ahamiyati. ―Qizil kitob‖da hayvonlarning kamayishi va muhofaza qilishga doir tadbirlar.
―Qizil kitob‖ga kiritilgan noyob hayvon turlari.
Maxsus qo‗riqlanadigan xududlar
O‘zbekistonda maxsus muhofazaga olingan xududlar. ―Jayron‖ ekomarkazi. Ugam-
Chotqol milliy bog‘i. Davlat qo‘riqxonalari. Davlat buyurtmaxonalari. O‘simliklar
dunyosining ekologik muvozanatini saqlash dolzarb masala.
Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish, ta‘lim va tarbiya konsepsiyasi
Muhit holatini nazorat qilish monitoringi. Ekologik ekspertiza.
Global tizimidagi monitoringlar bazasini kosmik va hisoblash texnikasi tashkil etadi. Shu
narsa ma‘lumki , sun‘iy yer yo‘ldoshlar, uchuchivsiz va uchuvchili boshqarilayotgan
yo‘ldoshlar Yer biosferasida sodir bo‘layotgan jaroyonlar holatini juda muvaffaqiyatli
kuzatmoqda, ayni vaqtda bu jarayonlarni yerdan turib kuzatish juda ham qiyindir.
Jamyat manfaatlarini ko‘zlab atrof-muhitni muhofaza qilish talablariga muvofiq xo‘alik va
boshqa ob‘ektlarning faoliyatini boshqarishning muhim tomoni hamda yagona ekologik
siyosatni yurgizish yo‘li Davlat
ekologik ekspertizasi hisoblanadi. Davlat ekologik
ekspertisasi respublikadagi ma‘lum bo‘lgan ekspert organlari tizimida alohida o‘rin egallaydi.
U ob‘ektlarni kompleks tarzda baholaydi, ya‘ni ekologik, ijtimoiy-iqtisodiy tomonlaridan
baholash bilan birga unig faoliyatini o‘zgarish oqibatlari nimalarga olib kelishi, shuningdek
davlat ekologik ekspertizasi ―tabiyat-jamiyat‖ tizimidagi barcha o‘zaro bog‘lanishlar va
ziddiyatlarni har tamonlama tahlil qiladi.
Ekoloik xafvsizlik. Ekologik ta‘lim tarbiya
Tabiyat va uning asosiy elementlari bo‘lmish suv, tuproq va havo zaharlandi. O‘simlik
va hayvonlar vakillarini qirdi, ularning sonini kamaytirdi. Natijada million-million yillar
davomida turgun bo‘lgan tabiiy holat buzildi.
Tabiatning ekologik barqarorligi, turg‘unligi va uning tabiiy qonunlarining buzilishiga
tabiatning kelajakdagi ekologik holati qanday bo‘lishini oldindan ko‘ra bilmaslik sabab
bo‘ldi.
Hozirgi kunning eng dolzarb muammolaridan biri –fan texnika yutuqlari asosida aholi
orasida ekologik ta‘lim-tarbiya va madaniyatga oid bilimlarni oshirish yo‘li bilan tabiat
muhofazasini tezlashtirishning turli chora- tadbirlarini ishlab chiqishdir.
Ekologiya fani bo‘yicha ma‘ruza mashg‘ulotlarining kalendar tematik
rejasi
t/r
Ma‘ruza mavzulari (barcha)
soat
1.
I-Mavzu(bob).
Ekologiyaga kirish,Autekologiya va ekologik
omillar Hayot muhitlari: suv, er-tuproq, havo va tirik organizm. YAshash
muhitlarining o‗ziga xosligi.
Moslanish
2
2.
II-Mavzu(bob).
Populyasiya xaqida ta‘limot Populyasiyaning
tuzilishi unda organizmlarning joylashishi
2
3.
III-Mavzu(bob).
Biotsenoz va ekosistemalar xaqida ta‘limot
Biotsenozlar (jamoalar) xaqida tushuncha,Organizmlar orasidagi
munosabat tiplpri,
turlararo munosabatlar
2
4.
IV-Mavzu(bob).
Biosfera xaqida ta‘limot. Biosfera xaqida umumiy
tushuncha
2
5.
V-Mavzu(bob).
Amaliy va ijtimoiy ekologiya. Inson ekologiyasi
Zamonaviy ekologik muammolarZamonaviy ekologik
muammolar
2
6.
VI-Mavzu(bob).
Atmosfera xavosi va suv manbalarining
ifloslanishi, va muxofaza qilish yo‗llari. Atmosfera havosining
ahamiyati, uni iloslantiruvchi manbalar
2
7.
VII-Mavzu(bob).
Tuproqni ifloclantiruvchi manbalarining.
Tuproq muxofazasi. Tuproqni floslantiruvchi man‘balar,
zaharli
kimyoviy moddalar.
2
8.
VIII-Mavzu(bob).
Bio xilmaxillik va uning muxofazasi Biologik
zaxiralar, ularning ahamiyati va muxofazasi
2
9.
IX-Mavzu(bob).
Ekologik xavfsizlik, uzuluksiz rivojlanish, ta‘lim
va tarbiya konsepsiyasi. Muhit holatini nazorat qilish monitoringi.
Ekologik
ekspertiza
2
Jami
18
Laboratoriya mashg‗ulotlarning tavsiya etiladigan mavzulari
Hayot muhitlari: suv, er-tuproq, havo va tirik organizm. YAshash muhitlarining
o‗ziga xosligi. Moslanish. Amaliy mashg‗ulot talabalarda ekologik omillar, ekologiyaning
vazifasi va ahamiyati bo‗yicha amaliy ko‗nikma va malaka hosil qiladilar. Tabiiy ekotizim
yoki ekosfera hayotni rivojlanishiga imkon beradigan yerning tavsifi va abiotik jismlarning
majmuidan iborat. Ijtimoiy-iqtisodiy tizim esa insonning barcha atrof-muhitga (jonsiz va jonli
tabiatga) bo‘lgan munosabatini bildiradi.
Qo‘llaniladigan ta‘lim texnologiyalari:
diologik yondashuv, klaster,Vertushka metodi,
bumerang, nilifar guli, venn diagrammasi, blits,T-sxemasi, o’z-o’zini nazorat.
Adabiyotlar: A1; A2; A3; A4;V1; V2; V4; V6.
Ekologik omillar,ularning organizmga ta‘sir etish qonuniyatlari. Ekologik nisha.
Ekologik omillarning xilma-xilligi ularni tasniflashni taqozo etadi. Omillarni tasniflashda
ularni xilma-xil ta‘siri emas, balki kelib chiqish manbaiga qarab ajratish lozim. Omilni
aniqlashda uni tirik organizmlarga to‗g‗ridan-to‗g‗ri va o‗ziga xos ta‘siri muhim ahamiyatga
ega.
Muhit keng ma‘noda qaralib, uning tarkibida faollik ko‗rsatuvchi omillar mavjud.
Omillarni ta‘sir etuvchi va hayot sharoiti uchun zarur guruxlarga ajratish mumkin. Ta‘sir
etuvchi omillar tirik organizmlar hayotiga kuchli ta‘sir etib, ularning xatto irsiy hususiyatlari
yoki boshqa ko‗rinishlardagi o‗zgarishlarini keltirib chiqaradi. Bularga har-xil mutagen
omillarni (nurlanish va boshqalar) ko‗rsatish mumkin.