‘zbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Yüklə 79,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
INSONIYAT TARIXI - OMMAVIY KOMMUNIKATSIYALAR TAR1XIDIR (Xulosa) M odom iki, jam iyat kommunikatsiya ekanligini e ’tiro f etarkanmiz, insoniyat tarixini m a’lum m a’noda om m aviy kommunikatsiyalar tarixi deb ta ’riflashga ham haqlimiz. Odam ning inson sifatida shakllanishiga sabab bo‘lgan om illar ichida birinchi o'rin d a ommaviy muloqotni, faqat undan keyingina boshqa shartlarni, jum ladan, mehnatni keltirsak, to ‘g‘ri bo‘ladi. Chunki, odam lar ibtidoiy davrlaming o ‘rmonlarida mevalardan oziqlanib yurgan vaqtlarida hali mehnat bilan shug'ullanishga uncha o ‘i£anmagan edi. Lekin o ‘sha paytlarda ham ular tom onidan ommaviy muloqot yordamida hayotiy amaliyot va kundalik ehtiyojlar amalga oshirilib kelingan. U shbu fikrni bir qator daiillar ham tasdiqlaydi. Masalan, Harvard universiteti qoshidagi arxeologiya va etnologiya muzeyining xodimi, «Tamaddun ildizlari» («Корни цивилизации») kitobi muallifi Aleksandr M arshak o 'z in in g «M uz davridagi insonning san’ati va ramzlari* deb nom langan m aqolasida bunday m a'lum otlardan ko‘pini keltirgan1. Darsligim iz ikki yirik qismdan tashkil topib, jurnalistika tarixiga bag‘ishlangan. Biz, dastawa!, uiiing ilk qismida, qadimgi davrlar va o ‘rta asrlardagi om m aviy kommunikatsiyalar tarixi bayonini berdik. Chunki, birinchidan, o ‘sha davrlarda shakllanib etilgan ommaviy muloqotlar tizimisiz keyinchalik kashf qilingan m atbuotning bosma usullari paydo bo‘lishi va rivojlanishi mumkin em as edi. Ikkinchidan, kommunikatsiyalar tarixi bilan shug‘ullanadigan g ‘arb olimlari o ‘z tadqiqotlarida izchil ravishda Sharqqa deyarli murojaat etm asdan kelmoqdalar. Misol uchun yaqinda M oskvada nashr etilgan «Jahon jurnalistikasi tarixi* deb nom langan ikki jildlik (jami 880 betdan iborat), antologiyani olaylik. To‘plam ning birinchi jildida Qadimgi Gretsiya va Rimda notiqlik m aho- rati, iotin tilidagi ilk nasroniy publitsistikasi, Vizantiyada dastlabki nasroniy publitsistika va hatto Injildagi publitsistikadan ko'plab misollar keltirilgan bo'lsa ham , Sharq haqida lom -m im deyilmagan2. Xullas, q o ‘limizdagi ushbu kitob mualliflari boshqa far.lar qatori jahon jurnalistikasi tarixida ham Sharqning buyuk xizmatlarini baholi qudrat ko'rsatib berishni muhim vazifalari deb bildilar. Mazkur masalaning dol- 1 Tarixda kommunikatsiyalar. Tcxnologiya, madaniyat. jamiyat. Devid Kroylcy Pol Xccr tahriri ostida 3-nashr. London, 1999, 5-15 betlar (ingliz tilida). 2 П рутиков Г. В. Внедение и мировую журналистику: Антология в двух томах. Учебное пособие по курсу «История зарубежной журналистики. Введение в мировую журналистику*. М.: Омега-Л, 2003. 