POʻLATLAR
Tarkibida 0 dan 1,14% gacha uglerod saqlaydigan temir-uglerod qotishmalari
poʻlatlar deb ataladi. Poʻlat, bu mashina va asbobsozlikda, qurilishda, shuningdek
turli asboblar tayyorlashda ishlatiladigan asosiy materialdir. Poʻlatlar nisbatan arzon
boʻlib, koʻp miqdorda ishlab chiqariladi. Poʻlat muhim mexanik, fizik-ximiyaviy va
texnologik xossalar kompleksiga ega. Poʻlatlar
ximiyaviy tarkibi,
vazifasi, sifati,
oksidsizlantirish darajasi va strukturasiga koʻra klassifikatsiyalanadi. Metallurgiya
sanoati ishlab chiqarayotgan navli prokatlar shakllari quyidagi rasmda keltirilgan:
Prokatlangan poʻlat mahsulotlar:
1-davriy dumaloqlangan poʻlat (armatura); 2-quvurlar; 3-toʻrtburchak profilli ichi
boʻsh prokat; 4-burchaklik (teng tomonli emas); 5-poʻlat polosa; 6-varaqli poʻlat
(listovoye); 7-oltiburchakli profil (shestigrannik); 8-yaxlit toʻrtburchak
profil
(kvadrat); 9-shveller; 10-doira (kruglyak).
Bulardan tashqari metallurgiya sanoatida qoʻshtavrli toʻsinlar (
-simon
balkalar), relslar, tavrli (T-simon), Z-simon, teng tomonli burchaklik, uchburchak va
boshqa shakldor prokatlar ishlab chiqariladi (pastdagi rasmga qarang):
Kimyoviy tarkibiga koʻra poʻlatlarning tasniflanishi.
Kimyoviy tarkibiga koʻra poʻlatlar uglerodli
va legirlangan xillarga
boʻlinadi. Xossalari asosan uglerod miqdoriga borliq boʻlgan
poʻlat u g l e r o d l i poʻlat deb ataladi. Uglerodli poʻlatlar
uglerod
miqdoriga qarab kam uglerodli (0,25% gacha S),
urtacha uglerodli
(0,25- 0,6% S) va koʻp uglerodli (0,6% dan koʻp) xillarga boʻlinadi.
L e g i r l a n g a n p o ʻ l a t
deb, kerakli xossali poʻlat olish uchun tarkibiga
maxsus elementlar qushilgan poʻlatga aytiladi. Qoʻshilgan legirlovchi
elementlar miqdoriga karab legirlangan poʻlat uchta gruppaga boʻlinadi:
kam legirlangan (legirlovchi elementlarining umumiy miqdori 2,5%
gacha
boʻlgan), oʻrtacha legirlangan (legirlovchi elementlari 2,5 dan 10% gacha
boʻlgan) va yuqori legirlangan (legirlovchi elementlari 10% dan ortiq boʻlgan)
poʻlat.
Kiritilgan elementlarga qarab poʻlatlar xromli, marganesli,
xrom-nikelli va
hokazo xillarga boʻlinadi.
