Zaza anCabaZe evropuli saqarTvelo

69

saqarTvelos gmirulma brZolam Turqebis winaaRmdeg ganapiroba 

iranSi gamahmadinebuli qarTvelebis aRmavloba. isini TandaTan 

konsolidirebas ukeTebdnen poziciebs da sefevidebis samefoSi 

TandaTanobiT didi gavlena moipoves. bevr kandidatsa Tu Sahs hyavda 

qarTveli deda da coli (ixileT aseve Tavi mamluqebze).

1587 wels iranis samefo gvirgvini gadaeca 16 wlis Sah abas I­s, 

romelic iyo oTar SalikaSvilis qaliSvilis SviliSvili. qarTul 

wyaroebze dayrnobiT, igi taxtze aiyvana manve da qarTuli ena misTvis 

mSobliuri iyo. meherafroze mirza habibis (qarTuli saga: kavkasiidan 

indoeTamde, oqsfordi, 2005 weli) mixedviT, `araoficialuri ena, 

romeliTac sparseTis samefo karze saubrobdnen, qarTuli iyo~. mas 

4 qarTveli coli hyavda, elenes CaTvliT, romelic kaxeTis mefis, 

Teimuraz I­is da iyo. miuxedavad imisa, rom igi dasmuli iyo yizilbaSebis 

mxardaWeriT, abasi marioneti ar iyo. man Seamcira yizilbaS­Turqmenebis 

gavlena da momavalSi gazarda qarTvelebis ricxvi sparseTSi da 

Camoayaliba qarTul­kavkasiuri `axali aristokratia~. mis Setakebebs 

uzbekebis winaaRmdeg, xorasanSi, xelmZRvanelobda manuCari, samcxis 

aTabagi, qarTlis mefis, simon I­is siZe.

qarTvelTa gavlenis periodi daiwyo samefo haramxanaSi, sadac 

kavkasieli qalebi, umetesad qarTuli warmoSobis, Zalzed cnobilebi 

gaxdnen. jon fraieris mixedviT, iraneli deda dedofali me­17 

saukuneSi yovelTvis qarTveli iyo. qarTvel qals mniSvnelovani roli 

ekava samefos qorwinebebis politikaSi. didi ingliseli mecnieri Carlz 

darvini werda, rom ar aris arc erTi aristokrati ojaxi sparseTSi, 

romelsac ar hqondes qarTuli an Cerqezuli warmoSoba. 

qarTvelebma miaRwies garkveul poziciebs sparseTis samefo 

karze, gansakuTrebiT samxedro saqmeSi. mefe simon I  1587­1600 ww. dros 

qarTvelebi pirvelad Sevidnen iranelTa jarSi, xolo Semdeg undilaZis 

qarTul­feodalur saxls gansakuTrebuli adgili eWira sefevidTa 

iranis politikasa da samxedro arenaze.

alaverd xan undilaZe iranis armiis meTauri iyo 15 welze meti (1595­

1613 ww.) da es pozicia qarTvelebs ekavaT mTeli saukunis ganmavlobaSi. 

Sah abas I­is mefobis dros, cecxlsasroli iaraRiT aRWurvili 

jariskacebis umetesoba iyvnen qarTvelebi (dela vale, 1663 w. I, gv. 

760; kaemferi. gv. 273).  30  000 qarTveli msaxurobda Sah abasis armiaSi 

(dela vale, 1663, gv. 8). man 1590 w. Seqmna gulami, monebis korporacia, 

romelic Sedgeboda Cerqezebis, qarTvelebisa da somxebisagan. Sah 

abas  I­is dacva, romelTac erqvaT `quli jari~ (Quli  troops), ZiriTadad 

qarTvelebiT iyo dakompleqtebuli.

---

70

qarTvelebis Zalis gamoyenebiT Sahis brZola qarTvelebis 

winaaRmdeg damangreveli iyo. 1613­25 ww., man ayara mosaxleoba da 

daasaxla isini iranis Sida regionebSi im mizniT, rom `aemaRlebina 

iranelebis mosaxleobis done~, amgvarad Seiqmna `fereidanis~ dasaxleba. 

dRemde maT axsovT mSobliuri ena, simRerebi da cdiloben, aRadginon 

istoriuli urTierToba TavianT Zvel samSoblosTan.

1603 wels iranma gamoacxada Turqebis winaaRmdeg brZola da miiwvia 

qarTveli mefeebi, raTa monawileoba mieRoT erevanze laSqrobaSi. 

qarTlis da kaxeTis mefeebma iTaves Seteva da Sevidnen kidec qalaqSi. 

orive mefem jildo miiRo. magram samSvidobo SeTanxmeba TurqebTan 

ver dades, radgan TurqeTis delegaciis xelmZRvaneli iyo cnobili 

qarTveli qali diplomati, qarTveli mefis qaliSvili. is daJinebiT 

iTxovda, rom saqarTveloze mmarTveloba hqonoda Turqebs, ambobda, 

rom am SemTxvevaSi `Turq­qarTvelebi~ ufro ukeT daicavdnen 

saqarTvelos mosaxleobas. aravis undoda strategiulad mniSvnelovani 

saqarTvelos dakargva. 

moulodnelad,  1609 wels 60  000 yirimel TaTarTa armia, romel­

mac gadawva moskovi 1571 wels, saqarTveloSi CrdiloeTidan SemoiWra. 

