: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

ə

(2) : نام گياهي از خانوادة سير. (← جيكّه)
جير	cir	(1) : 1- كش، نوار يا نخي كه در داخل آن لاستيك تعبيه شده و كش آيد. 2- صداي پاره شدن پارچه يا امثال آن. جير-جير (cir-cir) : صداي جيرجير، صداي جيرجيرك. جير-جينْگ (cir-cing) : صداي شكستن يا به هم خوردن ظروف شيشه‌اي. جيرمك (cirmək) = جير وئرمَك (cir veək) : پاره كردن پارچه و امثال آن. جيريك-جيريك (cirik-cirik) : صداي جيك جيك پرندگان. جيرينگ (ciring) : صداي افتادن يا به هم خوردن فلزّات. جيرينگيله‌مك (ciringiləmək) : 1- صدا كردن گوش، صدا افتادن در گوشها. 2- صداي جرنگ جرنگ فلزّات به گوش رسيدن. جير يئمَك (cir yemək) : پاره شدن، دريده شدن.
جير	cir	(2) : جر، عصبانيّت، اوقات تلخي. جير وورماق (cir vurmaq) : جر زدن، عصباني شدن.
جيرْبي	cirbi	: خارپشت.
جيريب	cirib	: جريب، هكتار، 10000 متر مربّع. جيريب وورماق (cirib vurmaq) : گريز زدن، جيم شدن.
جيريم	cirim	: ازدحام، محل جمع شدن، توقّفگاه. جيريمه (cirimə) : گنجايش، ظرفيّت.
جيريت	cirit	= جيريد (cirid) : 1- چوب بلند، چوبدستي بلند و ستبر. (← جيد، جيدير) 2- نوعي مسابقة اسب سواري كه سواركاران در هنگام تاخت خم مي‌شدند و چوبدستي خود را در جلو دستهاي اسب رها مي‌كردند؛ بعد از برخورد به زانو يا سُم اسب چوبدستي بالا مي‌پريد و آن را مي‌قاپيدند.
جيثّه	cissə	: جثّه، هيكل، جسم. جيثّه‌لي (cissəli) : تنومند، قوي، زورمند.
جيتير	citir	: 1- نا صاف، زمخت و خشن. 2- چوبدستي بلند و ستتبر. (← جيد، جيدير) جيتير–بيتير (citir-bitir) : ناصاف، زبر.
جيو	civ	: انبوه و ازدحام حشرات. جيو-جيو (civ-civ) : 1- صداي دسته جمعي پرندگان و جوجه‌ها. 2- انبوه و ازدحام. جيو‌-هاي‌-جيو (civ-hay-civ) = جيويل-جيويل (civil-civil) : انبوه و ازدحام. جيوه (civə) : 1- انبوهي از حشرات و جانوران ريز. 2- لخت و برهنه. 3- چابك و زرنگ. جيوير (civir) = جيويرغه (civirğə) = جيويري (civiri) = جيوينديريق (civindiriq) : 1- لخت و عريان. 2- چابك و زرنگ. جيويل-جيويل ائدمك (civil-civil edmək) : در هم لوليدن حشرات و جانوران ريز.
جيز	ciz	: (← جيز)
جوْج	coc	: اصطلاحي است كه معمولاً به كودكان شير خواره مي‌گويند. جوْجوق (cocuq) : 1- كرّه شتر. 2- كودك، طفل، نوزاد. جوْجوقلاماك (cocuqlamak) : توليد كردن، ايجاد كردن، زاد و ولد كردن؛ بخصوص زاييدن شتر. جوْجوقلو (cocuqlu) : شتر بچه دار، شتري كه بچه‌اي در شكم يا به همراه خود داشته باشد.
جوْكّار	cokkar	= جوْكّار وئرمَك (cokkar vermək): صوت راندن شتر.
جوْلما-جوْجوق	colma-cocuq	: بر و بچّه، اولاد. (← جور1، جور-جوجوق)
جوْراب	corab	: جوراب.
جوْرغَتي	corğəti	: نوعي قاشق كوچك. (← جور2، جورغَتي)
جوْش	coş	: 1- جوش، جوشش و غليان. 2- فعل امر از مصدر «جوْشماق» (جوشيدن، به هيجان آمدن.) 3- عمل اتّصال و جوش دادن. 4- جوانة درخت. جوْشدورماق (coşdurmaq) : 1- به هيجان آوردن، به جوش و خروش واداشتن. 2- جوشاندن، به جوش آوردن مايعات. 3- جوانه زدن درخت. جوْشقون (coşqun) : 1- جوانة درخت. 2- در حال هيجان و جوش و خروش. 3- متلاطم، توفاني، سيل خروشان. جوْشقون-داشقين (coşqun-daşqın) : پر و لبريز، سيل آسا. جوْشقونلوق (coşqunluq) : تلاطم، جوش و خروش. جوْش گـؤتورمَك (coş götürmək) : 1- به هيجان آمدن. 2- عصباني شدن. 3- جوانه زدن درخت. جوْشما (coşma) : جوشش، عمل جوشيدن. جوْشماق (coşmaq) : 1- به جوش آمدن، جوشيدن مايعات. 2- به هيجان آمدن، به خروش آمدن. 3- متلاطم شدن، خروشان شدن. 4- مهر ورزيدن، علاقمند شدن. جوْش وورماق (coş vurmaq) : 1- جوش زدن و پيوند خوردن. 2- عصباني شدن. 3- جوانه زدن درخت. جوْش يئمَك (coş yemək) : 1- جوش خوردن، لحيم شدن. 2- علاقمند شدن، مهر ورزيدن.
جوْو	cov	: (ف) جو، از انواع غلات مشهور. جوْو برابر (cov bərabər) : از گياهان وحشي شبيه جو. جوْو-جوْو ائدمَك (cov-cov edmək) : خرد كردن، كوبيدن. جوْو كال (cov kal) : 1- جوكار، كسي كه جو بكارد، كشاورز. 2- زميني كه در آن جو كاشته شود. 3- مجازاً به معني سود و درآمد. جوْو ماری (cov marı) : جو برابر، نام گياهي شبيه جو كه از گياهان علوفه‌اي مقوّي به شمار مي‌رود.
جوْوال	coval	: جوال، كيسة بزرگ. جوْوالدوز (covalduz) = جالدوز (calduz) : جوال دوز، نوعي سوزن خيّاطي بزرگ.
جوْوان	covan	: جوان، برنا. (← جؤن)
جوْوار	covar	: (ع) جوار، نزديك، كنار.
جوْواز	covaz	: (ع) جواز، پروانه، اجازه نامه.
جوْوف	covf	: (ع) جوف، جوار و همسايگي.
جوْوغا	covğa	: جوخه، گروه و دسته.
جوْوهَر	covhər	: 1- جوهر، گوهر، سنگ قيمتي. 2- ماهيّت، موجوديّت.
جوْولان	covlan	: جولان، دور زدن، تاخت و تاز. جوْولانلاماق (covlanlamaq) = جوْولان وورماق (covlan vurmaq) = جوْولان يئمَك (covlan yemək) : جولان زدن، تاختن، دور زدن.
جوْور	covr	: (ع) جور، ظلم، ستم.
جوْوشان	covşan	: جوشن، لباس جنگ.
جوْوو	covu	: جاويد، نام طايفه‌اي از ايل عملة قشقايي كه نام اصلي آن در قديم «چاوي» (از تركان سالور) بوده؛ هم اكنون گروهي از آنها هم در بين لرهاي ممسني با عنوان «جاويد» زندگي مي‌كنند.
جؤهـود	cöhüd	: جهود، يهودي.
جؤن	cön	= جؤنگ (cöng) : جوان، گاو جوان. جؤنگ-جاهال (cöng-cahal) : كاملاً جوان، جوان شجاع. جؤنگه (cöngə) = جؤنه (cönə) : گاو جوان، گاو نر جوان. جؤنه مرگ (cönə mərg) = جؤنَمَّرگ (cönəmmərg) : جوان مرگ، در جواني مردن.
جؤش	cöş	: فعل امر از مصدر «جؤشمك» (جوشيدن) جؤشمك (cöşmək) : 1- جوشيدن، داغ شدن و جوشيدن. 2- از زمين جوشيدن و فوران زدن. 3- به جوش و خروش آمدن. جؤشمه (cöşmə) : 1- عمل جوش و خروش. 2- محل جوشش آب، چشمه. جؤشوک (cöşük) : در حال جوش.
جوبّا	cubba	: جبّه، ژاكت.
جوج	cuc	: صوتي كه معمولاً براي نوازش يا فرا خواندن كودكان شيرخواره بر زبان آورند. جوجه (cucə) : جوجه، كوچولو. جوجوق (cucuq) : كرّه شتر.
جود	cud	: جهود، يهودي.
جوفْت	cuft	: 1- جفت، زوج. 2- در كنار هم، مجاور و جفت. (← جوفت)
جوغاب	cuğab	: جواب، پاسخ. جوغابسيز (cuğabsız) : بدون جواب. جوغابلى (cuğablı) : 1- جوابدار، با جواب، مثبت. 2- ناطق، حاضر جواب.
جوغْدا	cuğda	: غبغب. جوغدالى (cuğdalı) : داراي غبغب.
جوك	cuk	: چمباتمه. جوك اوْتورماق (cuk oturmaq) : چمباتمه زدن، روي دو كف پا نشستن. جوكّو (cukku) : آنكه چمباتمه زده و كاري ندارد، مجازاً كم عقل، سبك سر. (فا) جوكّولو (cukkulu) : حالت چمباتمه‌زده و به فكر فرو رفته. جوكوم (cukum) : اتّفاق، حادثه، لطمه و خسارت، عملي كه باعث ناراحتي انسان گردد.
جول	cul	: جل، روپوش حيوانات. جولقا (culqa) = جولْقه (culqə) : نوعي روپوش جهت باز شكاري.
جوم	cum	(1) : جفت، دوقلو، دو نوزاد كه با هم متولّد شوند. (دوغانلوي فارسيمدان) جومّاوشماق (cummalaşmaq) : جفت شدن، گرد هم آمدن، در كنار هم قرار گرفتن. جومو (cumu) = جوموتايى (cumutayı) = جومول (cumul) = جومولو (cumulu) = جومّولو (cummulu) : دوقلو، دو نوزاد هم شكم.
