Zaman sosyolojiSİ

 

 

 

EJDER OKUMUŞ 

 

 

DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 

 

164

| db  

mesleğimizi icra edemeyiz vesaire. Aynı zamanda söz konusu za-

mansal inşa, bizim gündelik hayat dünyasındaki konumumuzu be-

lirleyen tarihselliği sağlar. Örneğin ben belirli bir tarihte doğdum, 

başka bir belirli tarihte okula başladım, diğer bir tarihte de meslek 

sahibi olarak çalışmaya başladım vs. Bununla birlikte bu tarihler 

bütünüyle, çok daha geniş bir tarih içinde iskan ‘edilirler’ ve bu 

‘iskan’, kesin olarak benim yerimi tertip eder. Gündelik hayatın 

zamansal inşası, sadece, herhangi bir tek günün ‘görülecek işler’inin 

üzerine önceden tertip edilmiş etki ve sonuçlar yüklemez, bunun 

yanında kendini benim hayat hikâyeme tamamen tahmil eder. Bu 

zamansal inşa tarafından düzenlenen koordinatlar dahilinde, hem 

günlük ‘görülecek işler’i hem de bütün bir hayat hikayesini idrak 

ederim. Duvar saati ve takvim, beni, ‘zamanımın bir insanı oldu-

ğum’ konusunda temin eder. Yalnızca bu zamansal inşa içerisinde 

gündelik hayat, kendi gerçeklik vurgusunu benim için muhafaza 

eder. Bu yüzden şu veya başka bir sebeple zihni karışmış olabilece-

ğim durumlarda, sözgelimi içinde bilmeden şiddetle çarpılıp sarsıl-

dığım bir otomobil kazası geçirdiğimde, neredeyse içgüdüsel bir 

dürtünün beni gündelik hayatın zamansal inşası içerisine yeniden 

yönelttiğini hissederim. Saatime bakar, zamanı anlar ve günlerden 

ne olduğunu hatırlamaya çalışır veya takvimden öğrenirim. Sadece 

bu eylemlerle gündelik hayat gerçekliğine yeniden girebilirim.

134

   

Zamanın sosyolojisi çerçevesinde en önemli hususlardan biri; 

farklı zaman anlayış ve algılamalarının, örneğin fiziksel, metafizik-

sel, bireysel vs. zaman kavrayışlarının sosyal realiteye, dolayısıyla 

sosyal zamana, zamanın sosyokültürel bağlamına bağlı olarak orta-

ya çıkmasıyla ilgili olarak ele alınmasıdır. Bu çerçevede Sorokin'in 

görüşlerine işaret edilebilir. Sorokin, çalışmalarında, özellikle de 

1964'te bastırdığı    Sociocultural Causality, Space, Time: A Study of 

Referential Principles of Sociology and Social Science

135

 adlı çalışma-

sında zaman sosyolojisinin temel unsurlarından bir kısmını ortaya 

koymaktadır.

136

 Sorokin, sosyokültürel zamandan ve bu zamanın bir 

takım özelliklerinin olduğundan bahsetmektedir, fakat doğrudan 

sosyokültürel zamanı incelemeye geçmeden önce pek çok mekan 

kavrayışı olduğu gibi pek çok zaman kavrayışı olduğunu ve bunla-

rın birbirinden farklı özellikler taşıdığını ifade etmektedir. Bu bağ-

                                                            

134

   A.e., ss. 41-42 

135

   Pitirim  A.  Sorokin,  Sociocultural Causality, Space, Time: A Study of Referential 

Principles of Sociology and Social Science, Russel and Russel Inc., New York 1964 

136

   A.e., ss. 158-237 

---

 

 

 

ZAMAN SOSYOLOJİSİ: BİR GİRİŞ DENEMESİ 

 

 

DİNBİLİMLERİ AKADEMİK ARAŞTIRMA DERGİSİ CİLT 10 SAYI 2 

 

db | 

165

 

lamda demektedir ki, “Zamanın ontolojik veya metafizik tabiatını 

tanımlamayı amaçlayan çeşitli ontolojik veya metafizik zaman kav-

rayışları vardır (...) Ayrıca farklı fizikomatematik, biyolojik ve psi-

kolojik zaman düşünceleri vardır. Nihayet ontolojik, 

fizikomatematik, biyolojik ve psikolojik zamandan farklı çeşitli sos-

yokültürel zaman anlayışları mevcuttur. (…)” Fakat Sorokin’in za-

man sosyolojisinde bütün bu (metafizik, fizik, biyolojik ve psikolo-

jik) zaman anlayışı ve kavrayışları, büyük oranda, içinde anlaşıldık-

ları ve yayıldıkları  sosyokültürel ortamın karakteriyle belirlenir ve 

dolayısıyla onlardan farklı  ve  belki  de  onların hepsinden de en 

önemlisi olan sosyokültürel zamana bağlıdırlar. Sorokin, bilgi sos-

yolojisine başvurarak ontolojik veya metafizik, fizikomatematik, 

biyolojik ve psikolojik zaman kavrayış ve tasarımlarının toplumsal 

ve kültürel backroundunu ortaya koymaya çalışmaktadır. O, bu 

yaklaşımını “Aritmetik veya fizik yahut psikoloji ya da biyolojinin A, 

B, C’sini bilmeyen bir çocuktan kimse, Newtonian, Einsteinian, 

Platonic veya başka bir genelleşmiş zaman kavrayışının 

formülasyonunu beklemez.” sözleriyle delillendirmektedir.

137

 Özet-

lemek gerekirse, Sorokin'e göre sosyokültürel zaman, bir diğer top-

lumsal fenomenle ilişkili olarak analiz edilmesi gereken bir toplum-

sal fenomendir; zira bir sosyal fenomenin izahı diğer sosyal feno-

menler içinde bulunur. Ona göre zaman, aktiviteler arasında bir 

ilişkidir. Dolayısıyla faaliyetler toplumsal zamana anlam verirler. 

Etkinlikler, sosyal zamanın farklı tiplerini ayırt etmek için referans 

noktaları olarak hizmet görürler. Sorokin'in sosyolojik zamana dair 

geliştirdiği görüşlerinde sosyal zaman, devam, süreklilik, eşzamanlı-

lık, sosyal zamanın ritim ve yoğunluğuna atıfta bulunur. Sosyal 

zamanın ana özelliklerinden biri, onun aynı grup ve farklı toplum-

larda eşit olarak cereyan etmemesidir. toplumsal zaman, matematik 

zamanın durumunda olduğu gibi, sonsuz olarak bölünebilir değil-

dir. Sonuçta sosyal zaman "boş" zamana tamamen zıttır. Sorokin, 

sosyo-kültürel zamanın temel işlevlerinden de bahsetmekte ve onla-

rı  şöyle saymaktadır: Toplumsal fenomenlerin senkronizasyon ve 

koordinasyonu, olayların sürekliliğini temsil etmek için bir referans 

sistemi, toplumsal sistemin ritmi ve nabız atışının ifadesi. 

Merton da Sorokin gibi sosyal gruplarla zaman arasındaki iliş-

kiye dair bazı hususlara işaret etmiştir. Sorokin ve Merton’ın yakla-

şımında, zaman sistemleri, gruplara aittir, gruplar, kendi etkinlikle-

                                                            

137

   A.e., ss. 158-170 vd. 

---