1609 wels taSiskaris brZolaSi giorgi saakaZem, Tbilisis 40 wlis 

mouravma, yirimeli TaTrebisa da Turqebis koalicia daamarcxa. mad­

lierebis niSnad, iranelma Sahma gaiyvana Tavisi garnizoni Tbilisidan 

da daubruna qalaqi qarTvel mefes Teimuraz  I­s (1589­1663 w.), bagra­

tionTa dinastiidan. magram 1612 wels iransa da TurqeTis Soris 

xelSekrulebaze xeli iqna mowerili da saqarTvelo kidev erTxel gaiyo 

dasavleT da aRmosavleT nawilebad iranelebis da Turqebis meSveobiT. 

moulodnelad qarTvelebma ajanyeba daiwyes da Sahi gausworda maT.

---

71

1614­1617 ww­Si kaxeTis mefis Teimuraz I­is ajanyebis sapasuxod, 

Sah abasma, yizilbaS­TurqmenebTan erTad, Seteva ganaxorciela kaxeTze 

4­jer, aaoxra is im ganzraxviT, rom daemTavrebina `gurjistanis 

problema~ (sparsulad qarTvels gurjs eZaxian). Sahma moiTxova me­

fis deda da Svilebi da mZevlebad aiyvana isini. mefem uari Tqva pira­

dad gamoCeniliyo da dasavleT saqarTveloSi gaiqca, sadac Turqebis 

kontroli iyo. Sahma gaanadgura kaxeTi, 80  000 kvlav gadaasaxla da 500 

000 ki daxoca. rodesac ruseTis mefem mixeil fiodoroviCma gagzavna 

despani kaxeTis mefesTan, man igi tyeSi miiRo.

1612 wels qarTvel mefe TeimurazTan davis Semdgom giorgi saakaZe 

iranSi gaemgzavra TavSesafaris saTxovnelad da islami miiRo. man 

iranSic gaiTqva saxeli rogorc saukeTeso sardalma. misi meTaurobiT 

iranelTa jarma warmatebiT daipyro erayi (man aiRo baRdadi), avRaneTi 

(qarTvel mxedrebTan erTad, romlebic pirvelebi Sevidnen qandaRarSi 

1623 wels) da indoeTic ki. misi avtoritetiT, alaverd xan undilaZis 

SviliSvili, xosro­mirza (rostom xani), daniSnuli iyo ispahanis 

(iranis dedaqalaqi) mmarTvelad 1618 wels. 1625 wels saakaZe gagzavnil 

iqna aejanyebuli qarTvelebis winaaRmdeg 30  000 iranis sadamsjelo 

eqspediciasTan erTad. misi vaJi paata Sah abasma mZevlad daitova. ma­

gram man daamyara saidumlo kavSiri saqarTvelos mefe Teimuraz I­Tan, 

mis `mterTan~, yizilbaS iranelebis winaaRmdeg. 1625 wlis 25 marts 

qarTvelTa patara razmma Seutia iranelebs da am dros giorgi saakaZem, 

Tavis 4 TanamebrZolTan erTad daiwyo iranis mTavar banakSi meTaurebis 

daxocva. araorganizebuli iranuli armia damarcxda. 30  000 armiidan,  

27 000 mokluli iyo. am gamarjvebisTvis giorgi saakaZem Tavisi vaJi paata 

msxevrplad Seswira. man srulad gaanadgura Casaxlebuli momTabare 

Turqmenebi da kvlav qarTvelebi Caasaxla. 

ramdenime TveSi, 40  000-iani iraneli jari iqna gagzavnili aRmo­

savleT saqarTvelos (qarTli da kaxeTi) dasasjelad. dasavleT saqar­

Tvelo Turqebis mmarTvelobis qveS iyo. armias xelmZRvanelobda 

saqarTvelos gandgomili xosro­mirza (rostom xani), saakaZis forma­

luri proteJe da qarTveli poetis sulxan saba orbelianis didi babua. 

mefe Teimuraz bagrationi, giorgi saakaZe, cnobili didgvarovnebi: eri­

sTavi, baraTaSvili, bagration­muxranbatoni, ciciSvili, ColoyaSvili, 

jandieri, xerxeuliZe, maCabeli da jayeli gaerTiandnen saqarTvelos 

armiaSi. marTlmadidebeli eklesiis episkoposebic moxaliseebad 

Caewernen, raTa ebrZolaT am mniSvnelovan momentSi. iranelebs 12  000 

muSketi da artileria hqondaT da Zalian cxeli amindebic maTTvis 

xelsayreli iyo.

1625 wlis 1 ivliss brZola daiwyo marabdaSi. mefe Teimuraz I, saa­

kaZe, aristokratebi da episkoposebi, yvela xanjlebiTa da isrebiT 

---