Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

VI.КЕЙСЛАР БАНКИ

1-Кейс. Jamiyatning ma’suliyati va ekotizimdagi global o'zgarishlar

Atmosfera havosini ifloslantirishga asosiy sababchi bo'lgan sanoat obyektlari Toshkent (42,7%), Qashqadaryo (14,6%), Buxoro (10.9%), Navoiy (8,1%), Farg'ona (6,8%) viloyatlarida jamlangan. Sanoat salo-hiyati energetika, (jolra va rangli metallurgiya, kimyo va neftkimyo sanoati (asosan, o'g'itlar ishlab chiqarish), gaz sanoati, neftni qayta ishlash zavodlari, sement va -boshqa qurilish materiallari ishlab chiqaruvchi korxonalar obyektlaridan iborat.

Davlat statistik hisoboti ma'lumotlariga ko'ra, yiliga yirik korxonalardan (IES va IEM) 200 ming tonnadan ortiq ifloslantiruvchi moddalar atmosferaga chiqariladi. Asosiy ifloslantiruvchi moddalar — qattiq chang zarralari, oltin-gugurt dioksidi, azot oksidlari, uglerod oksidi, vannadiy besh oksidi va benzapiren hisoblanadi. Eng ko'p rniqdorda ya'ni, tarmoq bo'yicha — 57,6%ni, respubJika bo'yicha esa — 44, 16%ni tashkil etuvchi, 121,38 ming tonna oltingugurt dioksidi atmosferaga chiqariladi. Atmosferaga o’ta zaharli oltingugurt dioksidi gazini qaysi tarmoqlar chiqarishini aniqlang va tushuntiring. Atmosferada ushbu gazning miqdori haddan ziyod ko’payib ketishi bilan yuzaga keladigan muammoli вазиятларни таҳлил этинг, ечимини топинг ва вазиятдан чиқиб кетинг.
Кейсни бажариш бўйича топшириқлар:

1. Atmosfera havosining сифатини баҳоланг.

2. Havodagi таъсир этувчи моддаларнинг физик-кимёвий хусусиятларини ўрганинг

3. Таъсир этувчи моддаларнингкимёвий формулаларини ёзинг

4.Таъсир этувчи моддаларнинг миқдорини аниқланг
2-Кейс. Ochiq suv havzalarining ekologigienik holati

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2001 yil 4 oktyabrdagi “Zarafshon daryosi havzasida ekologik va sanitar-epidemilogik vaziyatni yaxshilash to‘g‘risida”gi 401-sonli qarorini bajarish borasida, Buxoro, Navoiy, Samarqand va Jizzax viloyatlarida Zarafshon daryosi va unga kelib qo‘shiladigan irmoqlardagi suv sifatining monitoringi olib borilmoqda, daryoga noqonuniy tashlamalarni tugatish borasida o‘z vaqtida choralar ko‘rilmoqda, daryoga tashlamasi bo‘lgan ob’ektlardan oqizilayotgan suvlar tizimli nazorat qilinmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi atrof tabiiy muhiti ifloslanishi monitoringi ma’lumotlariga ko‘ra, Zarafshon daryosi suvlari O‘zbekiston Respublikasiga kirishida (Ravot-Xo‘ja) muntazam ravishda fenol bilan 2-4 PDK va mis bilan 1,1-3,5 PDK atrofida ifloslangan bo‘lsada, uning sifati II–toza suvlar sinfiga, keyinchalik daryo oqimi bo‘ylab pastga qarab oxirigacha III-sinf – o‘rta me’yor ifloslangan suvlarga o‘tgan.

Мазкур daryo suvlarini таҳлил қилиш усулларини танланг.

Кейсни бажариш босқчилари ва топшириқлар:

1. 
   Кейсдаги муаммони келтириб чиқарган асосий сабаблар ва ҳал этиш йўлларини жадвал асосида изоҳланг (индивидуал ва кичик гуруҳда).
   

Муаммо тури	Келиб чиқиш сабаблари	Ҳал этиш йўллари

3-Кейс. Tabiatni muhofaza qilish punktlari laboratoriyasiga Respublika viloyatlari tuproqlarining ifloslanish darajasinin aniqlash maqsadida bir necha tuproq namunalari olib kelindi. Унинг физик кимёвий хусусиятларини ўрганиб, таҳлил усулларини келтиринг.

