Zaman sosyolojiSİ
Yüklə 474,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
EJDER OKUMUŞ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 166
| db rine özgü bir döngüsel tabiata sahiptir ve de bu bağlamda tüm sis- temin ayrılmaz bir parçası olan bir aidiyet duygusu vardır. Buna göre zaman hesaplama sistemleri, grubun sosyal aktivitelerine yan- sır. Sosyal zaman ile astronomik zaman arasında analitik farklıları olduğunu belirten Metron ile Sorokin’e göre sosyal zaman nitelik- seldir ve tamamen niceliksel değildir. Bu nitelikler gruba ait ortak inanç ve geleneklerden türer ve içinde bulundukları toplumların ritim, nabız atışları ve tempolarını açığa çıkarma işlevi görürler. 138
Metron gibi Lewis A. Coser (1913-2003) da zaman zaman çe- şitli grupların zamanla ilişkisi konusuyla ilgilidir. Ona göre sadece zaman hesaplama değil, aynı zamanda grup üyelerinin kendilerini geçmiş ve gelecekle ilişkilendirdikleri tarz, yani zaman perspektifle- ri de, büyük ölçekte grubun yapı ve işlevlerine bağlıdır. Zaman perspektifi, bir toplumun değerlerinin ayrılmaz bir parçasıdır ve bireyler eylemlerini değerlerini paylaştıkları gruplara referansla şimdide ve geleceğe doğru yönlendirirler. 139
Georges Gurvitch'e (1894-1965) gelince; onun zaman sosyolo- jisinde sosyal zaman, bütün toplumu ifade eden, hayatın ve sosyal aksiyonun kaynağı olan ve tezahürleri dinsel, büyüsel, teknik, eko- nomik, bilişsel, moral, hukuksal ve politik vs. farklı sosyal aktivite- ler olan total sosyal fenomenlerin hareketlerinin benzerlik/yakınlık ve farklılık/uzaklık zamanıdır, bu total sosyal fenomenler ister kü- resel, ister grup, isterse mikrososyal olsun ve ister sosyal yapıda ifade edilsin, isterse ifade edilmesin. Total sosyal fenomenler, hem sosyal zamanı üretirler hem de sosyual zamanın ürünüdürler; sos- yal zamanı doğururlar ve onun içinde hareket ederler. 140
Sosyal zaman, Gurvitch'e göre, ona katılan veya eklemlenen maksimum beşerî anlamla karakterize edilir. 141
Sosyal zamanı, makrofizik, ter- modinamik, astronomik, kimyasal, jeolojik, biyolojik vsi zamanlar- dan ayıran Gurvitch, 142
sosyal zamanın heterojenliği, çeşitliliği ve çoğulluğu üzerinde özellikle durur. Sosyal hayat, onun yaklaşımın- da, sosyal zamanın farklı ve sıklıkla da çelişik tezahürleri içinde gerçeklik bulur. Zor olsa da her toplum bu çoklu zaman tezahürle-
138
Pitirim A. Sorokin –Robert K. Merton, “Social Time: A Methodological and Functional Analysis”, The American Journal of Sociology, Mart 1937, 42/5, s. 623; G. Pronovost, a.g.e., ss. 10-13 139
G. Pronovost, a.g.e., s. 12 140
Georges Gurvitch, The Spectrum of Social Time, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht-Holland, 1964, ss. 27-28 141 A.e., s. 30 142 A.e., ss. 26-27
ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ
DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 db |
167
rini göreceli bile olsa birleştirmeye ve bir hiyerarşi içinde düzenle- meye çalışmalıdır. 143
Gurvitch’e göre gerçekte zaman değil, zaman- lar probleminden bahsetmek gerek. Gurvitch, kesin olarak temel sosyolojik kavramlar olarak telakki edilemeyecek olsalar bile, sürek- li/dayanıklı zaman, aldatıcı zaman, düzensiz veya kararsız/inişli- çıkışlı zaman, çevrimsel zaman, gecikmiş zaman, alternatif veya dalgalı zaman, ilerletici zaman ve patlamalı zaman şeklinde sekiz sosyal zaman kategorisi belirler. Makro-sosyal zaman ile mikro- sosyal zaman arasında ayrıma gider. Ekolojik zamandan, bazı kalıp- lar, modeller, davranış tarzları, kurallar, işaretler ve sinyaller düze- ninin oluşma zamanından, sosyal roller ve kollektif davranışlar zamanından, semboller, fikirler ve kollektif değerler zamanından, kitle sosyalitesine ait zamandan vb. bahseder. 144
Gurvitch'in zaman anlayışına biraz daha yakından bakmak ge- rekirse, onun temel tezinin, belirli toplumsal formasyonların belirli bir zaman anlayışına bağlı bulunduğu biçiminde olduğu söylenebi- lir. Gurvitch, zamana ilişkin olarak yaptığı incelemede tarih boyun- ca var olmuş sosyal zaman tiplerinin sekiz olduğu sonucuna ulaşır. Bu şekilde ele alınan zaman tipolojisinde her şeyin bir zamanı ol- duğu düşüncesi tersine çevrilerek bunun yerine her sosyal ilişkinin kendi zaman duygusuna sahip olduğunu düşündüğümüz iddia edi- lir. Bu tipolojide meselâ 1968'i, Fordizm-Keynesçiliğin aldatıcı za- manının içinden çıkan patlamalı bir zaman olarak görmek, sonra 1968'in, 70'li yılların sonunda yerini spekülatörlerle, girişimcilerle ve kapı kapı dolaşarak borç satan finans kapitalistleriyle kaynayan bir kendi kendiyle yarışan zamana bıraktığını düşünmek mümkün olmaktadır. Aynı zamanda bu tipolojiyi kullanarak farklı zaman duygularının nasıl eşzamanlı olarak yaşandığını görmek de müm- kündür: Sözgelimi akademisyenler ve başka meslek sahibi gruplar, sanki sonsuza dek gecikmiş zamana mahkumdurlar; belki de onla- rın misyonları patlamalı ve inişli çıkışlı zamanları atlatarak bizi dayanıklı zamana kavuşturmaktır. 145
konumuzla ilgili zamansal yaklaşımlarına da kısaca işaret etmek faydalı olacaktır. Zerubavel, zamanla ilgili, özellikle programlar, zamansal düzenlilik ve zamansal düzenliliğin bilişsel boyutu, za-
143 A.e., s.113 144 G. Pronovost, a.g.e., ss. 13-14 145 David Harvey, Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungur Savran, 2. bs., Metis Yay., İstanbul 1999, ss. 251-254 Yüklə 474,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|