118
rus oficrebs qalaqSi gamoCenas. is iZlebuli gaxda, pavles gegmis
Sesabamisad, moexdina saqarTvelos aneqsia, magram amas TviTonac
usamarTlos uwodebda. man maSinve gaaTavisufla kavkasiis mTavari
mmarTveli knoringi
1
Knorring, rodesac Seityo qarTvelebisgan, rom
korufciaSi sdebdnen brals da 1802 wlis marts Caanacvla igi qarTveli
didgvarovani cicianoviT Prince Tsitsianov, misi piradi megobriT. rva
wlis Semdeg, 1809 wels aleqsandrem fineTi gansxvavebuli, metad
liberaluri pirobebiT SemoierTa. saerTod warmoudgeneli ram, man
poloneTs konstitucia uboZa.
1802 wels mniSvnelovanma tragikulma faqtma gaanadgura
muslimuri samyaros interesi kavkasiisadmi, rodesac baRdadSi sunitma
vaxabitma arabebma kerbelaSi daarbies Siitebis sakraluri saflavi,
mokles aTasobiT adamiani da erayeli suniti Turqi mmarTveli maT
daxmarebaSi iyo dadanaSaulebuli Siiti sparseli Sahis mier. amis
Semdeg saqarTvelo samudamod gaTavisuflda muslimebis startegiuli
samizned yofnisagan.
ditrix-kristof van romeli Dietrich-Christoph von Rommel, germaneli
lingvisti da eTnografi, saqarTvelos estumra da 1808 wels gamosca
wigni vaimarSi `kavkasieli xalxi~ `Caucasian people~. is yovelTvis xazs
usvamda kavkasiis bunebis silamazes, Cerqezi da qarTveli qalebis
mSvenierebas. am yvelaferTan erTad is aseve aRniSnavda aqauri xalxis
simamaces, stumarTmoyvareobas, iaraRis siyvaruls, moxucebisa da
qalebisadmi gansakuTrebuli pativiscemis grZnobas. man aRwera
kavkasieli da avRaneli tomebis msgavseba; kavSiri CrdiloeT kavkasiasa
da slavebis Soris, avarebsa da hunebs Soris, aseve ungrelebsa da
finelebs Soris; lekuri da finuri enebis msgavseba kubaCis da veneciur
da genuis enebs Soris. man aRniSna Cerqezebis kavSiri egviptelebTan,
rodesac Cerqezebi da qarTvelebi egvipteSi msaxurobdnen mamluqebad.
Sedegad, monobiT vaWroba kavkasieli tomebisTvis damangreveli
iyo. darios didis droidan kolxebis xarki ar iyo oqro da sxva
Zvirfaseuloba, aramed regularuli gadacema 100 biWisa da gogosi, rac
didad fasobda sparseTis samefo karze. SurisZiebisa da ZmaTaSoris
brZolam, rasac aqezebdnen gare Zalebi, regionis Sida siZliere
daasrula. man Seajama kavkasiis tragikuli bedi, adgili, saidanac
wamovida Tanamedrove evropis yvela nacia, rogorc Tavdapirvelad,
1
generali knoringi da lazarevi germanulad urTierTobdnen da weri
lebSi qarTvelebs moixseniebdnen, rogorc `die hiesigen Dummkopfe~ `es
gamoTayvanebulebi~, rac qarTvelebis inteleqtis donis mkveTr Camor
Cenaze miuTiTebda evropul azrovnebasTan SedarebiT.
119
aseve satranzito kuTxiTac. man aRniSna, rom kavkasia iyo samoTxis
adgilas, da rom aqedan imogzaura noem, abrahamis STamomavalma, SumerSi
mesopotamiaSi. mas sjeroda, rom bibliaSi aRniSnuli wyaldidobac
swored aq moxda, kavkasiaSi. aseve swamda, rom iberielebi da ebraelebi
naTesavebi arian. miT umetes, rom bagrationebis dinastia aris mefe
daviTis STamomavali. swored amitom xdeboda, rom rodesac ebraelebs
devnidnen, isini kavkasiaSi modiodnen yovelgvari winaswari nebarTvis
an winaaRmdegobis gareSe, ise TiTqos saxlSi brundebodnen. rogorc es
moxda Zv. w. 721 wels, rodesac israeli daarbia asureTma da Zv. w. 588
wels iudeaSi nabuqodonosoris Semosevamde. Sesabamisad, 10 dakarguli
tomi kavkasiaSi unda eZebaT. is werda, rom misis gutie Tavis wignSi
`1795-1796 wlis mogzaurobis dros TavridSi~ Mrs. Guthrie `A tour performed
in the year 1795-1796 through the Tauriden~ werda, rom amazonelebi gaifanta
kavkasielebTan erTad Tanamedrove trapizonis teritoriaze. igi
aRniSnavda, rom miuleri `Sammlungen Russ. Geschichte IV~ werda, rom
avRanelebi Agvans, romlebic cxovrobdnen kandaharis Kandahar regionSi,
ar iyvnen avRanelebi, aramed baqosa da derbents Soris teritoriidan
gadmosaxlebuli albanelebi Albans. romels miaCnia, rom evropuli
alpebis saxeli modioda fuZidan `lp~ kavkasieli albanelebisgan.
saqarTvelo ruseTSi
ramdenime faqtori, maT Soris Tavisuflebisadmi dauokebeli
ltolva da kavkasielebis fizikuri Zala, saukuneebis manZilze
did rols TamaSobda ucxoeli dampyroblebisgan adgilobrivebis
gadarCenaSi. maRali mTebi aRmosavleT saqarTveloSi mSvenieri TavSe
safari iyo, vinaidan yvela mosuli dampyrobeli momTabare stepebisa
da udabnoebis mcxovrebi iyo da mTaSi ver adioda. xolo dasavleT
saqarTvelo ucxoelebisTvis sasikvdilo adgili iyo sinestisa da
malariis gamo. mxolod adgilobrivebs hqondaT saukuneebis manZilze
gamomuSavebuli imuniteti. rusuli (an sxva) garnizonebi dasavleT
saqarTvelos yvela dasaxlebaSi faqtobrivad naxevrdebodnen yovel 5
weliwadSi malariis gamo. mxolod sabWoTa kavSiris industrializaciis
dros daaSres kolxeTis dablobis Waobebi. kavkasieli xalxebi: somxebi,
albanelebi da qarTvelebi arasodes wasulan saomrad kakvkasiidan
Soreul miwebSi, kavkasiis sazRvrebs gareT maT ar egulebodaT
raime Rirebuli, arc miwa, arc monebi, arc simdidre, arc kultura,
Tumca yvela dampyrobeli, rac cnobilia istoriidan, cdilobda
saqarTveloSi laSqrobas, magram ara dapyrobas, vinaidan icodnen