Zavər Qafarov, Ataxan Əbilov Beynəlxalq xüsusi hüquq Yenidən işlənmiş ikinci nəşr Bakı ~ Qanun 2007
Yüklə 2,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şj 3. Xarici elcmentli mülkİ hüquqi mübahisalorin beynafxalq məhkumu aictiyyaiı
Şj 3. Xarici elcmentli mülkİ hüquqi mübahisalorin beynafxalq məhkumu aictiyyaiı Mahiyyətinə görə prorcxjasiya və deroqasiya sazişi bir-biriniıı ək- sidir; proroqasiya sazişində müəyyən dövlətin məhkəməsinin xeyrinə seçim edilir, deroqasiya sazişində isə müəyyən dövlətin məhkəməsinin mübahisəyə baxması istisna olunur. Qeyd edildiyi kimi Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemində proroqasiya sazişinin bağlanması nəzərdə tutulur. Lakin “proroqasiya” sazişinin anlayışı Azərbaycan Respublikasının Mülki Prosessual Məcəlləsində qeyd olunmamışdır. “Proroqasiya sazişi”nin anlayışı “Mülkİ və ticarət işləri üzrə məhkəmə qərarlarının məcburi İcrası və yurisdiksiyası haqqında” 1968-ci il Brüssel Konvensiyasında göstərilmişdir. Konvensiyanın I7-Cİ maddəsinə əsasən iştirakçı dövlətlərdən birində daimi yaşayış yeri olan tərəflərdən bİr və ya bir neçəsi hər hansı bİr hüquq münasibətləri ilə bağlı yaranmış və ya gələcəkdə yarana biləcək mübahisənin Konvensiya iştirakçısı olan dövlətin məhkəməsində baxılması üzrə saziş bağlaya bilər və bu zaman həmin məhkəmə müstəsna yurisdiksiyaya malik olacaqdır. Proroqasiya sazişi yazılı fomıada bağlanmalı və təsdiqlənməlidir. Xarici iqtisadi əqdlərin fonnasına tətbiq edilən tələblər proroqasiya sazişlərinə də tətbiq edilir. Azərbaycan qanunvericiliyi və Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrlə Azərbaycan məhkəmələri üçün müəyyən olunmuş müstəsna səlahiyyətlər proroqasiya sazişi ilə dəyişdirilə bilməz. Azərbaycan Respublikasının MPM-in 444- cü maddəsində Azərbaycan Respublikası məhkəmələrinin müstəsna səlahiyyətləri göstərilmişdir. Bura aşağıdakılar daxildir: 1) daşınmaz əmlaka əşya hüququ, eləcə də həmin əmlakın icarəyə verilməsi və ya girov qoyulması haqqında iddialara dair işlər, əgər onların predmeti olan əmlak Azərbaycan Respublikasının əra- zisindədirsə; 2) hüquqi şəxsin həqiqiliyinin və ya qeyri-həqiqiliyinin tanınması və hüquqi şəxsin buraxılması, yaxud onun qərarlarının ləğv edilməsi iddialanna dair işlər, əgər hüquqi şəxsin Azərbaycan Respublikasında hüquqi ünvanı (olduğu yer) vardırsa; 297 Fəsil 17. Beynəlxalq mülki proses 3) patent, marka və ya digər hüquqların həqiqiliyinin tanınması iddialarına dair işlər, əgər bu hüquqların qeydə alınması və ya onların qeydə alınması üçün ərizələrin verilməsi Azərbaycan Respublikasında olmuşdursa; 4) məhkəmə baxışı zamanı məcburi icra tədbirləri barədə qəbul edilmiş qətnamə Azərbaycan Respublikasında irəli sürülmüş və yaxud həyata keçirilmişsə; 5) yükdaşıma müqavilələrindən əmələ gələn yükdaşıyanlara qarşı iddialara dair işlər; 6) əgər ər-ar\'adın hər ikisinin Azərbaycan Respublikasında yaşayış yerləri vardırsa, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları ilə əcnəbilər və ya vətəndaşlığı olmayan şəxslər arasında nikahın pozulmasına dair işlər. Proroqasiya sazişində mübahisənin baxılmaq