Antiquities in Connection with the Calendar, c.1, London, Edinburgh 1864 EİNSTEİN, Albert, “Uzay-Zaman”, Uzay, Zaman, Özdek I (Haz. Ve Çev. Aziz Yardımlı), İdea Yay., İstanbul 1998, ss. 55-65. ELIAS, Norbert, Zaman Üzerine, Çev. Veysel Atayman, Ayrıntı Yay., İstanbul 2000 FABIAN, Johannes, Time and the Other: How Anthropology Makes its Object , Columbia University Press, New York 1983 FARABÎ, “Felsefenin Temel Meseleleri”, İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri, Haz. ve çev. Mahmut Kaya, Klasik Yay., İstanbul 2003, ss. 117-126 GIDDENS, Anthony, Modernliğin Sonuçları, Çev. Ersin Kuşdil, Ayrıntı Yay., İstanbul 1994 GIDDENS, Anthony, Sosyal Teorinin Temel Problemleri, Çev. Ümit Tatlıcan, Paradigma Yay., İstanbul 2005 GIDDENS, Anthony, Toplumun Kuruluşu, Çev. Hüseyin Özel, Bilim ve Sanat Yay., Ankara 1999 GIDDENS, Anthony, “Sosyal Teoride Zaman ve Mekân”, Sosyal Teorinin Temel Problemle- ri, Çev. Ümit Tatlıcan, Paradigma Yay., İstanbul 2005, ss. 559-574 GIDDENS, Anthony, “Faillik, Kurum ve Zaman-Mekân Analizi”, Sosyal Teorinin Temel Problemleri, Çev. Ümit Tatlıcan, Paradigma Yay., İstanbul 2005, ss. 497-510 GURVITCH, G. The Spectrum of Social Time, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht- Holland, 1964 HALBWACHS, Maurice, On Collective Memory, Çev. ve ed. Lewis A. Coser, University of Chicago Press, Chicago 1992 HARVEY, David, Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungur Savran, 2. bs., Metis Yay., İstanbul 1999 HAWKİNG, Stephen, Zamanın Daha Kısa Tarihi, Çev. Selma Öğünç, Doğan Kitap, İstanbul 2006 HEIDEGGER, Martin, Being and Time, İng. Çev. John Macquarrie-Edward Robinson, 7. Bs., Harper ve Row Yay., New York, Hagerstown, San Francisco ve London 1962 HEIDEGGER, Martin, Varlık ve Zaman, Çev. Kaan H. Ökten, Agora Kitaplığı, İstanbul 2008 HEIDEGGER, Martin, "Zaman Kavramı", Zaman Kavramı, Çev. Saffet Babür, İmge Yay., Ankara 1996, ss. 56-101 HEIDEGGER, Martin, Metafizik Nedir? Çev. Yusuf Örnek, Türkiye Felsefe Kurumu, Anka- ra 1991
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 172
| db HUXLEY, Aldous, Kalıcı Felsefe, Çev. Latif Boyacı, İnsan Yay., İstanbul 1996 İBN Haldun, Mukaddimetu İbn Haldun, Dâru’l-Fikr, Beyrut 2001 İBN Haldun, Mukaddimetu İbni Haldûn, Tah. Derviş el-Cüveydî, 2. bs., el-Mektebetu'l- Asriyye, Beyrut 1996 İBN Haldun, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, çev. Pirizade Mehmet Sahip Efendi, Kahire h. 1275 İBN Haldun, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, çev. Ahmed Cevdet Efendi, Takvim- hane-i İstanbul, İstanbul h. 1277 İBN Haldun, Mukaddime, c. 1-3, Çev. Zakir Kadirî Ugan, MEB. Yay., İstanbul 1989 İBN Haldun, Mukaddime, c. 1-2, Haz. Süleyman Uludağ, 2. bs., Dergah Yay., İstanbul 1988