1 -2 jildlar. www.ziyouz.com kutubxonasi zarbligi shundan ham ko‘rinib turibdiki, taniqli olim, professor Ya.N. Z a- surskiy «Ming yilliklar tutashuvida jurnalistika va dunyo* deb nom langan maqolasida yozganidek, «dunyo o'zgarm oqda. Sivilizatsiyani yaratgan Sharq qaytadan dunyo madaniyatinmg markaziga aylanm oqda»1. Bunday vaziyatda Sharqqa yetarli baho bermaslik xato bo‘lur edi. Iogann Guttenberg bosma dastgohining ahamiyatini b iz yuqori baholaymiz. M ashhur matbaachining texnik vositalari Oumladan, matrisa, shrift-kassa, gart, qabariq (yuqori) bosma va hokazo) shu qadar astoydil yaratilgan ediki, dunyomiz taraqqiyotining sur’atlari asrdan-asrga jadal- lashib o ‘zgarib kelganiga qaram asdan, besh yuz yil davomida deyarli o'sha ahvolda ishlatildi va faqat foto yordam ida harf terish ham da ofset usullari yaratilgandan keyingina iste’m oldan chiqdi. Shu bilan birga, Sharqda paydo b o ‘lib, keyinchalik rivojlanib ketgan alifbo, yozma m atn, xat va aloqa xizm ati, ksilografik va quym a usullar, iqtisodiy, siyosiy va jamoaviy tuziim alar bo‘lganligi sababli ham da ular asosida Gutenberg ixtirosi dunyo bo'ylab te z yoyilib ketganini hech kim inkor qila olmaydi. Aslida, matbuot - iqtisodiy zaruratdan paydo bo'lgan hodisa. Dastlabki gazetalar turli m azm undagi tijoriy ma’lum otlarni tarqatish vositasi sifatida paydo bo'lgan. Am m o qisqa vaqt ichida anglab etildiki, axborotni bunday ommaviy tarzda tarqatishning ko‘pgina ijobiy tom onlari bor ekan. Natijada, har doimgidek, bu afzalliklami, eng aw a lo , davlat boshqaruvi va ruhoniylar o ‘z qoMlariga olib, ulardan to 'liq foydalana boshladilar. Shunday qilib, ilk matbuot nashriaridan, bir tom ondan, yangiliklar shaklida axborot, ilm, ta’lim, m a ’rifat, madaniyat tarqatish uchun foy- dalanilgan bo‘lsa, ikkinchidan, jam iyatni boshqaruvchi guruhlar va ijtimoiy qatlam lar ulam i o ‘z maqsadlarida m a ’Iumot tarqatish, ya’ni, keng om m ani o ‘zlarining g‘oyalari doirasida saqlab turish uchun qo‘Uanganlar. Publitsistika va jurnalistika ijtimoiy hayotning boshqa jabhalari (siyosat, iqtisodiyot, madaniyat, adabiyot va hokazo) rivojlanishiga sabab b o ig an i holda, bu sohalar ham publitsistlar va jum alistlar ijodiga madad bergan, ium alistik chiqishlar ko‘p hollarda tarixiy hujjatlar va m um toz adabiyot asarlariga aylangan bo‘Isa, siyosiy hayot va badiiy kitoblar ko‘plab jum alistik materiallarni yuzaga keltirdi. Jum alistik faoliyat deyarli butun tarix davomida qattiq nazorat ostida bo'lib keldi. Ommaviy xarakter kasb etib, kuchga kirgach esa, jurnalistika hukumat va cherkov bilan ayovsiz kuraslida, eng aw alo, inson huquq- lavining yovqin namoyondasi bo‘lganligi sababli, aksariyat hollarda g'alaba ham qozondi. Mazkur progress — insoniyat rivojlanishining bosh tam oyili- dir. AQSH va g'arbiy Yevropada XVI—XX asrlarda keng tarqatilgan publitsistik manbalar va pamfletlar erkin so‘z namunalaridir. M artin Lyuter, Jon Milton, Tomas Peyn va Jan Pol Marat kabi buyuk publitsistlar o ‘z xalqlarining milliy qahramonlari sifatida tarixga kirdilar. 1 Засурский Я. H. Искушение свободой. Российская журналистика: 1990- 2004. М.: МГУ. 2004. с-94. www.ziyouz.com kutubxonasi Yüklə 79,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|