Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Yüklə 27,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
Eng muxim ekologik omil, xayot omillaridan biri - bu yorug‗lik xisoblanadi. Ultrabinafsha nurlar orasida er yuzasiga etib keladigan faqat uzun to‗lqin uzunlikdagilar (to‗lqin uzunligi 290-3 80nm) xisoblanadi. Qisqa to‗lkin uzunlikdagi nurlar esa tiriklikni xalok qiluvchi xisoblanib, 20-25 km balandlikda O 3 molekulasidan tashkil topgan ozon ekrani tomonidan to‗liq yutiladi. To‗lqin uzunligi uzun bo‗lgan ultrabinafsha nurlar yuqori kimyoviy faollikga ega. Uning katta miqdori organizmlar uchun zarar bo‗lib, kamroq miqdordagisi esa kupchilik turlar uchun zarur xdsoblanadi. Demak, yoruglik manbai quyosh radiatsiyasi xisoblanadi. Butun tushayotgan quyosh radiatsiyasining 42 foizi atmosfera orqali qaytariladi, 15 foizi atmosferani isitishga ketadi, faqatgina 43 foizi er yuziga kelib tushadi. O‗simliklar tomonidan yil bo‗yi qabul qilinadigan yorug‗lik - faqatgina yorug‗lik tezligiga bog‗lik, bo‗lib qolmasdan, u kunning uzunligiga xam bog‗liq buladi (jadval-2). Kunning uzunligi ekvatordan qutblarga tomon oshib boradi. O‗simliklar qoplami uchun butun yil bo‗yi qabul qilinadigan radiatsiya yig‗indisi emas, balki yil davomida o‗simliklar o‗sish mavsumidagi yorug‗lik miqdori axamiyatga egadir. O‗simliklar faqat o‗ziga bevosita tug‗ri tushadigan yorug‗likdan emas, balki tarqoq xolda tushadigan yorug‗likdan xam foydalanadi. Tug‗ri tushadigan quyosh nurlari ko‗pincha o‗simliklar uchun xavfli bo‗ladi. CHunki nurning ta‘siri natijasida o‗simliklar sitoplazmasi va xlorofillari nobud bo‗ladi. Tarqoq xolda tushadigan yorug‗lik o‗simliklar tomonidan to‗la o‗zlashtiriladi. U foydaliroq bo‗lib, uning 50-60% fotosintez jarayoni uchun muxim bo‗lgan zangori-qizil nurlardan iboratdir. Tug‗ri tushadigan yorug‗likda bu xildagi nurlar mikdori 30-35% dan oshmaydi. YOrug‗lik sezuvchi o‗simliklardan barglar asosan kunning eng xavfli soatlarida radiatsiyani kam qabul qilishga moslashgan. Barglar gorizontal tekislikka nisbatan katta burchak bilan joylashadi, barglarning bunday joylanishini daraxtlardan evkalipt, mimozada xamda juda kup o‗tchil o‗simliklarda ko‗rishimiz mumkin. Masalan, yovvoyi lagun o‗simligida xamma barglari shimoldan janubga tomon qaratilgan. Buning natijasida tush paytlaridagi kuchli quyosh nurlari oz mikdorda qabul qilinadi. Bunday o‗simliklarga kompas o‗simliklar deyiladi. Quyosh yorug‗ligi - turli xil to‗lqin uzunligidagi, turli xil rangli nurlardan tashkil topadi. Masalan, qizil, sariq, xavorang, ko‗k, zangori binafsha rang. O‗simliklar uchun yorug‗lik spektrining zangori-kizil, ko‗k-binafsha nurlari muximdir. Sariq-yashil nurlar, xammasidan xam kam yutiladi. Infraqizil nurlar deyarli yutilmaydi. YUqori xarorat sharoitida infrakizil nurlar o‗simlikka salbiy ta‘sir qiladi. Sababi, bu nurlar barg pigmentlari tomonidan yutilmasdan, balki to‗qimalardagi suv tomonidan yutiladi, bu esa o‗simliklarning qizib ketishini vujudga keltiradi. 