İBN Manzur, Lisânu'l-Arab, c. 13, Dâru Sâdır, Beyrut 1990 İBN RÜŞD, “Faslu’l-Makâl”, Felsefe - Din İlişkileri (İbn Rüşd, çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., İstanbul 1985, ss. 93-184 İBN RÜŞD, “EL-Keşf an Minhâcu’l-Edille”, Felsefe - Din İlişkileri (İbn Rüşd, çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., İstanbul 1985, ss. 187-364 İBN SİNA, Kitâbu’ş-Şifâ Fizik I, Çev. M. Macit-F. Özpilavcı, Litera Yay., İstanbul 2004
KERN, Stephen, The Culture of Time and Space, 1880-1918, Londra 2003 KİNDÎ, “İlk Felsefe Üzerine”, Felsefî Risaleler (Haz. ve Çev. Mahmut Kaya), Klasik Yay., İstanbul 2002, ss. 139-183 KİNDÎ, “Oluş ve Bozuluşun Yakın Etkin Sebebi Üzerine”, Felsefî Risaleler (Haz. ve Çev. Mahmut Kaya), Klasik Yay., İstanbul 2002, ss. 213-227 KİNDÎ, “Beş Terim Üzerine”, Felsefî Risaleler (Haz. ve Çev. Mahmut Kaya), Klasik Yay., İstanbul 2002, ss. 279-285 LUHMANN, Niklas, Social Systems, İng. Çev. John Bednarz, Jr.-Dirk Baecker, Stanford University Press, Stanford, California 1995 LUHMANN, Niklas, The Differentiation of Society, Columbia University Press, New York 1982
LUHMANN, Niklas, “The Future Cannot Begin: Temporal Structures in Modern Society”, Social Research, 43, 1976, ss. 130-152 MARX, Karl, Kapital, c. 1, Çev. Alaattin Bilgi, 3. bs., Sol Yay., İstanbul 1986 MATTHEWS, Roger, Doing Time: An Introduction to the Sociology of Imprisonment, St. Martin’s Press, Inc., New York 1999 MENGÜŞOĞLU, Takiyettin, Felsefeye Giriş, 5. bs., Remzi Kit., İstanbul 1992 MENGÜŞOĞLU, Takiyettin, İnsan Felsefesi, Remzi Kit., İstanbul 1988 MUHAMMED İkbal, İslam’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu, Çev. Ahmet Asrar, Bir Yay., İstanbul 1984 MULHALL, Stephen, Heidegger ve 'Varlık ve Zaman', Çev. Kaan Öktem, Sarmal Yay., İstanbul 1998 MÜTERCİM Asım, Kâmûs Tercümesi, c. 1, İstanbul 1304 MÜTERCİM Asım, Kâmûs Tercümesi, c. 2-4, İstanbul 1305 NASR, Seyyid Hüseyin, Bir Kutsal Bilim İhtiyacı, Çev. Şehabeddin Yalçın, İnsan Yay., İstanbul 1995 NASR, Seyyid Hüseyin, İslam, İdealler ve Gerçekler, Çev. Ahmet Özel, 2. bs., İz Yay., İstanbul 1996 NASR, Seyyid Hüseyin, İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş, Çev. N. Şişman, İstanbul 1985
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
173
OKUMUŞ, Ejder, Osmanlı’nın Gözüyle İbn Haldun, 2. bs., İz Yay., İstanbul 2009 PARSONS, Talcot, The Social System, 3. bs., The Free Press, Glencoe, Illinois 1959 PRONOVOST, Gilles, The Sociology of Time (Current Sociology, La Sociologie Contempo- raine, The Journal of International Sociological Association, c. 37, Sayı: 3, 1989), Sage Publication, London ve Newbury Park/CA, 1989 RYAN, Dan, “Time and Social Theory”, http://djjr.net/papers/published/Ryan-Time-and- Social-Theory.pdf , 10.10.2009 SARIKAVAK, Kazım, “Mutezile’de Zaman”, Felsefe Dünyası, Sayı: 32/2, 2000, ss. 5-22 SARIKAVAK, Kazım, “İhvan-ı Safa, İbn Sina ve Gazali’de Zaman Anlayışı”, Felsefe
