‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1931-yili  pochta  va  telegraf  xalq  komissarligi  qoshida  Butunittifoq 
radioeshittirishlar qo'm itasini  tashkil  etish  tug'risida  qaror qabul  qilindi  va 
uning  m ahalliy  filiali  0 ‘rta Osiyo  daviat  radioqo‘mitasi deb atala boshladi.
1941 -yil  respublikani  radiolashtirish  yakunlandi  va  radiopriyom- 
niklam ing  keng  tarm og‘i  vujudga  keltirildi.  1947-yili  Toshkentda  chet  cl 
eshittirishlari  tahririyati  o ‘z  ishini  boshladi.  A wal  bu  yerda  eshittirishlar 
haftada  2—3  m arotaba  15  daqiqadan  ingliz,  fors  va  uyg‘u r  tillarida  olib 
borilar  edi.  Bir  yil  o ‘tib  shu  tiUaming  har  qaysida  bir  soatdan  eshittirish 
berish  yo‘lga  q o ‘yildi.  1957-yil  m artdan  urdu  tilida,  1961-yil  avgustdan 
chet  eldagi  vatandoshlar  uchun  o ‘zbek  tilida,  1962-yiIdan  hind  tilida, 
1967-yil  oktabrdan  arab tilida eshittirishlar olib boriladigan  bo‘ldi.
1954-yili  Toshkentda  telem arkaz  qurilishi  boshlandi.  1956-yilning 
noyabridan  respublika  poytaxtida  m untazam   ko'rsatuvlar  yo‘lga  qo'yildi. 
Shu  kuni  2  soatlik  teleko'rsatuv  b o'lib  o ‘tdi.  Studiya  dastlabki  yillar  4  ta 
(ijtimoiy-siyosiy,  musiqiy,  adabiy-dram atik  va  bolalar  uchun  mo'Ijal- 
langan)  tahririyatga  ega  edi.  1958-yili  Toshkentdagi  1-ko‘chm a  televizion 
stansiya  o ‘z   ishini  boshladi.  1963-yili  Toshkent,  Olmati  va  Bishkek 
studiyalari  ishtirokida  1-o‘zaro  telealoqa  bo‘Iib  o ‘tdi.  1961-yili  Moskvadan 
0 ‘zbekistonga  Butunittifoq  telcvidenie  ko‘rsatuvlari  uzatila  boshlandi. 
1967-yil  m art  oyida  0 ‘zbekiston  o ‘z  televideniesi  va  sobiq  markaz 
televidenie  ko'rsatuvlarini  alohida-alohida ko‘rsatadigan  bo‘ldi.
Respublikada  ham  televideniening  ommaviy  aloqa  kanaliga  va 
jam iyatning  ijtimoiy  institutiga  aylangan  vaqti  1960-yiIga  to ‘g‘ri  keladi.  Bu 
davrda  televizorlar bilan  ta ’m inlanish  va  teletarmoqning  rivojlanish  darajasi 
bo‘yicha  0 ‘zbekiston  sobiq  Ittifoq  respublikalari  orasida  yetakchi  o'rinlarda 
turar edi.
Xulosa  qilib  aytganda,  m atbuotdan  farqli  o'laroq  radio  va  televidenie 
om m aviy  axborot  vositasi  ekanligini  sezilarli  darajada  kech,  bir  necha  yuz 
yil  keyin  nam oyon  qildi.  Bu  radioteleapparaturalaming  texnik  murak- 
kabligi,  uzatuvchi  vositalaming  kechroq  ixtiro  qilinganligi  bilan  izohlanadi. 
Shunday  qilib,  bu  yerda  ham  texnika  radio  va  televideniening  havaskorlik 
tajribalaridan  tan  olingan  ijtimoiy  axborotlam i  tarqatuvchi  va  turli  ijtimoiy 
guruhlar orasida  amaliy  kommunikatsiya  o'rnatuvchi  kanallaiga aylanishida 
hal  qiluvchi  vosita  bo‘lib  keldi.  K ech  paydo  bo‘lsa  ham,  radio  va  tele­
videnie  axborot  uzatishning  o'ziga  xos  usuliga  egaligi  tufayli  keskin 
rivojlandi.  M atbuot  insonga  matn  orqali  (mantiqiy)  ta ’sir  qilsa,  radio  ham 
m atn,  ham   ovoz  bilan  televidenie  esa  matn-ovoz  bilan  birga  tasvir  ham 
q o ’shilgan  holda  ta ’sir  ko’rsatadi.  Shuning  uchun  televidenie  auditoriyani 
o'ziga  jalb  etish  borasida  qisqa  vaqt  20—30-yil  ichida  boshqa  vositalardan 
o'zib  ketdi  va  yetakchi  mavqega  chiqib  oldi.
Q oraqalpog‘iston  radio  va  televideniesi  tarixi.  1922-yilning  may  oyida 
Toshkent-Turkiston  pochta-telegraf  okrugidan  o'sha  paytdagi  Qoraqal- 
pog'istonning  (1924-yilgacha  Am udaryo  viloyati  deb  nomlatigan)  poytaxti 
To*rtko*lga  «Telefunken*  tipidagi  qabul  qilish  radiostansiyasining  bir 
to ‘plam  uskunalari  yuboriladi.  U  paytda  mahalliy  radiomutaxassislar  bo‘l- 
magani  uchun  Toshkentdan  harbiy  radist  D.  Kuznesov  va  uning  rafîqasi 
Nadejda  safar  bilan  Qoraqalpog‘istonga  keladi.  Ular  radiostansiyani
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ishlatish  maqsadida  mabaUiy  uzun  yog’ochlam i  bir-biriga  ulash  bilan 
antenna  yasab o'm atishadi.
