1
Xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlər seriyasından
Elşən Misir oğlu Nəsibov
BEYNƏLXALQ MÜNASİBƏTLƏR VƏ DÖVLƏTLƏRİN
GÜCLƏRİNƏ GÖRƏ TƏSNİF OLUNMALARININ
ƏSASLARI
(qlobal və regional miqyasda sülhün təmin edilməsində
dövlət gücünün rolu-təsiredici amil kimi)
Bakı -2013
2
Elmi redaktoru:
Turab Qurbanov
siyasi elmlər doktoru
Rəyçi:
Aygün Əsgərzadə
siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
E.M.Nəsibov. Beynəlxalq münasibətlər və dövlətlərin güclərinə
görə təsnif olunmalarının əsasları (qlobal və regional miqyasda sülhün
təmin edilməsində dövlət gücünün rolu-təsiredici amil kimi). Bakı,
“Elm və Təhsil”, 2013, 320 səh.
Kitabda xarici siyasət və beynəlxalq münasibətlərin nəzəri əsaslarının ümumi
aspektdə təhlili məsələləri öz əksini tapır. Üç fəsildən ibarət olan əsərin birinci fəsli xarici
siyasət və beynəlxalq münasibətlərin ümumi əsaslarının bəzi aspektlərinin təhlilinə həsr
olunur. Burada xarici siyasətin və beynəlxalq münasibətlərin tərkib strukturlarının
mahiyyət və məzmununu açmaq əsas məqsəddir. İkinci fəsil diplomatiyaya aiddir və
onun əsasları şərh edilir. Üçüncü fəsil isə dövlətlərin beynəlxalq münasibətlərdə
güclənmələrinin əsaslarını, yollarını göstərir. Belə qənaətə gəlinir ki, dövlətlərin iştirak
səviyyələri və təsir dərəcələri onların potensialları ilə müəyyən olunur. Dövlətlərin
beynəlxalq münasibətlərdə iştirak etmələri və beynəlxalq siyasi hadisələrə təsirləri
onların potensialları ilə müəyyənləşir. Burada belə bir qənaətə gəlinir ki, dövlətin daxili
siyasəti ilə onun xarici siyasəti arasında üzvü bağlılıq var və bu iki istiqamət vahid
ideoloji xətti əmələ gətirir və praktiki fəaliyyəti təmin edir. Dövlətin beynəlxalq
münasibətləri onun “atmosferi”nin əsaslarını təşkil edir. Belə izah olunur ki, beynəlxalq
münasibətlərdə dövlət hakimiyyətlərinin hərəkətlərini özündə əks etdirən dövlət
hərəkətləri bir növ “Yer kürəsinin atmosferi ilə birlikdə Günəş ətrafında və öz oxu ətrafında
fırlanmasını” xatırladır. İzah olunur ki, dövlətlərin gücləri onların beynəlxalq siyasi
çəkilərini yaradır. Geosiyasət gücə bağlı olur. Kitabda həmçinin belə nəticələrə də gəlinir
ki, dövlətlərin güclərinə görə təsnif olunmaları və böyük dövlətlərin formalaşması,
nəhəng iqtisadi güc mərkzələrinin yaranması regional və şəbəkələşmiş regional, yəni
qlobal miqyasda sülhün qorunmasının əsaslarını təşkil edir. Kitabda o da qeyd olunur ki,
böyük dövlətlər beynəlxalq hüquq normalarınmdan istifadə edərək həm digər dövlətlər
üzərlərində birbaşa və dolayı nəzarət əldə edirlər, onları ittifaqlara və digər birləşmələrə
cəlb edirlər, həm də onların resurslarından yararlanırlar. Maraqların sərbəst şəkildə
təmin edilməsində beynəlxalq hüquq normaları mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Kitab beynəlxalq münasibətlər ixtisası üzrə təhsil alan tələbələr, bu istiqamətdə
elmi-araşdırma aparan tədqiqatçılar, xarici siyasət sahəsində çalışan mütəxəssislər, o
cümlədən diplomatlar üçün faydalı ola bilər. Eyni zamanda dövlət siyasətinin
mahiyyətini, xarici siyasətin və daxili siyasətin məzmununu öyrənmək istəyən
mütəxəssislər və digər oxucular üçün də yararlı ola bilər.
ISBN 978-9952-8142-1-7
2013
098
248
3701000000
−
−
N
qrifli nəşr
© Nəsibov E., 2013
3
MÜNDƏRİCAT:
GİRİŞ .............................................................................. 6
I FƏSİL
XARİCİ SİYASƏTİN VƏ BEYNƏLXALQ
MÜNASİBƏTLƏRİN ÜMUMI ƏSASLARI ............. 39
Dövlət və siyasət ............................................................ 39
Xarici siyasət anlayışının mahiyyəti və məzmunu.
Dövlətin xarici siyasətini zəruri edən amillər ................... 53
Xarici siyasətdə dövlətin məqsədi ............................... 70
Xarici siyasətdə maraq anlayışı. Maraqların
təmin olunmasında (siyasi təsiretmədə) məsafə və
məkan amili ......................................................................... 80
Xarici siyasətin vəzifəsi ................................................ 84
Daxili siyasətin xarici siyasətlə (beynəlxalq
münasibətlə) uyğunlaşdırılması və uzlaşdırılması ........... 88
Beynəlxalq münasibətlər anlayışı ................................ 96
Beynəlxalq münasibətlərin vəzifəsi ............................. 111
Xarici siyasətin və beynəlxalq münasibətlərin
funksiyası (dövlətlərin beynəlxalq arenada
funksiyaları) ......................................................................... 117
Beynəlxalq münasibətlərin prinsipləri (beynəlxalq
hüququn prinsipləri ............................................................ 123
Beynəlxalq münasibətlərin coğrafi məkanlar üzrə
formalaşması-regional xarici siyasət ................................. 197
Beynəlxalq münasibətlərin coğrafi məkanlar üzrə
formalaşması-qlobal xarici siyasət .................................... 134
Beynəlxalq münasibətlərdə ikitərəfli və çoxtərəfli
əlaqələrin əsasları ................................................................ 139
Beynəlxalq aləmdə dövlətlərin tanınmasının əsasları ... 144
Xarici siyasətdə, beynəlxalq münasibətlərdə
münaqişə, böhran və müharibə amili ................................ 147
Dostları ilə paylaş: |