جوم	cum	(2) : جنب، جنبش. جومّوخماك (cummuxmak) : جنبيدن، تكان خوردن. جومّور (cummur) : جوان، جوانك، داراي جنب و جوش. جومّورلاشماق (cummurlaşmaq) : به سنّ جنب و جوش افتادن، بزرگ شدن، به سنّ جواني رسيدن. جومّوش (cummuş) : جنبش، حركت. جوم يئمك (cum yemək) : جنبيدن، تكان خوردن.
جوما	cuma	: (ع) جمعه.
جومه	cumə	: (ع) جمعه.
جو مَرد	cumərd	: جوانمرد، كريم و بخشنده. جومردليك (cumərdlik) : جوانمردي، سخاوت.
جومهورو	cumhuru	: 1- همه، همگي. 2- جمهوري، حكومت همگاني.
جومْله	cumlə	: (ع) 1- جمله، همه، همگي. 2- جمله، مجموع كلمات مفهوم‌دار.
جونوب	cunub	(1) : جنوب، مقابل شمال. (اصل كلمه «چؤنـوب» (خميده و متمايل شده) از مصدر «چؤنمك» است و به معني طرفي كه آفتاب به آن سو متمايل باشد.)
جونوب	cunub	(2) : (ع) جنب، كسي كه عمل جنابت انجام داده.
جور	cur	(1) : 1- جور، درست و مرتّب. 2- متناسب، يكنواخت. 3- همسو، هم مسلك. جور اوْلماق (cur olmaq) : 1- جور شدن، يكنواخت شدن، جفت شدن. 2- مأنوس شدن، دوست شدن. جور-جوْجوق (cur-cucuq) : بچّه‌هاي يكنواخت، بر و بچّه، زاد و ولد.
جور	cur	(2) : صداي شرشر، صداي ريزش آب. جورْت (curt) : صداي ترشّح و ريزش. جورتان (curtan) : ماست چكيده، ماستي كه آب آن كشيده شده، ماست سفت. جورغَتي (curğəti) : نوعي قاشق كوچك كه به وسيلة آن دارو و غذاهاي آبكي را قطره قطره به بيمار مي‌خورانند.
جوربوز	curbuz	= جوربوزا (curbuza) : جربزه، جرأت و شجاعت. جوربوزالى (curbuzalı) : داراي جربزه و جرأت، شجاع.
جورّ	curr	(1) : 1- محلّ اتّصال گردن به پشت. 2- پشت سر، عقب، دنبال. جورّو اه‌يري (curru əyri) : آنكه گردنش كمي كج باشد و موقع راه رفتن قائم و راست نباشد. جورّونا دوشمك (curruna düşmək) : تعقيب و تحقيق كردن.
جورّ	curr	(2) : صداي شر شر، صداي قار و قور. جورّولاماق (currulamaq) : قار و قور كردن معده.
جورّ	curr	(3) : متوسط، كوچك، آنچه بزرگ نباشد. جورّه (currə) : متوسّط، از سنّ كوچكي كمي بزرگتر شده. جورّه‌جه (currəcə) : نسبتاً بزرگ. جورّون (currun) = جورّين (currin) : كوچك، ريز.
جورتو	curtu	: كفش لاستيكي. (← جوتو)
جوتّو	cuttu	: كفش لاستيكي.
جوزْم	cuzm	: 1- جزئي، كم. 2- مال و ثروت كم، مال اندك. 3- بخشي از چيزي، جزئي از هر چيز. جوزمو (cuzmu) : جزئي، به مقدار كم.
جلإب	cüb	: جيب، كيسة پيراهن.
جلإبّه	cübbə	: جبّه، ژاكت.
جوج	cüc	: كوچك و ريز. جوجو (cücü) : 1- فرزند دلبند، كودك شير خواره. 2- حشره. (به زبان كودكانه) جوجوک (cücük) : دكمه، دكمة كوچك. جوجه (cücə) : 1- جوجه، جوجة پرندگان. 2- مجازاً به معني فرزند دلبند. جوجه كباب (cücə kəbab) : جوجه كباب.
جوفْت	cüft	: جفت، زوج، مجاور و نزديك. (← جوفْت) جوفتَك (cüftək) : 1- جفتك، لگد پراني اسب، قاطر، و . 2- نوعي جهش كه در هنگام جهيدن دو قوزك پاها در كنار هم قرار گيرند و از هم باز نشوند.
جـوهـود	cühüd	: جهود، يهودي.
جول	cül	: جل، پالان، روپوش حيواناتي چون اسب، الاغ و … (← جيل) جول اولماق (cül olmaq) : مزاحم شدن، بدون دعوت مهمان شدن. جولومبور (cülümbür) : جلنبر، ژوليده، لاابالي، كسي كه لباس كهنه و كثيف بپوشد. جول-و-پلإسّه (cül-o-püssə) : جل و پوسته، پوشاك، اسباب و لوازم.
جـولگه	cülgə	: جلگه، آبرفت دشت. (ريشة كلمه از «چؤل1» (دشت) + «گه» (جايگاه) = محلّ دشت؛ درست شده است.)
جوم	cüm	: جنب، جنبش، حركت. جوم يئمك (cüm yemək) : جنبيدن، تكان خوردن.
