Zaman sosyolojiSİ
Yüklə 474,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 144
| db se duygularını zamanın sosyal kurumlaşmasına uygun bir şekilde ayarlayıp düzenlemeyi öğrenemezse, bu toplumda yetişkin bir insan konumunu temsil etmesi zor, hatta imkansız olabilecektir. Bu çer- çevede bir zaman bilinci ve zaman vicdanından söz etmek müm- kündür. Sosyal bağlam içinde zamanla ilişki kuran insan, zamanın bir tür baskısı altında hareket etmekte, zamanın baskısını içinde hissetmekte ve zamanla girilen böyle bir ilişki insanda sosyal bir zaman bilinci ve zaman vicdanı oluşturmaktadır. Sosyal zamanın kurumsallaşmasıyla kendini gösteren bu zaman bilinci ve vicdanı, insanların zamanın toplumsal bağlamı içinde hareket etmelerinde etkin olmaktadır. 83 İnsanın, kendisini zamana göre ayarlamak veya kararlar almak zorunda hissetmesi de aslında toplumsal bir baskı- nın veya kollektif bilincin sonucu veya tezahürü olmaktadır. 84
85 Sosyal ey- lem ve durumların anlamı, büyük ölçüde onların zamansal bağla- mına bağlıdır. 86
karşılıklı ilişkinin varlığından söz edilebilir. Bilgi sosyolojisinden de yararlanarak diyebiliriz ki zaman bilinç ve bilgisi, zamana yüklenen anlam, insanların davranışlarının, toplumun içinde yaşadığı zamana göre şekillenmesinde önemli bir etkendir. Bu yönüyle zaman ile toplum arasında karşılıklı ilişki bulunmakta, bir yandan toplum zamanı “oluşturur”ken diğer yandan da zaman toplumu “oluştur- makta” ve toplumsal zaman toplum aktörlerinin davranışlarını yön- lendirebilmektedir. Zamanın toplumu oluşturması, toplumun za- man üzerine, zamanla inşa olunması demektir. Toplumun kurulu- şunu, zamandan ayrı düşünmek mümkün değildir. Toplumsal dünyanın en merkezi boyut ve elemanlarından biri olan zaman, 87 toplumun kendisine vurduğu damga ile toplum ak- törlerinin zihinsel yapısının oluşumunda oldukça etkili olur. Böyle- ce zamanın bir zihniyet oluşturduğu söylenebilir. Bu noktada zama-
83 Bkz. N. Elias, a.g.e., ss. 24-25 84 Gilles Pronovost, The Sociology of Time, (The Journal of International Sociological Association'ın Current Sociology, La Sociologie Contemporaine dizisinden, c. 37, Sa- yı: 3), London 1989, ss. 6, 7 85 Bkz. Talcott Parsons, The Social System, 3. bs., The Free Press, Glencoe, Illinois 1959, ss. 91-92 86 Eviatar Zerubavel, Hidden Rhythms: Schedules and Calendars in Social Life, the University of Chicago Press, Chicago 1981, s. 101 87 A.e., s. ix
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
145
nın insanların düşünce, ideoloji ve davranışlarını meşrulaştırmada istihdam edildiği; sözgelimi olayların, gücün, iktidarın, asabiyetin, milliyetçiliğin, ırk üstünlüğünün zaman; tarih veya geçmiş ile izah edildiği, meşrulaştırılabildiği söylenebilir. Olayların, gücün, iktida- rın, etnik üstünlüğün, asabiyetin vs. zaman ile, tarih veya geçmiş ile meşrulaştırılması da, zamanın sosyal boyutuna işaret etmektedir. Toplum, zamanlı bir olgudur. Toplumun zamanlı oluşu, top- lumsal hayattaki sürekliliğe işarettir; başka bir ifadeyle toplumun zamansallığı, onun sürekliliğiyle ilişkilidir. O halde toplumsal sü- reklilik ve değişimi, toplumun zamansallığından ayrı düşünmek olası görünmemektedir. Toplumsal ilişki ve etkileşimler, anlık, günlük, haftalık, aylık, yıllık gibi bütün zamansal boyutlarıyla gerçekleşir. Toplumsal uz- laşma, hoşgörü, bütünleşme, rekabet, çatışma, savaş, sınıflaşma, gruplaşma ve farklılaşma, zamanla var olur, kendi zamanları ve zamansallıklarıyla varlıklarını ortaya koyarlar. Bu zamansallık ol- madan toplum ve toplum hayatı diye bir şeyden söz etmek imkan dışıdır. Toplumsal zamanın gündelik hayatla ilişkisi de, zamanın sosyal boyutunu anlamak ve doğru analiz etmek için önemlidir. Gündelik hayatın, zamanla, zaman içinde gerçeklik kazanmakta olduğu söy- lenebilir. Hayatın zaman içinde inşa oluşu, insanın gündelik hayatı- nın bilinen bir özelliğidir. Gündelik hayat, gündelik sözcüğünün işaretlediği gibi zamanla örülüdür. Giddens’a göre günlük hayatın durée’si Lévi Strauss’un tersinir zaman dediği şeye benzer bir şekil- de işler. Zaman tersinir olsun olmasın gündelik hayatın olay ve rutinleri tek bir yönde akmazlar. Toplumsal yeniden üretim, teker- rür, yinelenirlik gibi terimler, rutinleri geçen, ama sürekli olarak geri dönen gün ve mevsimlere göre biçimlenen gündelik hayatın tekrarlanır özelliğini göstermektedir. 88
İnsan hayatının rutinizasyonu, gündelik hayat, etkinliklerin yi- nelenmesi ve rutinizasyonu, hep zamanla ilgilidir ve zaman işaret eder. İnsanların hayatlarınının neresine bakarsanız bakın, zamanla anlam kazandıklarını, hayatlarını zamanla düzenlediklerini; işlerini, dinlenmelerini, ev içi ve dışı hayatlarını, okuldaki durumlarını (öğ-
88 A. Giddens, Toplumun Kuruluşu, s. 81 Yüklə 474,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|