Кейсни бажариш бўйича топшириқлар:

1. Tuproq namunalarining физик-кимёвий хусусиятларини ўрганинг

3. Indikator organizmlardan foydalanib tuproqning Ph muhitini aniqlang

4. Tuproq tarkibidagi mikroelementlarнинг миқдорини аниқланг

Кейс ечими учун таклиф этилган ғоялар тақдимоти учун чизма намунаси

Муаммо (асосий ва кичик муаммолар)	Ечим	Натижа

4- Кейс: Замонавий ekologik muammolar топшириқ. Тингловчилар кейс билан танишадилар ва пастда кўрсатилган жадвал асосида унинг ечимини топадилар.
Ҳозир атроф муҳитнинг шу жумладан атмосфера ҳовосининг кўпдан-кўп саноат корхоналари, автотранспорт воситалари қолаверса турмушимизнинг кўпгина жабҳаларида фойдаланиладиган кимёвий моддалар билан ифлосланиши, сўзсиз аҳоли саломатлигига озор бермасдан қолмайди. Ҳозирги замон металлургия комбинатлари дудбўронлари орқали кўп миқдорда таъсирчан моддаларни атмосферага чиқариб ташлаши масалан сурхандарё вилоятининг ариосиётумани ҳудудига Тожикистоннинг Мирзо Турсунзода шаҳрида жойлашган алюминий заводи чиқиндиларининг асорати туфайли бу ерда бир қанча касалликлар содир бўлмоқда. Келтирилган маълумотга қараганда алюминий заводи ишлаб турса атроф муҳит, тупроқ ва сув фтор, олтингугурт, икки оксидли азот, бензопирен билан анча булғанишига сабаб бўлади. Бу ҳолат аҳоли орасида умумий касалланишни кўпайишига олиб келади. Шу каби атроф муҳитга зарали таъсир етадиган манбаларни яъни ушбу заводни назорат қилиб бориш ва муаммони ечишда қайси Давлат экологик экспертизаси ўтказилади? Алюминий заводининг атроф муҳитга бўлаётган зарарли таъсирини қандай баҳолайсиз? Республика Давлат экологик экспертизаси ва жамоатчилик экологик экспертизаси зарарни камайтириш масалаларини олиб бораоладими?

Кейс ечими учун таклиф этилган ғоялар тақдимоти учун чизма намунаси

Муаммо (асосий ва кичик муаммолар)	Ечим	Натижа

5-Кейс. Касбий таълим методикаси бўйича яратилган адабиётларни ўрганиш шуни кўрсатдики, уларда “таълим жараёни” тушунчасининг моҳияти турлича ёритилган.

Таълим жараёни – бу:

1. Талабаларга билимларни бериб, уларда кўникма, малакаларни бериш орқали у ёки бу даражада уларнинг ўзлаштирилишини таъминлаш (ўқитиш)га қаратилган фаолият.

2.Талабалар томонидан БКМнинг ўзлаштирилиши (ўқиши)ни таъминловчи жараёнини бошқаришга йўналтирилган ўқитувчи ва талабаларнинг биргаликдаги фаолияти (чунки ўқитиш ва ўқитиш – таълимнинг ўзаро алоқадор ва ўзаро шартланган томонларидир).

3.Ўқитувчининг талабалар томонидан БКМни онгли ва пухта ўзлаштирилишига йўналтирилиб, бу жараёнда билимларнинг мустаҳкамланиши, ақлий ва жисмоний меҳнат маданияти элементларини ўзлаштириш, дунёқарашни бойитиш ва талабалар хулқ-атворининг шаклланишини таъминловчи раҳбарлиги ва ҳаракатларининг изчиллиги.

4.Талабаларнинг ўқитувчи раҳбарлигида БКМни ўзлаштириш, қобилиятларини ривожлантириш ва дунёқарашларини шакллантиришга қаратилган фаол билиш фаолияти.

Кейсни бажариш бўйича топшириқлар:

1. Кейс моҳиятини етарлича англаб олинг.