جومرد	cümərd	: جوانمرد، بخشنده.
جومهورو	cümhürü	: 1- جمهوري، نظام جمهوري. 2- همه، همگي.
جومله	cümlə	: (ع) 1- جمله، همه، همگي. 2- جمله، مجموع كلمات مفهوم‌دار. جومله كَن (cülə kən) : همه، همگي.
جلإر	cür	(1) : 1- جور، درست و مرتّب. 2- متناسب، يكنواخت. 3- همسو، هم مسلك، دوست. (← جور) جلإر به جلإر (cür bə cür) : جور به جور، گوناگون، مختلف. جلإره (cürə) : جوره، گونه، نوع.
جلإر	cür	(2) : 1- پشت، بين دو كتف آدمي. 2- راه، روش، مرام. 3- دنبال، تعقيب. جوررو اه‌يري (cürrü əyri) : 1- بد مرام، بد رفتار. 2- گوژ پشت. جوررون (cürrün) : گوژ پشت، آنكه گردنش به جلو خميده باشد. جوررونه دوشمك (cürrünə düşmək) : 1- تعقيب كردن، دنبال كسي يا چيزي افتادن. 2- تحقيق و بر رسي كردن.
جلإرْم	cürm	: (ع) جرم، گناه، تقصير.
جلإرّه	cürrə	: كوچك، تقريباً كوچك، نو نهال، جوانك. جلإرّه‌جه (cürrəcə) : تقريباً كوچك، نسبتاً كوچك.
جلإثّه	cüssə	: (ع) 1- جثّه، جسم، تن. 2- توانايي، قدرت. جلإثّه‌لي (cüssəli) : 1- تنومند، چاق. 2- قدرتمند و توانا.
چاب	çab	) : (← چاپ 1) چابادا (çabada) : 1- عجول، شتاب زده. 2- حقّه باز، حيله گر. چاباداليق(çabadalıq) : 1- شتاب و عجله. 2- نيرنگ و حقّه بازي. چاباشا (çabaşa) : 1- كوشش، فعاليت، جست و خيز. 2- آشفته حال، حالت حيرت و تعجّب يا شتاب و عجله. چاباشالانماق (çabaşalanmaq) = چاباشاماق (çabaşamaq) : 1- تقلّا و تلاش كردن. 2- حيرت زده و متعجّب شدن. چابالاق (çabalaq) : كوشش، تقلّا، جنبش. چابالاماك (çabalamak) : تلاش و تقلّا كردن، جان كندن، به سختي كار كردن. چابالانماك (çabalanmak) : به سختي كار كردن، ‌خود را به كار و كوشش زدن.
چابيك	çabık	: چابك، كاري و پرتلاش.
چاچيل	çaçıl	: 1- حقّه ، نيرنگ، ريا كاري. 2- شوخي، بذله. (← جاج) چاچيلاباز (çaçılabaz) = چاچيلباز (çaçılbaz) : 1- حيله گر، مكّار. 2- بذله گو، شوخ طبع.
چاچيك	çaçik	: غذايي مركّب از پنير لورك و خرده نان. (ريشة كلمه از «جاج» (اختلاط) است. ← جاج، جاجيق)
چادان	çadan	: عقرب. (بيات)
چادير	çadır	: چادر، خيمه. (اصل كلمه از «چات + اير» = چاتير (چيزي كه به هم متّصل شود) درست شده است. ← چات) چادير پييي (çadır piyi) : پرده‌اي از پيه و چربي كه اطراف معده و روده‌ها را احاطه كرده باشد. چادير-چاشخور (çadır-çaşxor)= چادير-چاشقين (çadır-çaşqın) : 1- چادر و روسري زنانه. (← چاخچور) 2- چادر و لوازم متعلّق به آن. چادير شوْو (çadır şov) : چادر شب، نوعي چادر زنانه، نوعي رختخواب پيچ.
چاغ	çağ	(1) : زمان، هنگام، دوره، زمانه. شام چاغي (شامگاهان، هنگام شب.) چاغداش (çağdaş) : معاصر، همزمان.
چاغ	çağ	(2) : 1- چاق، تنومند. 2- سالم، تندرست، شاداب و سر حال. چاغلاماق (çağlamaq) : 1- چاق و فربه كردن حيوان قصّابي. 2- چاق كردن قليان و امثال آن. چاغليق (çağlıq) : چاقي، فربهي.
چاغالا	çağala	: چغاله، ميوة تازه، بادام تازه و كوچك. (← جيغ2، جيغالا) چاغالا بادام (çağala badam) : چغاله بادام، بادام تر و تازه.
چاغير	çağır	: فعل امر از مصدر «چاغيرماق» (جار زدن) (← جار1، جال1، جاغ، چاق2 و چيغ2) چاغيرما (çağırma) : 1- جار مزن. 2- عمل جار زدن، سر و صدا. 3- عمل دعوت كردن. چاغيرماق (çağırmaq) : 1- جار زدن، صدا زدن. 2- دعوت كردن، به مهماني طلبيدن. چاغيريش (çağırış) : 1- سر و صدا، فرياد. 2- فرا خواني، دعوت عمومي. چاغيريشماق (çağırışmaq) : 1- دسته جمعي جار زدن، با هم سر و صدا كردن. 2- همديگر را دعوت كردن، دسته جمعي دعوت كردن. چاغيريق (çağırıq) : نام پرنده اي شبيه مرغابي. چاغيريلماق (çağırılmaq) : 1- جار زده شدن، صدا زده شدن. 2- دعوت شدن.
چاه	çah	: چاه، گودال. چاهاب (çahab) : چاه آب، چاهي كه داراي آب باشد.
چاهى	çahı	: چاي. چاهيدان (çahıdan) : قوري.
چاك	çak	: 1- درز و شكاف دو پهلوي پيراهن و ارخالق. 2- چاك، درز، شكاف، بريدگي. 3- صداي دريده شدن و چاك خوردن. 4- مجازاً به معني جذب و تمايل. (گلّه‌زن) (← چاق2) چاكاچاك (çakaçak) : 1- شكافهاي متوالي، ترك ترك. 2- آواز به هم خوردن شمشيرها. چاكّانا (çakkana) : 1- نوعي سبد كه از برگ نخل سازند و داراي سوراخهاي ريز ريز است. 2- مجازاً به معني آدم تنبل. چاك توتماق (çak tutmaq) : پسنديدن، انتخاب كردن. (گلّه‌زن) چاكّيمى توتمادي. (مورد پسند من قرار نگرفت.) چاكلاماق (çaklamaq) = چاك وورماق (çak vurmaq) : چاك دادن، پاره كردن. چاك يئمَك (çak yemək) : 1- شكاف برداشتن، ترك خوردن. 2- پاره شدن، دريده شدن.
چاكّوش	çakkuş	: چكش، وسيلة كوبيدن يا كشيدن ميخ. (اصل كلمه «چكيش» از مصدر «چكمك» (كشيدن) است.) چاكّوشلاماق (çakkuşlamaq) : 1- چكش زدن. 2- مجازاً به آرامي لنگيدن حيوان را گويند. چاكّوشلو (çakkuşlu) : نام طايفه‌اي از ايلات قشقايي.
چال	çal	(1) : لانه، آشيانه. ‌‌‌چال ائتمَك (çal etmək) 1- آشيان ساختن، لانه كردن. 2- جايي را براي كمين كردن در نظر گرفتن، شناسايي كردن، زير نظر داشتن.‌‌
‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌چال	çal	(2) : پيسه، دو رنگ، سفيد و سياه، اسبي كه به رنگ سفيد آميخته با قرمز باشد. چالارْتْماق (çalartmaq) : پيسه كردن، چشم را برگرداندن، بيرون زدن چشم از حدقه، دو رنگ شدن چشم. چالارماق (çalarmaq) = چلَرمَك (çələrmək) : پيسه شدن، بيشتر ديده شدن سفيدي چشم، چشم از حدقه بيرون زدن. چالانديرماق (çalandırmaq) : چشم غرنبه نشان دادن، زل زل نگاه كردن. چالَكي (çaləki) : مرغابي سياه، نام پرنده‌اي شبيه مرغابي. چالماق (çalmaq) : به رنگي متمايل شدن. آغ چالير. (به رنگ سفيد متمايل است.) چاليق (çalıq) : گويا پرندة دورنگي است كه در كنار رودخانه‌ها زندگي مي‌كند. مورچاليق چايدان چاليق، كومّوجا كاكام چيت آرخاليق.
چال	çal	(3) : گودال، چاله، جاي گود. چالا (çala) : چاله، گودال. چالا پـوك (çala pük) : چاله پوك، خالي، تهي. چالا-چوقّور (çala-çuqqur) = چالا-چولا (çala-çula) : چاله چوله، گودالها، فرو رفتگيها. چالاق (çalaq) : چاله، گودال. چاوگاه (çalagah) : مخفي گاه، جايگاه مخصوص. چالا گوْر (çala gor) : چاله گور، مدفون، پنهان. چالون (çalun) : گودال. چالونَك (çalunək) : كلبه، آلونك.
