Zaman sosyolojiSİ
Yüklə 474,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 152
| db koymaktadır. Bu bağlamda her zaman ve mekânın kendine göre insan tipi olduğu söylenebilir. İnsanların başlarına gelen sorunların zamanla çözüleceği dü- şüncesi, gerçekten de zamanın, toplumsal boyutuna işaret etmekte- dir. “Anne babanın eğitemediği kimseyi zaman eğitir; o kişinin öğ- retmeni, zamandır” gibi sözler de zamanın toplumsal ilişki ve etki- leşim yönünü ortaya koymakta; çocuğun sosyalleşmesine, insanın zaman içinde toplum tarafından biçimlendirilmesine, zamanla meydana gelen olaylar ve gerçeklerden hayatı öğrenmesine ve za- man içinde edindiği tecrübelere atıfta bulunmaktadır. Nitekim İbn Haldun da ebeveyninin eğitemediği kimseyi zamanın eğiteceğini söylerken bunları kastetmiştir. İbn Haldun’a göre anne babasından ve onlarla aynı konumdaki deneyimli yaşlılardan, ileri gelenlerden ve bilgin ve öğretmenlerden, sosyal ilişki ve muamelelerin adabını telkin yoluyla öğrenmeyen bir kimse, tabii olarak ihtiyaç duyduğu hususları uzayıp giden zaman içinde meydana gelen olaylardan öğrenme durumuyla karşılacaktır. Dolayısıyla onun öğretmeni ve mürebbisi zaman olacaktır. 103
İbn Haldun’un Mukaddime’sinin bu görüşlerini de içine alan kısmını Türkçe’ye çeviren Ahmet Cevdet Paşa da zamanı toplumun belirlediğini ve dolayısıyla zamana, yani halka uyulmadığı takdirde zamanın sillesini yemenin kaçınılmaz olduğunu belirterek İbn haldun’un yaklaşımına yorum getirmiştir. 104
Toplumun anlaşılmasının, bugününün ve yarınının öngörüle- bilmesinin yolu, tarihe, geçmişe başvurmaktan geçer. Toplumun varlığının devamında, gelenek, geçmiş, tarih çok önemli bir rol oy- nar. Toplumun sağlam bir biçimde ayakta kalması, toplumun birlik içinde durması, zaman bilinciyle, tarih bilinciyle yakından ilgilidir. Bir toplumun kültürünü geleceğe, yarınki nesillere gönderip ak- tarması, manevî kazanımlarını önden geleceğe iletmesi, yarınlara ulaştırması ve kendisi ve geleceği için yarının güzel tarihini oluş- turması, zaman algısına, zamanla ilişkisine, zamana karşı tutumu- na, zaman politikasına bağlıdır. Zaman ve mekânla bağıntılı uygulamalar hangi toplumda olur- sa olsun, birçok karmaşıklık ve incelik içerir. Bu uygulamalar top- lumsal ilişkilerin yeniden üretimi ve dönüşümü süreçleriyle çok
103
İbn Haldun, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, çev. Ahmed Cevdet Efendi, Takvimhane-i İstanbul, İstanbul h. 1277, ss. 11-12 104 Cevdet Paşa, “Li’l-Mütercim”, Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldun, çev. Ahmed Cevdet Efendi, Takvimhane-i İstanbul, İstanbul h. 1277, s. 12
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
153
yakından ilgili olduklarına göre, bunları tasvir etmenin ve kullanım- ları hakkında genellemeler yapmanın bir yolu bulunmalıdır. Sosyal değişimin tarihi, bir ölçüde zaman ve mekân anlayışları ve bu anla- yışların koşulabilecekleri ideolojik kullanımlar aracılığıyla kavrana- bilir. Üstelik toplumun değişimiyle ilgilenen bir proje, mekan ve zamanla ilgili anlayış ve uygulamaların dönüşümünün karmaşık ağını kavramak zorundadır. 105
ekonomik, siyasal vb. alanlarda gelen köklü değişimin anlaşılması için, zaman ve mekân algılayışında meydana gelen değişimin anla- şılması zorunlu görünmektedir. Aynı şekilde ister modernliğin bir devamı, isterse modernlikten bir kopuş veya moderniteye bir mey- dan okuyuş olarak değerlendirilsin, postmoderniliğin anlaşılmasının da yolu zaman ve mekânın anlaşılmasından geçmektedir. 106
da var olan, zaman içinde verili bir zamanda yaşayan toplumların durumlarını anlayabilmek için ele alınması gereken bir fenomendir. Bu bağlamda ifade edilebilir ki modernliğin doğasını, modernliğin dinamizminin kaynaklarını kavramak için modern zamanlarda za- manın durumunu anlamak gerekmektedir. Zira modernliği, modern toplumları geleneksel olanlardan ayıran en önemli hususlardan biri zamandır. Tabii ki geleneksel toplumları anlamanın yolu da gele- neksel zamanı anlamaktan geçer. Zaman sosyolojisi 107
çerçevesinde sosyal olay ve olguların za- man içinde gerçeklik kazandıkları söylenebilir. Zaman, toplumların, toplumsal olayların bağlamıdır. Sosyal olayların sahip olduğu me- kân boyutu da zamanın dışında değerlendirilemez. Gerek zaman gerekse mekân, sosyal bağlamda fizikî birer veriler olmaktan ziyade toplumsal fenomenlerdir. Bu çerçevede zaman ve mekân, toplum bilimcilerin alanına girer. Zaman ve mekân, sosyal geleneğimizin faaliyet ve ilişkilerinde yerimizi tayin etmemizi sağlayan başat araçlar arasında yer alırlar.
105 David Harvey, Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungur Savran, 2. bs., Metis Yay., İstanbul 1999, s. 246 106
A.e., s. 227 107
Bkz. Gilles Pronovost, The Sociology of Time, (The Journal of International Sociological Association'ın Current Sociology, La Sociologie Contemporaine dizisin- den: c. 37, Sayı: 3), London 1989; Norbert Elias, Zaman Üzerine, Çev. Veysel Atayman, Ayrıntı Yay., İstanbul 2000 Yüklə 474,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|