4
KIRISH
Mavzuning dolzarbligi.
O’zbekiston Respublikasi istiqlol yillarida
ijtimoiy himoyalangan bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida bosqichma-bosqich
mustaqil soliqlar tizimini barpo etdi. Bu jarayonda eski, bozor iqtisodiyoti
tamoyillariga mos kelmaydigan soliqlar (oborot solig’i, foydadan ajratma,
o’rmon solig’i va hakazolar) tugatildi va bozor iqtisodiyoti
talablariga mos
keladigan yangi soliq tizimi joriy etildi. Demak, bozor iqtisodiyotiga o’tish
jarayonida moliyaviy va soliq munosabatlarini takomillashtirish o’ta muhim va
murakkab muammolardan biri bo’lib qolmoqda. Respublika soliq tizimidagi
o’zgarishlar bu masalaning ijobiy hal etilishi, turli xil yo’llar orqali amalga
oshirilishini amalda ko’rsatmoqda. Bu borada soliq siyosatini erkinlashtirish
mazkur soxalarda erishiladigan yutuqlar garovidir.
Shu sababli, mamlakatimiz
rivojlanishining muhim ustuvor yo’nalishi sifatida soliq siyosatini
erkinlashtirishning belgilanishi bejiz emas. Yuqorida bildirilgan fikrlarning
nechog’li haqiqatga yaqinligini davlatimiz rahbari I.Karimovning quyida
bildirgan fikrlarida ham ko’rish mumkin: “2012 yilda soliq yukini kamaytirish
siyosati davom ettirildi. Kichik korxona va mikrofirmalar
uchun yagona soliq
to’lovi stavkalari 6 foizdan 5 foizga tushirilgani, yakka tartibdagi tadbirkorlar
uchun belgilangan soliq stavkasi esa sezilarli tarzda, ya’ni o’rtacha ikki barobar
kamaytirilgani buni yaqqol tasdiqlaydi. Shularga qaramasdan, davlat
byudjetining daromadlar qismi ko’rsatkichlari to’liq bajarildi, erishilgan profitsit
yalpi ichki mahsulotga nisbatan 0.4 foizni tashkil etdi
1
”.
Ma’lumki, qo’shilgan qiymat solig’i ishlab
chiqarish yoki muomalaning
har bir bosqichida qo’shilgan qiymat qismidan undiriladi. Qo’shilgan qiymatga
ish xaqi, amortizatsiya, kredit uchun foiz, elektr energiyaga, transportga,
reklamaga ketgan sarf xarajatlar kiradi. Bittagina tovar boshqatdan sotilayotgan
bo’lsa, soliq xarid va sotish narxlari o’rtasidagi
ayirmani hosil qiluvchi
1
“Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish”.
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor
yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. //Ma’rifat gazetasi, 19 yanvar
2013 yil, №6
5
qo’shilgan qiymatdan hisoblanadi. So’ngra bu soliq tovarning uzil-kesil narxiga
qo’shiladi, ya’ni bunda
ishlab chiqaruvchini emas, balki iste’molchining
daromadi soliq solish ob’ekti bo’ladi. Qo’shilgan qiymat solig’i respublikada
joriy qilingan soliqqa tortishning eng murakkab, ko’p qirrali va nisbatan kam
takomillashgan qismidir. Qo’shilgan qiymat solig’i tovarlarni sotish,
ishlarni
bajarish va xizmatlar ko’rsatilganda aksariyat yangi xosil qilingan qiymatdan
kelib chiqib byudjet daromadiga o’tkazishning bir shaklidir.
Xozirgi kunda soliq tizimi tarkibida qo’shilgan qiymat solig’i umumdavlat
soliqlari sifatida davlat byudjetini shakllantiruvchi asosiy manbaa bo’lib, ushbu
soliq turidan foydalanish darajasi o’sib borayotganligini ko’rsatish mumkin.
Hozirgi kunga kelib mamlakatimizda yangi soliq tizimi va uni amal qilish
mexanizmi muhim asoslar bilan ishlab chiqilishiga qaramasdan bu sohada hal
etilishi zarur bo’lgan muammolar etarlicha. Mazkur soliq bo’yicha berilgan
imtiyozlarni qo’llash va ulardan foydalanish orqali ko’zlangan
natijalarga
erishib bo’lmayotganligi hamda aksariyat holllarda bu imtiyozlar xo’jalik
sub’ektlari iqtisodiga boqimandalik holatlarini yuzaga chiqarmoqda. Bunaqangi
vaziyatlarning mavjud ekanligi shu sohada ilmiy izlanishlarni davom ettirish
zarurligini taqozo etadi. Bu esa bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligini
belgilaydi.
Dostları ilə paylaş: