Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

66

1502 wels azerbaijanelma yaenma ismailma Khan  Ismail, SemdgomSi 

iranis safianTa imperiis damaarsebelma (mamiT qurTi, wminda sufis 

STamomavali da dediT pontoeli berZeni, trapizonis imperatoris 

ioan  IV­is qaliSvilis vaJi) sTxova qarTvelebs daxmarebodnen iranel 

yizilbaSebTan  Qizilbash brZolaSi da gadamwyvet brZolaSi daiRupa 9000 

qarTveli da 7000 azerbaijaneli. Turqmenebi damarcxdnen da ismaili 

gaxda iranis uzarmazari teritoriis mmarTveli. 

Sesabamisad, saqarTvelos mefeebis, qarTlisa da kaxeTis da samcxis 

mTavarTa urTierToba iranTan momdevni 3 saukunis ganmavlobaSi (1500­

1800 ww.) Semdegnairad warimarTa: yizilbaSebi ar ereodnen Sida saqmeebSi, 

rodesac qarTvelebi uxdidnen garkveul xarks; omis SemTxvevaSi, isini 

gamoiyvandnen TavianT jars. 

amave dros, daiwyes tyved Cavardnili qarTvelebis sefevidTa 

iranSi gadayvana. bevri Tavis nebiT gadadioda iranSi. Tu islamis 

religiaze moeqceodnen, qarTvel Tavadaznaurobas hqondaT ufleba 

Rvinis dalevisa. qalebisa da bavSvebis udidesi nawili Sahis haremSi 

moxvda. ase rom, elitam daiwyo iranis Sida da samxedro saqmeebis 

kontroli.

Sah ismaili didi raodenobiT alkoholis miRebis gamo 1524 wels 

gardaicvala. iranis taxti memkvidreobiT gadaeca 10 wlis Sah Tamazs 

(Tahmasfs)  I­s  Tahmasp (1524­76 ww.). mis 9 meuRles Soris, 4 qarTveli iyo. 

swored man daiwyo sparsuli xaliCis warmoeba qveynis masStabiT.

amavdroulad, mudmivi brZola saqarTvelos TavisuflebisaTvis 

grZeldebida. daviT X­m (1505­1525 w.) uari Tqva islamis miRebaze. igi ar 

eaxla Sah ismails da daiwyo omisTvis mzadeba. 1521 wels Sahma gagzavna 

didZali armia qarTlis dasapyrobad, aiRo saqarTvelos dedaqalaqi 

Tbilisi. iranelebma alya Semoartyes cixesimagres, romelsac 

nariyalas eZaxdnen, romlis nangrevebi dRemdea SemorCenilia. Sida br­

ZolaSi gamarjvebulma mefe daviTma imave wels daibruna Tbilisi da 

Tavi daaRwia Sahis tyveobas. 

luarsab  I (1527­1556 ww.), qarTlis mefe, saqarTvelos istoriaSi 

cnobilia, rogorc dauRalavi mebrZoli TavisuflebisaTvis. me­17 sau­

kunis iraneli istorikosi iskander munSi wers, rom luarsabi gamorCeu­

li iyo qarTvel mefeebs Soris mamacobiTa da gabedulobiT. 1555 wels, 

misi mefobis dros, amasiaSi dado zavi Peace of Amasia. saqarTvelo gaiyo 

iransa da TurqeTs Soris. magram Tbilisi kvlav daikaves iranelebma 

momdevno  2 saukune.

rodesac luarsabi gmirulad daeca iranTan brZolis dros, qarTlis 

samefo gvirgvini misma vaJma simon I­ma (1556­1600 ww.) daidga sveticxov­

elSi,  19 wlis asakSi. igi didi simamaciT agrZelebda TavisuflebisTvis 

---

67

brZolas. mefem, kaxeTis jarTan erTad, alya Semoartya Tbiliss 1561 

wels da garkveuli mizezebis gamo damarcxda. 9 Zma amilaxvari ibrZoda 

am omSi.

simonis ufrosi Zma (daviT XI­daud xani David  XI­Daud  Khan) wavida 

iranSi da gadavida islamis religiaze. iranis Sahma igi iSvila da da­

brunda TbilisSi, rogorc qarTlis mefe 1562­78 ww. saqarTvelo gai­

yo or banakad, mebrZolebad da momxreebad. metoqe Zmebi erTmaneTs 

brZolis velze ramdenjerme Sexvdnen. bolos da bolos sparselebi 

gabatondnen,  1569 wels simoni Seipyres da borkilebiT gagzavnes 

alamutis cixesimagreSi. man uari Tqva islamis miRebaze da amave 

cixesimagreSi iyo dapatimrebuli.

amave dros, 1547 wels ivane IV mrisxanem miiRo mefis – keisaris 

tituli  Tsar (`Caesar~) da miiRo bizantiis orTaviani arwivi, rogorc 

gerbi, romelzec memkvidreoba moiTxova. 1567 wels man gagzavna 500 

rusi jariskaci saqarTveloSi. yirimis yaeni da TurqeTis vasali 

aRSfoTebulni iyvnen ruseTis moqmedebebiT da 1571 wels moskovi 

aiRes. yirimel TaTrebTan erTad ukrainelebma ataman daSkeviTCis 

meTaurobiT, monawileoba miiRes moskovze laSqrobaSi.

kaTolikuri Zalebis mier osmalebis damarcxeba maltaze 1565 wels, 

venasTan  1529 wels da lepontos brZolaSi 1571, romelsac meTaurobda 

espaneli filipe II, iyo saSineli dartyma osmalebis uZlevelobis 

miTze. Tumca osmalebma swrafad ganaaxles gemebi, gamocdili sazRvao 

oficrebisa da mezRvaurebis Sevseba veRar moxerxda. portugalielebis 

mier keTili imedis koncxisa aRmoCena 1488 wels gamowveuli iyo evropis 

ZalisxmeviT, raTa aelagmaT osmalTa monopolia savaWro gzebze, ro­

goric iyo abreSumis gza. sabolood, espanuri vercxlis uzarmaz­

arma Semodinebam amerikidan, gamoiwvia osmaluri valutis mkveTri 

gaufasureba da imperiis dasusteba.