چال	çal	(4) : فعل امر از مصدر «چالماق» (نواختن، گزيدن و نيش زدن) چالاغان (çalağan) : 1- نوعي از انواع بازهاي شكاري. 2- نيش زننده، گزنده. 3- نوازنده، مطرب. چالاق (çalaq) : چاوک، چابك و سريع. چالاقلانماك (çalaqlanmak) : 1- حركت و تقلّا كردن. چاوک (çalak) : چاوک، پرجست و خيز، چابك و سريع. چالاماز (çalamaz) : نام نوعي حشره كه نمي تواند بگزد. چالان (çalan) : 1- نوازنده، ساز زن. 2- نيش زننده، گزنده. 3- تكان دهنده، هم زننده. چالان-چاغيران (çalan-çağıran) = چالانچى (çalançı) : 1- نوازنده، مطرب. 2- مجازاً به كسي كه مسئوليّت امري را به عهده دارد، گفته مي‌شود. چال-چاغير (çal-çağır) : نواختن موسيقي، مراسم جشن و عروسي. چال-چاوک (çal-çalak) : نام گياهي خاردار كه بعد از خشك شدن «ساری تيكان» ناميده مي‌شود. چالديراتى (çaldıratı) : به سرعت، به تندي و عجله. چالديرماق (çaldırmaq) : 1- وادار به نواختن كردن، نوازانيدن. 2- مجازاً به معني درد سر دادن، اذيت كردن. چالدی-قاچدی (çaldı-qaçdı) : از انواع بازيهاي دسته جمعي كودكان. چالْغى (çalğı) : 1- مطرب، نوازنده. 2- آلت موسيقي، ساز. 3- در هر رج قالي به تعداد ضربات شانة قالي بافي يك «چالغي» مي‌گويند. 4- مسموميت غذايي. چال گچيرْت (çal gəçirt) : قزن قفلي، نوعي گره مخصوص در قالي بافي. چالما (çalma) : مسموميت غذايي، دل به هم خوردگي. چالماق (çalmaq) : 1- نواختن، ساز زدن. 2- نيش زدن، گزيدن. 3- مخلوط كردن، هم زدن. 4- ضربه زدن، كتك زدن. 5- مايه زدن بر شير جهت تهيّة ماست. 6- تكان دادن، به جنبش و چالش در آوردن. 7- دزديدن، ربودن. 8- طلوع كردن آفتاب يا ماه. 9- به تار و پود قالي شانه زدن و بافتن. 10- آب كشيدن و شستن. 11- حرف زدن. گپ چالما. (حرف نزن) 12- بر زمين زدن، شكست دادن رقيب. اونو چالدی يئره. (او را بر زمين زد) 13- چشم زخم وارد كردن. بئله‌سيني چالديلار. (به او چشم زخم رساندند.) چالما-يوْلْما (çalma-yolma) : كاري را نيمه تمام انجام دادن. چالى (çalı) : 1- نوعي درختچة خاردار با گلهاي صورتي يا سفيد كه به آن تنگز هم مي‌گويند. 2- ساقه‌هاي خاردار درختاني مانند سدر و امثال آن. چاليب-چاغيرما (çalıb-çağırma) : جشن و شادي، مراسم عروسي و جشن. چاليش (çalış) = چاليشْت (çalışt) : 1- فعاليت، جنبش و چالش. 2- جنگ و دعوا، ستيز و چالش. چاليشان (çalışan) : كوشا و فعّال. چاليشديرماق (çalışdırmaq) : 1- به كار و فعاليت واداشتن. 2- به دعوا و ستيزه تحريك كردن. چاليشقان (çalışqan) : كوشا و فعّال. چاليشما (çalışma) : سعي، كوشش و تلاش. چاليشماق (çalışmaq) : 1- تقلّا و كوشش كردن. 2- دعوا كردن. 3- برخورد داشتن، معاشرت داشتن. چاليشيم (çalışım) : 1- كوشش و تلاش. 2- معاشرت و برخورد اجتماعي. چالغينْتي (çalğıntı) : بيماري ناگهاني، حمله و صرع. چاليق (çalıq) : فعّال، پرتلاش و پر تحرّك. چاليق آت. (اسب سركش و چابك) چاليقلانماق (çalıqlanmaq) : فعاليت و كوشش كردن. چاليك (çalık) : بازي الك دولك. چاليم (çalım) : چالش، تقلّا. چاليمسيز (çalımsız) : بي تلاش، كم جنب و جوش، دست و پا چلفتي. چالينديرماق (çalındırmaq) : 1- نوازانيدن، امر به نواختن كردن. 2- سر دواندن، به درد سر انداختن. چالينْماق (çalınmaq) : 1- نواخته شدن. 2- نيش زده شدن، گزيده شدن. 3- زده شدن ماية ماست به شير. 4- مخلوط شدن، هم خورده شدن. 5- فعاليت داشتن. 6- شباهت داشتن. (در مورد رنگها)
چالاق	çalaq	: چلاق، لنگ. (← چوْل2، چوْلاق)
چالما	çalma	(1) : مسموميت غذايي. (چال4)
چالما	çalma	(2) : نام گياهي با برگهاي پهن و پرز دار. (← چاپلا)
چالْپ	çalp	: فعل امر «چالْپْماق» (به زمين زدن، تقلّا كردن، به آب كشيدن) (← چارپ، چيرپ و چال4) چالپاتماق (çalpatmaq) : 1- به آب كشيدن. 2- آشفته حال كردن، خراب كردن. 3- بر زمين زدن. چالپاشماق (çalpaşmaq) : با هم تقلّا كردن، بحث و زد و خورد كردن. چالپاشيق (çalpaşıq) : به زمين خورده، آشفته و پريشان حال. چالپاق (çalpaq) : آب راكد، آب ايستاده. چالپالاماق (çalpalamaq) : آب كشيدن لباس، چنگ زدن و لباس شستن. چالپالانماق (çalpalanmaq) : 1- پخش شدن آب راكد به اطراف، پاشيده شدن آب. 2- به آب كشيده شدن. چالپماق (çalpmaq) : 1- تقلّا كردن. 2- بر زمين زدن حريف در كشتي. 3- بر خورد كردن با زبانه‌هاي آتش. چالپوْو (çalpov) : آب راكد، مرداب، باتلاق.