2. Берилган манбаларга таянган ҳолда муаммонинг ечимини топишга хизмат қилувчи омилларни аниқланг.

3. Аниқланган омиллар орасидан муаммога барчасидан кўпроқ даҳлдор бўлган омил (ёки иккита омил)ни ажратинг.

4. Ана шу омиллар асосида ечимни асослашга уринг.

5. Ечимни баён этинг.

иштирокида муҳокама қилинади.

6-Кейс. Марказий Осиё давлатларида индивидуал таълим усулдан қадим даврларда унумли фойдаланганлар.

Ушбу („Меъмор” романининг “Устоз ва шогирд” ) бобидан келтирилган парчада индивидул таълим олиш учун борган толибнинг синовдан ўтганлиги ҳақида ҳикоят қилинган. Зулфиқор синовдан қандай ўтди.

Тингловчиларга тавсия этиладиган манбалар: „Меъмор” романининг “Устоз ва шогирд” бобидан келтирилган парча .

Кейсни бажариш бўйича топшириқлар:

1. Кейс моҳиятини етарлича англаб олинг.

2. Берилган манбаларга таянган ҳолда муаммонинг ечимини топишга хизмат қилувчи омилларни аниқланг.

3. Аниқланган омиллар орасидан муаммога барчасидан кўпроқ даҳлдор бўлган омил (ёки иккита омил)ни ажратинг.

4. Ана шу омиллар асосида ечимни асослашга уринг.

5. Ечимни баён этинг.

7-Кейс. Касбий таълим методикаси дарсида ўқитувчи талабаларга: “Ўртоғингдан кўчирма!”, “Ўзинг ёз, бировларнинг дафтарига қарама!”, “Оббо, кўчирадиган одамингни ҳам топибсанми-а! Унинг ўзи хатто кўчириб олишни ҳам қойиллата олмайди-ю!” сингари заҳарханда сўзлар билан бир неча бор қаттиқ танбеҳ берди.

Бошқа синфда эса ўқитувчи дарсига йўл-йўлакай, албатта, аммо таъсирли қилиб: “Талабалар бир-бирингиздан беркитманглар, бу яхши эмас, ҳеч ким сизлардан кўчираётгани йўқ!”, - деди.

Талабаларга тавсия этиладиган материал:“Педагогик талаб” ва унинг моҳиятини ёритишга оид материаллар.

Кейсни бажариш бўйича топшириқлар:

1. Кейс моҳиятини етарлича англаб олинг.

2. Манбалар асосида муаммонинг ечимини топинг.

3.Аниқланган омиллар орасидан муаммога барчасидан кўпроқ даҳлдор бўлган омил (ёки иккита омил)ни ажратинг.

4. Ана шу омиллар асосида ечимни асослашга ҳаракат қилинг.

5. Ечимни баён этинг.

Амалий топшириқлар

1. 
   Темир, рангли метал конлари, кўмир, маданли хавзалардаги ишларда атмосфера ҳавоси қайси жараёнларда ифлосланади?
   
2. 
   Тошкўмирнинг ёниш жараёни тўла тўкис олиб борилмас ҳавога қандай тажовузкор моддалар ажралиб чиқади?
   
3. 
   “Сувни ифлослантирувчи моддалар манбалари” мавзуси бўйича ФСМУ усулини қўлланг.
   
4. 
   “Биосферада моддаларнинг айланиши” мавзуси бўйича “Инсерт” усулини қўлланг.
   
5. 
   Ботаника фанидан “Вегетатив органлар морфологияси” мавзусида “кластер” усулини қўлланг
   
6. 
   Фармакогнозия фанидан “Флавонидлар сақловчи доривор ўсимликлар таҳлили” мавзусида “Блиц-сўров” усулини қўлланг
   
7. 
   Фармацевтик кимё фанидан “Гетероциклик бирикмалар таҳлили” мавзусида “муаммоли вазият” усулини қўлланг
   
8. 
   Токсикологик кимё фанидан “Наркотиклар таҳлили” маърузалар жараёнида “ақлий хужум” усулидан фойдаланиб талабаларнинг билимини баҳоланг