Radiostansiyani  T o 'rtk o i  pochta-telegraf  binosining  bir  xonasiga 
joylashtirib,  uni  batareyalarga  va  antennaga  ulashadi.  Shu  bilan  tezda, 
ya’ni,  o ‘sha  yili  avgust  oyining  o ‘rtalarida  bu  sobiq  Turkiston  ASSR 
hududidagi  yirik  shaharlarda  ishga  tushgan  14  ta  radiostansiyaning  bin 
bo‘ladi.  Radiostansiyalaming  vazifasi-Toshkent  va  Moskvadan  berilgan 
xabar  va  m a'lum otlam i  mahalliy  rahbar  organlariga  yetkazishdan  iborat 
edi.  To‘rtko'l  radiostansiyasi  ham  shu  vazifani  bajararkan,  Turkiston 
Telegraf Agentligi,  Rossiya T elegraf Agentligi  xabarlarini  radio  orqali  qabul 
etib,  tegishii  korxonalarga  uzatib  turdi.  Olingan  xabarlar  dastlab  qoiyoz- 
mada,  keyin esa yozuv  mashinkasida  ko'paytirilar edi.
1924—1925-yillarda  Markaziy  Osiyoda  miliiy  davlat  chegaralanishi 
o ‘tkazilganda  Qoraqalpog'iston  Avtonom  oblasti  tuzilib,  dastlab  Qozog'is- 
to n   ASSR  tarkibiga,  1930-yil  20-iyuldan  esa  bevosita  R SFSR  tarkibigi 
kirdi.  Le kin  shunga  qaram asdan,  qoraqalpoq  jurnalistikasining  asoslarini 
0 ‘zbekiston  Respublikasining  poytaxti  Toshkentda  shakllantirish  davom 
ettirildi.  0 4sha  yîllari  batareya  bilan  ishlaydigan  radioqabuletgichlar  kel- 
tirila  boshlandi.  Dastlab  T o ‘rtko'lga,  so‘ngra  boshqa  tum an  markazlariga 
radiouzellar o'rnatildi.
1927-yiI  I l-fevraldan  boshlab  Toshkeut  radiostansiyasi  orqali  minta- 
qadagi  barcha  respublikalaiga  o'zbek  va  rus  tillaridagi  eshittirishlar  uzatilishi 
boshlandi.  Ko‘p  o ‘tmay  qozoq,  qirg‘iz,  turkman,  tojik  tillaridagi  eshittir- 
ishlarni  uzatish  ham  yo‘lga  quyildi.  1930-yil  oxirlarida  Toshkentdan  qora­
qalpoq  tilidagi  eshittirishlar  ham  yangnidi.  Asosan  Toshkent  shahrida  tahsil 
olayotgan  qoraqalpoq  yoshlari  tomonidan  tayyorlangan  bu  eshittirishlar 
havaskor  miliiy yoshlar ijrosidagi  kuy-qo‘shiqlar bilan toMdirilardi.
0 ‘sha  paytda  radioga qiziqish juda  kuchli  bo'lib,  yoshlar  radio  huzurida 
tashkil  etilgan  to'garak  ishida  zo ‘r  maroq  bitan  qatnashardiiar.  Radioning 
moddiy-texnik  imkoniyatlari  ham   asta-sekin  osha  bordi.  Sxemalar  bo‘yicha 
detektorli  va  lampali  oddiy  radioqabuletgichlar  tarm oqqa  ulandi.  Ular 
vositasida  muxlislar  Moskva,  Toshkent,  Boku  shaharlaridan  berilgan  radio- 
eshittirishlami  muntazam  tinglab  boradigan  bo‘lishdi.  V.  Trosan,  M.  Qalim- 
betov,  A.  Nurimbetov,  V.  Kuchnevlar  radio  to'garagining  faol  a ’zolari  edi. 
Ularga  malakafi  radist  D.  Kuznesov  rahbarlik qilardi.
1931-yil  dekabrda  Qoraqalpog‘istonda  Radioqo‘m ita  tuzildi.  Unga
A.G.Lexin  rahbar  bo‘ldi.  Ancha  tashkiliy  qiyinchiliklardan  so'ng  1932-yil 
!6-apreldan  boshlab  qoraqalpoq  tilidagi  eshittirishlarni  radiouzellar  orqali 
uzatish  yo'lga  qo'yildi.
1932-yil  20-martda  Q oraqalpog‘iston  Avtonom  Respublikaga  aylan- 
tirilib,  1936-yil  5-dekabidan  O'zbekiston  Respublikasi  tarkibiga  kiritilgach, 
Toshkentning  qoraqalpoq  milliy  jurnalistikasi,  jum ladan.  uning  radio  va 
keyinchalik  felevidenie sohalarini  rivojlatirishga  yordami  yanada  kuchaydi.
Qoraqalpog‘iston  radiosini  tashkil  etishda  Q  .  Aralbayev,  K.  Orazov,
B.  Zinaliev,  I.  Bekbauliev,  A.  Tantaliyeva,  B.  Shteynberg,  Fuchkin, 
Aboltin  va  boshqalar faol  ishtirok etishgan.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---