چالپا	çalpa	: نام گياهي با برگهاي پرز دار و پهن. (← چاپلا)
چالْخ	çalx	: فعل امر «چالخاماق» (آب كشيدن، به زمين زدن، به هم زدن) (← چاخ، چالْپ، چال4) چالخاتديرماق (çalxatdırmaq) : آب كشيدن. چالخاتماق (çalxatmaq) = چالخالاتديرماق (çalxalatdırmaq) : به هم زدن و آب كشيدن لباس، ظروف و … چالخالاما (çalxalama) : عمل هم زدن و به آب كشيدن. چالخالاماق (çalxalamaq) = چالخانديرماق (çalxandırmaq) : 1- به آب كشيدن. 2- هم زدن مشك دوغ و امثال آن. 3- به زمين زدن حريف مقابل. چالخالانماق (çalxalanmaq) : به هم خوردن، تكان خوردن مشك، خيك و … چالخاماج (çalxamac) : مخلوط آب و ماست كه پس از هم زدن به شكل دوغ در مي‌آيد. چالخاماق (çalxamaq) = چالخْماق (çalxmaq) : آب كشيدن. (← چالخالاماق) چالخينتى (çalxıntı) : آبي كه با آن چيزي را شسته باشند، آب كثيف.
چام	çam	: سرما، سرماي شديد. (← چم1) چام وورماق (çam vurmaq) : از سرما كرخ شدن، خشك شدن درختان باغ به خاطر سرماي شديد.
چامچيرغا	çamçırğa	: نوعي تازيانه، تركه يا شلّاق تر و مرطوب كه با آن خطاكاران را كتك زنند. (ريشة كلمه از مصدر «چالماق» (زدن) است.)
چامير	çamır	= چامور (çamur) : گِل، گل و لاي، لجن. چامير چكن (çamır çəkən) : شُل بُر، نام حشره‌اي كه معمولاً در زمينهاي مرطوب حفره‌هايي مي‌كند و ريشه و شاخة گياهان را مي‌خورد. چاميرلاق (çamırlaq) : جايگاه و محل گل و لاي. چاميرلاماق (çamırlamaq) : گل آلود كردن، گل مالي كردن. چاميرلانماق (çamırlanmaq) : گل آلود شدن. چاميرلى (çamırlı) : به گل و لاي آلوده شده. چاميرليق (çamırlıq) : جايگاه و محل گل و لاي.
چاميش	çamış	: چموش، نا آرام. (در مورد اسب ، قاطر و الاغ به كار مي‌برند. ← چم2، چميش)
چامپا	çampa	: چمپا، نام نوعي برنج مرغوب.
چان	çan	= چاندی (çandı) = چانّى (çannı) : فعل امر «چانماق = چانّيماق» (بستن، وصل كردن) چانا (çana) : چانه، فك، استخوان آرواره‌ها كه به هم وصل شده. چاناق (çanaq) : 1- جناغ، استخوان بالاي سينه، استخواني كه بازو را به ناحية سينه وصل كند. (بعضيها ريشة كلمه را از «جناح» (بال) دانسته‌اند.) 2- استخوان لگن خاصره. چانتا (çanta) : 1- چنته، كيف آويزان كردني، كيفي كه معمولاً بر پاية چادر بسته مي‌شد و يا زنان اسب سوار در پهلوي اسب خود مي‌بستند. 2- مجازاً به معني ماية معنوي و هرچه در وجود انسان است. چانگال (çangal) : 1- چنگال، پنچه، انگشتاني كه باز و بسته مي‌شود. 2- نام غذايي مركّب از نان خشك، روغن، خاكة قند و شيريني كه با انگشتان دست آنها را مخلوط مي‌كنند. 3- چنگال، وسيلة غذا خوري كه همراه قاشق است. (← چنگ) چانماق (çanmaq) = چانّيلاماق (çannılamaq) = چانّيماق (çannımaq) : وصل كردن، بستن، با بند بستن، وابسته كردن.