2-mavzu: Populyatsia xaqida ta‘limot. Reja: 1.Populatsiyaning asosiy xususiyatlari 2.Populyatsiyalarning klassifikatsiyasi 3. Populyatsiyaning miqdori va zichligiga ta'sir qiluvchi tabiiy omillar Tayanch iboralar: populatsiya, populatsiyaning tuzilishi, modifikatsiya omillar, elementar populatsiya , ekologik populatsiya, geografik populatsiya 2.1.Populatsiyaning asosiy xususiyatlari POPULYATSIYA (lotincha populations; so‘zidan olingan bo‘lib - guruh, aholi, xalq degan ma‘nolarnibildiradi. Bu atama 18 asrning oxiridan boshlab, to 20asrning 40-50 yillariga qadarbiologiya fanida xar qanday individlar yigindisi sifatida qo‗llanib kelindi. Ekologik nuqtai nazardan esa populyasiya deb-- uzoq muddat davomida muayyan bir hududda yashaydigan yoki o‘sadigan bir turga mansub individlar yig‘indisidir. Bir populyasiyaga mansub individlar shu turning boshqa populyasiya individlariga nisbatan bir-biri bilan erkin va oson chatishadi. Populatsiyaning biologik xususiyatlaridan biri – bir populatsiyaga oid individlar boshqa populatsiya individlariga qaraganda erkin chatisha oladilar. Zarafshon archasi deganda o‗rmonda uchraydigan zarfshon archasi turiga mansub barcha individlar yig‗indisi etiborga olinadi yoki o‗tloqlarda qoqio‗ti populyasiyasi, Demak populatsiyaning asosiy xususiyati uning genetik birligidir. O‗zbekistonning shuvoq barra o‗tli yaylovlaridagi shuvoqlar populyasiyasi, qumli cho‗llardagi oq saksovullar, izenlar, qandimlar populyasiyalari, qo‗llardagi baliqlar populyasiyalazenlar, qandimlar populyasiyalari, qo‗llardagi baliqlar populyasiyalari, dalalardagi chigirtkalar populyasiyalari, kishi organizmidagi tif yoki sil kasalliklarini tugdiruvchi bakteriyalar populyasiyasi yoki shag‗arda odamlar populyasiyasi ana shu tushunchaga misol bo‗la oladi. Xonaki xayvonlarning aloxida guruxlari (zotlar, podalar) va o‗simliklarning madaniy guruxlari (navlari, linyalari, klonlari va boshqalar) xam populyasiya atamasi bilan ifodalanadi. Gistologiya va meditsina va mikrobiologiyada ko‗p xujayrali organizmlar to‗qimasidagi bir xil tuzilishga ega bo‗lgan xujayralar populyasiyasi deb aytiladi. Etnograflar populyasiya deganda o‗z ichida qiz olish berish qiladiganodamlar jamoasini tushunadilar. Shuningdek populatsiya individlariga genetik getrogenlik ham xos bo‘lib, bu xususiyat ularning har xil sharoitiga moslanishlarini belgilaydi va evolutsiya uchun juda muhim bo‘lgan irsiy o‘zgaruvchanlik imkoniyatini yuzaga keltiradi. Populyatsiyadagi genetik o`zgarishlar turlarning kelib chiqishi, yangi o`simlik navlari, hayvon zotlarini yaratish va boshqalar asosini tashkil qiladi. «Populyatsiya» terminini 1903 yilda daniyalik genetik V. Iogansen bir turga mansub, genetik bir xil xususiyatga ega bo‘lmagan individlar yig‘indisini tushuntirishda keltirgan edi. Demak populatsiya deganda bir turga oid bir-birlari bilan doimo bog‘langan organizmlar yig‘indisi e‘tiborga olinadi. Xar bir populyasiyadagi organizmlar miqdori bir meyorda bo‗lib, tashqi muxit sharoiti keskin o‗zgarmaguncha u shu miqdorda saqlanib qolishi mumkin. Tashqi muxining o‗zgarishi populyasiyadagi organizmlar sonining o‗zgarishiga bevosita yoki bilvosita ta‘sir etib turadi. Populyatsiya a'zolarining hayotiy belgilari Populyatsiya - bu bir turning yoki bir necha tur vakillarining guruhidir. Ular ma'lum joyda uchraydi va ko‘p hayotiy belgilarga ega bo‘ladi Yüklə 27,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|