SARIOĞLU, Hüseyin, İbn Rüşd Felsefesi, Klasik Yay., İstanbul 2003 SHILLS, Edward, Center and Periphery, Chicago University Press, Chicago 1975 SOROKİN, Pitirim A., Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. M. M. Raşit Öymen, KBY., Ankara 1994 SOROKİN, Pitirim A., Sociocultural Causality, Space, Time: A Study of Referential Prin- ciples of Sociology and Social Science, Russell and Russell İnc., New York 1964 SOROKİN, Pitirim A. – MERTON, Robert K., “Social Time: A Methodological and Func- tional Analysis”, The American Journal of Sociology, Mart 1937, 42/5, ss. 615-629 SPENGLER, Oswald, Batının Çöküşü, Çev. Giovanni Scognamillo-Nuray Sengelli, 2. bs., Dergah Yay., İstanbul 1997 ŠUBRT, Jiri, “The Problem of Time from the Perspective of the Social Sciences”, http://sreview.soc.cas.cz/uploads/910a3eaa2d8bfb89846f8e65dd26bb0f534f2730_170_ 211SUBRT.pdf , 02.05.2009 SURUŞ, Abdulkerim, Evrenin Yatışmaz Yapısı, Çev. Hüseyin Hatemi, İnsan yay., İstanbul 1995 SZTOMPKA, Piotr, The Sociology of Social Change, Blackwell Publishers, Oxford 2003 ŞERİATİ, Ali, Tarih ve Şinaht-i Edyân, c. 2 (Mecmua-i Âsâr-i Doktor Ali Şeriatî c. 15), 9. bs., Şirket-i Sihâmî-yi İntişar, Tahran 1384 ŞERİATİ, Ali, Baz-geşt, 8. bs., İntişârât-i İlham, Tahran 1381 ŞERİATİ, Ali, İnsân-i Bîhôd (Mecmua-i Âsâr-i Doktor Ali Şeriatî, c. 25), 6. bs., Şirket-i İntişârât-i Kalem, Tahran 1384 TANPINAR, Ahmet Hamdi, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, 6. bs., Dergah Yay., İstanbul 1999 TANPINAR, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, 18. bs., Dergâh Yayınları, İstanbul 2004 TARKOVSKI, Andrey, Mühürlenmiş Zaman, Çev. Füsun Ant, 3. bs., Afa Yay., İstanbul 2000
TIRYAKIAN, Edward A., "Emile Durkheim", Çev. Ceylan Tokluoğlu, Sosyolojik Çözümle- menin Tarihi, V Yay., İstanbul 1990, ss. 199-250 TOSH, John, Tarihin Peşinde, Çev. Ö. Arıkan, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1997 TUNÇ, Şekip, "Bergson'un Felsefesi", Yaratıcı Tekâmül, (Henri Bergson), Çev. Şekip Tunç, 2. bs., MEB. Yay., İstanbul 1986, ss. I-LII URRY, John, Mekânları Tüketmek, Çev. Rahmi G. Öğdül, Ayrıntı Yay., İstanbul 1999 ÜLKEN, Hilmi Ziya, Varlık ve Oluş, AÜİFY., Ankara 1968 WEBER, Max, Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, Çev. Özer Ozankaya, İmge Yay., Ankara 1995 WEBER, Max, The protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, İng. Çev. Talcott Parsons, Routledge, London-New York 1999
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 174
| db WEBER, Max, Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Çev. Zeynep Gürata, Ayraç Yay., Ankara 2005 WEBER, Alfred, Felsefe Tarihi, Çev. H. Vehbi Eralp, 5. bs., Sosyal Yay., İstanbul 1993. ZERUBAVEL, Eviatar, Hidden Rhythms: Schedules and Calendars in Social Life, the Uni- versity of Chicago Press, Chicago 1981 ZIMMERMAN, Carle C., Yeni Sosyoloji Dersleri, Çev. Amiran Kurtkan, İstanbul Ü. İktisat F. Yay., İstanbul 1964 Yüklə 474,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|