üçün xarici dövlətin məhkəməsinə verilməsi nəzərdə tutula bilər. Bu halda arbitraj məhkəməsi cavabdehin vəsatəti ilə İş üzrə icraatı dayandırmalıdır. Beynəlxalq xarakterli mübahisələrə baxan məhkəmələrin səlahiyyətlərinin dairəsi beynəlxalq müqavilələrlə, xüsusən hüquqi yardım haqqında müqavilələrə müəyyən olunmasına tez-tez rast gəlinir. Buna misal olaraq 1993-cü ildə MDB dövlətləri arasında bağlanmış “Mülki, ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və hüquqi münasibətlər haqqında” Konvensiyam göstərmək olar. Həmin Konvensiyada beynəlxalq məhkəmə aidiyyəti ilə bağlı bir neçə xüsusi nonna nəzərdə tutulmuşdur. Konvensiyaya görə məhkəmə aidiyyəti işlərin kateqoriyasından asılı olaraq müəyyən edilir: 1) daşınmaz əmlaka mülkiyyət hüququ və digər əşya hüquqları ilə bağlı iddialar əmlakın yerləşdiyi dövlətin məhkəməsinin səlahiyyətinə aiddir. 2) şəxsin məhdud fəaliyyət qabiliyyətli və ya fəaliyyət qabiliy- yətsiz elan olunması ilə bağlı İşlər şəxsin vətəndaşı olduğu dövlətin məhkəməsinin səlahiyyətinə aiddir. 298 § 3. Xarici elementli mülki hüquqi mübahisələrin beynəlxalq məhkəmə aidiyyatı 3) şəxsin xəbərsiz itkin düşməsi və ya ölmüş elan olunması, həmçinin ölüm faktının müəyyən olunması ilə bağlı işlər həmin şəxsin sağ olduğu müddətdə sonuncu məlumatlara görə vətəndaşı olduğu dövlətin məhkəməsinin səlahiyyətinə aiddir. Sadaladığımız kateqoriyalı işlərdən başqa ailə-nikah münasibətləri sahəsində yaranan: nikahın bağlanması və xitamı, nikahın etibarsız elan olunması, ər-arvad arasında mübahisələr, valideynlər və uşaqlar arasındakı hüquq münasibətləri, qəyyumluq və himayəçili- yin müəyyən olunması və ləğv edilməsi, övladlığa götürmə və başqa işlərin də məhkəmə aidiyyəti müəyyən olunmuşdur. 1993-cü il MDB Konvensiyasına uyğun olaraq müqavİİəli məhkəmə aidiyyətinin tətbiqi mümkündür. Bu zaman xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, dövlətlərin milli qanunvericiliyi ilə və həmin Konvensiyanın nonnalan ilə müəyyən olunmuş müstəsna səlahiyyətlər tərəflərin razılığı ilə dəyişdirilə bilməz. Mübahisənin başqa məhkəmədə baxılması üçün verilməsi ilə bağlı tərəflərin sazişi olduqda məhkəmə cavabdehin ərizəsi ilə iş üzrə icraatı dayandınna- lıdır. Eyni işin iki dövlətin məhkəməsində baxıldığı hallar da mövcuddur. Belə hallarda iş üzrə icraata birinci başlamış məhkəməyə üstünlük verilir. İşi sonradan icraatına götürmüş məhkəmə iş üzrə icraatı dayandırmalıdır. Qarşılıqlı iddialarla bağlı işlərə gəldikdə isə belə işlərə əsas iddiaya baxan məhkəmə baxır. Bəzi kateqoriyalı işlərə münasibətdə alternativ məhkəmə aidiyyəti müəyyən olunur. Məsələn; nikahın ləğvi ilə bağlı işlərin baxılması həm ər- arvadın ərizəni təqdim etdikləri anadək vətəndaşı olduqları dövlətin məhkəməsinin səlahiyyətinə, həm də ər-arvadın ərizəni təqdim etdikləri anadək ərazisində yaşadıqlan dövlətin məhkəməsinin səlahiyyətinə aid edilə bilər. Məlum olduğu kimi Azərbaycan Respublikasının mülki-prosessual qanunvericiliyində məhkəmə aidiyyətinin müəyyən olunmasında əsas prinsip cavabdehin yaşayış yeri götürülür (MPM-in 440- 299 Yüklə 2,45 Mb. Dostları ilə paylaş:
|