Tarkibida 0 dan 1,14% gacha uglerod saqlaydigan temir-uglerod qotishmalari

qozon t a y y o r l a n a d i gan p o ʻ l a t l a r
, GOST 5520-79 va TU) bosim 
ostida ishlaydigan qozon va idishlar uchun bugʻ qozonlari, kema oʻtxonalari, 
gaz trubinalarining yonish kameralari va boshqa detallarni tayyorlashda 
ishlatiladi. Ular oʻzgaruvchan bosimlarda va +450°S gacha boʻlgan haroratda 
ishlashi kerak. Bundan tashqari, qozon tayyorlanadigan poʻlat yaxshi 
payvandlanishi zarur. Bunday xossalar olish uchun uglerodli poʻlatga 
texnologik qoʻshimcha (titan) kiritiladi va u alyuminiy bilan qoʻshimcha 
oksidsizlantiriladi. Uglerod miqdori 0,08 dan 0,28% gacha boʻlgan 12K, 15K, 
16K, 18K, 20K, 22K markali uglerodli qozon tayyorlanadigan poʻlatlar ishlab 
chiqariladi. Bunday poʻlatlar qalinligi 200 mm gacha boʻlgan varaqlar va 
normallashtirilgan hamda boʻshatilgan holatdagi pokovkalar koʻrinishida 
yetkazib beriladi. 
LEGIRLANGAN KONSTRUKSION POʻLATLAR 
Poʻlatlarning fizik, kimyoviy mustahkamlik va texnologik xossalarini 
yaxshilash uchun ularning tarkibiga turli legirlovchi elementlar (xrom, 
marganes, nikel va boshqalar) kiritiladi (legirlanadi). Poʻlat tarkibida unga 
maxsus 
xossalar 
beruvchi 
bir 
yoki 
bir 
necha 
legirlovchi elementlar boʻlishi mumkin. 
Legirlovchi elementlarning poʻlatga taʼsiri.
α-konstruksion poʻlat 
tarkibida 
kamida 90% hajmni 
egallovchi 
ferrit 
asosiy 
struktura 
tashkil 
etuvchi hisoblanadi. 
Legirlovchi elementlar ferritda erib, uni mustahkamlaydi.
α-Fe 
panjaradan 
keskin farqlaydigan panjarali 
elementlar - kremniy, 
marganes 
va
nikel 
kabi 
ferritning 
qattiqligini (normallangandan keyin) keskin oshiradi. Molibden, volfram va 
xrom kamroq taʼsir koʻrsatadi. Koʻpgina legirlovchi elementlar ferritni 
mustahkamlab, uning plastikligiga kam taʼsir koʻrsatadi, uning zarbiy 
qovushqoqligini kamaytiradi (nikeldan tashqari). 1% gacha (marganes va 
xrom boʻlganda poʻlatning zarbiy qovushqoqligi ortadi. Agar marganes va 
xrom miqdori bundan oshib ketsa, zarbiy qovushqoqlik kamayadi, xrom 
miqdori 3% va marganes miqdori 1,5 % boʻlganda ferrit legirlanmagan 
holatda boʻladi. 

---

Poʻlat tarkibidagi uglerod miqdorining ortishi karbidli fazaning taʼsirini 
kuchaytiradi, bunda uning dispersligi qotishmaning tarkibi va termik ishlov 
berilishiga 
bogʻliq 
boʻladi. 
Legirlangan 
poʻlatning 
konstruktiv 
mustahkamligi ortishiga toblanish chuqurligi katta taʼsir koʻrsatadi. 
Toblanishining yaxshilanishigapoʻlatni bir necha elementlar, masalan, 
Sg+Mo, da Sg+Ni, Sg+Ni+Mo va boshqa elementlar qoʻshilmasi bilan
legirlab, erishish mumkin. 
Poʻlatning yuqori konstruktiv mustahkamligi undagi legirlovchi 
elementlarning ratsional miqdori bilan taʼminlanadi. Kerakli darajada 
toblangandan soʻng ortiqcha legirlash (nikeldan tashqari) poʻlat 
qovushqoqligining kamayishiga sabab boʻladi va uning moʻrt sinishini 
yengillashtiradi. 
X r o m
konstruksion poʻlatning mexanik xossalariga yaxshi taʼsir koʻrsatadi. 
U poʻlatga 2% gacha miqdorda kiritiladi; u ferrit va sementitda eriydi.