ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

BABURNAMƏ 

 

415 

Örçin:  Kaşğar  və  Əndicanda  ərazi-inzibati  bölgü  vahidi.  Səmərqənd  və 

Buxarada tümən, Hindistanda pərgənə olduğu kimi. 

Panipat: Pəncabda bir şəhər. Panipat müharibəsi burada olmuşdur.  

Pas:  günün  səkkizdə  birinə  və  ya  üç  saata  bərabər  olan  zaman  ölçüsü. 

Hindistanda buna pəhər deyilir. 

Pədəm: Hindistanda işlənən say. l pədəm = 100 nil.  

Pəhər: Hindistanda  günün  səkkizdə  birinə (üç saat) verilən ad; gecə və 

gündüzün hər birinin dörddə biri, yəni üç saat. 

Pəl:  Hindistanda  bir  zaman  vahidi,  gerinin  altmışda  birinə,  yəni  24  sa-

niyəyə verilən ad. 

Pəncgah nəqşi: musiqi əsərinin növü. 

Pərgənə: Hindistanda böyük əyayətlərə tabe olan kiçık vilayətlərə verilən 

ad; tümən.  

Pərvançı: hökmdarın əmr və fərmanlarını yazan və bildirən məmur.  

Pişrov: prelüdiya.

 

Piyazi: bir silah növü. 

Prispatvar: Hindistanda cümə axşamı gününə verilən ad.  

Puli-Malan:  Malan  çayı  üzərində  körpü.  Malan  Heri-rud  çayının  əski 

adıdır, Herat bu çayın yanında yerləşir. 

Purabi: 796-cı ildən (=1394) Canpurda hökm sürmüş bir sülalə.  

Pus: Hindistanda qış fəslinin ikinci ayı.  

Racə: sanskritcə «knyaz» deməkdir, Hindistanda yerli bəylərin ünvanı. 

Rafizi: şiə deməkdir.  

Radəndaz: yüksək nəslə nərə cəkib düşməni vahiməyə salan dəstə. 

Ramazan: müsəlman hicri-qəməri təqviminin 9-cu ayı. 

Rana  Sanka:  tam  adı  Rana  Sanqram  Sinqh.  Baburun  Hindistandakı  ən 

güclü rəqibi. Onun haqqında yazmışlar: «Rana orta boylu, böyük fizki qüv-

vəyə malik,  təndürüst,  qeyri-adi  dərəcədə iri  gözləri olan bir adam  idi... O, 

ölümündən əvvəl  döyüşçüdən daha çox müqəvvaya  bənzəyirdi. Qardaşı  ilə 

dalaşanda  bir  gözünü,  dehlili  ludilərlə  vuruşanda  isə  bir  qolunu  itirmişdi, 

Yeriyəndə  axsayırdı,  çünki  başqa  bir  döyüşdə  top  gülləsi  ayağını  qırmışdı. 

Bədəninin müxtəlif yerlərində 80-ə yaxın qılınc və nizə yarası vardı”.  

Rana: Hindistanda yerli hökmdarların ünvanı. 

Ray: Bxirə ilə Sind çayı arasındakı dağlarda yaşayan cud qəbiləsinin rəi-

sinə verilən ünvan. 

Reti: Hindistanda işlənən bir ağırlıq ölçüsü vahidi. 1 reti = 8 düyü dənəsi 

= 64 xardal dənəsi = 512 xaşxaş toxumu ağırlığındadır.  

Riqabdar: üzəngibaşı, bir vəzifə adı. 

Rum: orta əsrlərdə Bizansın, ondan sonra Osmanlının rəmzi adı.  

Rübab: üçsimli musiqi aləti. 

Saçıq: hədiyyə saçma; bəxşiş vermə; comərdlik.  

---

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

416 

Sahibi-ixtiyar: bax: eşik ixtiyarı. 

Saqqal buraxmaq: kafirlərə qarşı səfərə çıxanda qələbəyə qədər saç və ya 

saqqalın kəsilməyəcəyi barədə içilən and.  

Samançı: sarayda hökmdarın şəxsi əşyalarına cavabdeh şəxs.  

Sanduvaç: bülbül, yaxud kanarya növündən bir quş. 

Sanigər: Hindistanda həftənin günlərindən birinə verilən ad, şənbə. 

Sanq: Hindistanda işlənən say. l sanq = 100 pədəm. 

Sart: türklər və moğollar tərəfindən bəzi gövmlərin ortaq adı olaraq işlə-

dilən termin. Sart adı Türküstanda moğol hakimiyyəti zamanı türk olmayan 

qövmlər üçün işlənmişdir. Buxara və Xokandda şəhərli və əkinçi xalqın dı-

şındaki köçəri qırğızlara da sart deyilirdi.  Qazaxlar isə türkcə və  ya farsca 

danışmalarına  baxmadan  oturaq  əhaliyə  sart  deyirdilər.  Rəsmi  yazı  dilində 

taciklər dışındakı türkləşmiş xalq bu adla anılırdı. 

Savən: Hindistanda yağmur fəslinin ilk ayı. 

Sayram:  Arıs  çayı  hövzəsində  yerləşən  məntəqənin  sonrakı  adı.  Yaxın-

lığında qədim İsficabın xarabalıqları yerləşir. 

Seva-lek-petpet: 125.000 dağ; Hindistanda Kəşmirin cənubunda yerləşən 

bir  dağ  adı.  Babur  bu  adın  seva  «dörddə  bir»  +  lek  «yüz  min»  +  perpet 

«dağ» sözlərinin birləşməsindən meydana gəldiyini bildirir. 

Seyhun: Sır-Dərya çayının orta əsrlər dövründəki adı. 

Seyidlər sülaləsi: bu sülalədən olan Sultan Əlaəddin [Ludi] 1446-51-ci il-

lər, Bəhlul Ludi 1451-89-cu illər, oğlu Sultan İskəndər isə 1489-1517-ci il-

lər arasında hökm sürmüşdür. 

Seyidlər: özlərini peyğəmbərə qohum sayan zümrə.  

Səbuhi:  sərxoşluğun  axşamdan  qalma  halını  ötürmək  üçün  səhər  vaxtı 

içki içmək. 

Səbuktəkin Qəznəvi: 366-387 = 977-997-ci illərdə hökm sürmüşdür. 

Səədəddin Məsud ibn Əhməd Təftəzani: məşhur alim, filosof (710-cu ildə 

Səmərqənddə vəfat etmişdir). 

Səhih  Buxari:  Əbu  Abdullah  Məhəmməd  əl-Buxarinin  tərtib  etdiyi  hə-

dislər toplusu. İslam aləmində ən səhih toplu sayılır. 

Səmərqənd  kağızı:  Orta  Şərqdə  ən  keyfiyyətli  kağız.  Bu  kağıza  yazılan 

əlyazmalar bu gün də öz keyfiyyəti və möhkəmliyi ilə seçilir. 

Səmərqənd: Orta Asiyanın ən qədim şəhərlərindən biridir, Əmir Teymu-

run və varislərinin paytaxtı olmuşdur. 

Səmizkənd: hərfən: «Kök şəhər». 

Sipahi  və  sipahilik:  atlı  əsgər  və  bu  hərbi  qrupa  mənsub  olanlar  və  on-

ların gördükləri işi ifadə etmək üçün işlənən termin.  

Sir/sər: bir ağırlıq  ölçüsü. 14 tülə = 1 sir və 40 sir = 1 batman. 

Siyaq elmi: maliyyə-hesab işləri. 

Somvar: bazar ertəsi; Hindistanda həftə günlərindən birinin adı. 

---