1578­1590 ww­Si, TurqeTis imperia ZiriTadad saqarTveloSi 

awarmoebda osmal­sefevidebis omebs. yvela mniSvnelovan brZolaSi 

TurqeTis jarebs xelmZRvanelobda lala mustafa faSa, albaneli 

warmoSobis didi veziri. lala mustafa faSas armiam gadawyvita 

saqarTvelos aoxreba da gadawva Tbilisis cixesimagre. daud xanma 

saqarTvelos mmarTveloba gadasca Turqebs da stambolSi gaiqca, 

sadac igi kargad miiRes da swored iq Seadgina ori samedicino wigni 

da qarTulad gadaTargmna.

Turqebis winaaRmdeg sabrZolvelad iranelebma daiwyes jaris 

meTauris Zebna. mefe simoni patimrobaSi iyo da alkoholze 

damokidebuli gaxda. qarTvelma didgvarovanma SalikaSvilma, iraneli 

Sah heidar alis dedam, mas gaugzavna xanjali moTxovniT, aerCia an 

---

68

brZola an sikvdili. mefe simoni, 5000 kacian iranel jarTan erTad, 

SeiWra saqarTveloSi 1578 wels imxanad yvelaze Zlieri imperiis 

dasamarcxeblad. TurqeTis sulTanma 20  000 jariskaci gagzavna 

damaskodan TbilisSi. simoni ki dauxvda cixesimagrisken laSqrobis 

dros da TiTqmis yvela maTgani amoxoca. Turqi jaris sardalic 

qarTveli mustafa (manuCari) iyo. man Tavis 50 megobarTan erTad 

gadawyvita saqarTvelosken xmliT gaekafa gza. is kvlav qristianad 

moeqca da ibrZoda Turqebis winaaRmdeg.

1582 wels simonma gaaTavisufla Tbilisi. Turqebma kidev erTxel 

gagzavnes saqarTveloSi jari. 30  000 Turqi jariskaci ganlagebuli 

iyo TbilisTan axlos, rodesac qarTuli misia mivida dasazaveblad. 

Turqebi kmayofilni da gaxarebulebi iyvnen. es simonis dasazveri misia 

iyo. RamiT, cxenosanTa 4000 jarTan erTad, igi SeiWra banakis StabSi da 

sardali Turqebi amoxoca.

mefe simons romis papi klementi VIII did pativs scemda, iseve 

rogorc romis imperiis mefe rudolf II da espaneTis mefe filipe II. 

is pirveli iyo, romelmac Turqebis damarcxeba SesZlo (sobeskis mier 

venis alyis garRvevamde). simon I­s intensiuri molaparakebebi hqonda 

evropel mefeebTan, raTa SeeqmnaT axali antimuslimuri gaerTianeba, 

im mizniT, rom daexsnaT ierusalimi, magram kaTolike evropelebma 

ufro praqtikuli gza airCies, rom gamxdariyvnen iranis mokavSire da 

gaelaSqraT Turqebis winaaRmdeg. am dros Turqebma Seqmnes samxedro 

aliansi safrangeTTan, inglisis protestant samefosTan, germaniis 

samefoebTan erTad kaTolike habsburgebis espaneTis, italiis, 

habsburgTa avstriis winaaRmdeg. magram namdvili simdidre (aseve 

amerikis oqro) da Zalaufleba kaTolikeebis xelSi iyo. protestantebi 

safrTxeSi iyvnen. 1598 wels simonma qarTlSi da kaTolikeebma ungreTSi 

wamoiwyes Turqebis sawinaaRmdego kampania erTdroulad, magram 

samwuxarod, orive galaSqreba warumatebeli aRmoCnda. 

1599 wels 63 wlis mefe simoni tyved Cavarda, rodesac naxidurTan 

brZolis dros mxedari Seejaxa da cxenTan erTad gadavarda kldidan. 

amas 3 dRis ganmavlobaSi zeimobda TurqeTis imperia. igi jaWvebSekruli 

gaamgzavres konstantinopolSi, sadac 2 weliwadSi, 1600 wels cixeSi 

gardaicvala. qarTvelebma gamoisyides misi cxedari da gmiri mefe 

dakrZalul iqna mcxeTaSi, sveticxovlis taZarSi.

saqarTvelo mudmivad safrTxis qveS iyo, magram gansakuTrebiT 

am periodSi, me­16 saukuneSi, rodesac farTod gavrcelda muSketebi 

da artileria, rac niSnavda saqarTvelos samxedro upiratesobis 

udavo dasasruls. qarTvel cxenosanTa armia istoriis manZilze 

daumarcxebeli iyo xmliT brZolaSi.

---