چاپ	çap	(1) : 1- بن مصدر چاپماق (تاختن و چپاول كردن.) 2- صداي برخورد با آب يا حركت پاي اسب. چاپار (çapar) : 1- در حال تاختن. 2- سوار، سواره. 3- چاپار، نامه رسان، قاصد. 4- دونده و چابك. چاپاراق (çaparaq) = چاپاری (çaparı) : در حال تاختن، بسرعت. چاپاغان (çapağan) : 1- در حال دويدن، با سرعت. 2- چابك، سريع و دونده. چاپان (çapan) : 1- چپاولگر، غارتگر. 2- كسي كه چهار نعل مي‌تازد. چاپچالاماك (çapçalamak) : 1- مشت و مال كردن، كتك زدن. 2- به هم زدن و شستن لباس. چاپچالانماك (çapçalanmak) : به هم خوردن، به هم زده شدن. چاپچى (çapçı) : چپاولگر، غارتگر. چاپديرماق (çapdırmaq) : 1- تازاندن، چهار نعل تاختن. 2- به وسيلة ديگري غارت كردن. چاپلاماق (çaplamaq) : 1- هم زدن و به آب كشيدن لباس. 2- كندن موي كلّه پاچه و امثال آن با آب گرم. چاپلانماق (çaplanmaq) : 1- به آب كشيده شدن لباس. 2- كنده شدن مو به وسيلة آب گرم. 3- چپاول شدن موجوديّت انسان يا هر موجود ديگر، دچار چشم زخم شدن و از بين رفتن. چاپما (çapma) : 1- عمل چاپيدن و غارت كردن. 2- چهار نعل تاختن. 3- متاز، غارت مكن. چاپماق (çapmaq) : 1- تاختن، اسب دواندن. 2- غارت كردن، تاراج كردن. 3- فعاليت و چالش داشتن. 4- به سرقت بردن. چاپوْو (çapov) : چپو، چپاول، غارت. چاپوْوچو (çapovçu) : چپوچي، غارتگر. چاپوْوچولوق (çapovçuluq) : چپاولگري، غارتگري. چاپوْو-قاپوْو (çapov-qapov) : چپاول و غارت. چاپوْولاماق (çapovlamaq) : چپاول كردن، غارت كردن. چاپوْوول (çapovul) : چپاول، غارت. چاپوْوولچو (çapovulçu) : چپاولگر، غارتگر. چاپ‌ـ هاي-چاپ (çap-hay-çap) : چپاول، غارت. چاپيرْتْماق (çapırtmaq) : اسب دواندن، تازاندن و تاختن. چاپيش (çapış) : 1- عمل تاختن. 2- چپاول و غارت. چاپيشما (çapışma) : عمل تاختن و اسب دواني. چاپيشماق (çapışmaq) : به صورت دسته جمعي اسب دواندن و تاختن. چاپّيلا-چيپّوْو (çappıla-çippov) : آب بازي، در داخل آب دويدن و بازي كردن. چاپيلماق (çapılmaq) : چپاول شدن، غارت شدن.
چاپ	çap	(2) : 1- چاپ، نقش كردن نوشته بر روي كاغذ، هر چيز كه روي چيز ديگري بچسبد و نقش بندد. 2- مجازاً به معني دروغ، لاف زني، تملّق و چاپلوسي. چاپاق (çapaq) : قي چشم، ترشّحات چشم. چاپچى (çapçı) : 1- متملّق، چاپلوس و دروغگو. 2- اخّاذي كننده. 3- كارگر چاپخانه. چاپخانا (çapxana) : چاپخانه، محل چاپ كتاب و امثال آن. چاپلوس (çaplus) : چاپلوس و متملّق. چاپ-چاخان (çap-çaxan) : تملّق و چاپلوسي. چاپيق (çapıq) : 1- نام نوعي نقش قالي كه معمولاً در چهار گوشة قالي بافته مي‌شود. 2- ترشّحات چشم.
چاپلا	çapla	: نام گياهي با برگهاي پهن و پرزدار و گلهاي كوچك و زرد.
چاپلوْو	çaplov	: باتلاق، مرداب. (← چالپ، چالپوْو)
چاپوت	çaput	= چاپيت (çapıt) : پارچة كهنه، تكّه‌اي از پارچة مندرس وكهنه. (درتركي قديم «چاپغوت» و به معني تشك است.)
چاق	çaq	(1) : چاق، فربه. چاقّال (çaqqal) : شغال. (اصل كلمه «چاقدال» بوده؛ به معني حيواني كه ناحية كمر و پشتش چاق‌تر به نظر مي‌رسد.)
چاق	çaq	(2) : فعل امر «چاقماق» (برخورد كردن، صدا كردن، اصطكاك ايجاد شدن) (← چاخ) چاقماق (çaqmaq) : 1- چخماق. 2- اصطكاك ايجاد كردن. چاقّى (çaqqı) : چاقو، كارد. (چاك دهنده) چاقّى بند (çaqqı bənd) : نام نقشي در قالي. چاقّيشديرماق (çaqqışdırmaq) : به هم زدن شمشير و مانند آنها. چاقّيشماق (çaqqışmaq) : 1- با هم برخورد كردن. 2- با هم شرط بستن. 3- با هم شوخي كردن. چاقّيلاماق (çaqqılamaq) : با كارد ضربه زدن.
چاقچور	çaqçur	: روسري زنانه. (← چاخچور)
چاقّيلا بادام	çaqqıla badam	: چغاله بادام.
چاقّيراق	çaqqıraq	: نوعي مرغابي وحشي سياه رنگ. چاقّيراق گؤزلو (çaqqıraq gözlü) : زيبا چشم.
چار	çar	(1) : (ف) عدد چهار. چار آجيل (çar acıl) = چاراز (çaraz) = چار اَنجيل (çar əncil) : 1- تنقّلات. چهار آجيل كه مركّب از : پسته، بادام، نخود و تخمك؛ يا (نخود، كشمش، بادام و توت.) باشد. 2- مجازاً به معني كسي كه با قبايل مختلف نسبت دارد. چاراز ائدمك (çaraz edmək) : خوردن چهار آجيل، خوردن تخمك، پسته و امثال آنها. چار بست (çar bəst) : محل اتّصال استخوانهاي لگن و خاصره. چار بوتّا (çar butta) : چهار بوته، نام نقشي در قالي. چار بونوچّا (çar bunuçça) : چهار بنيچه، به هر چهار طايفه از يك ايل را كه با هم ارتباط و يا قوم و خويشي داشته باشند، «چار بونوچّا» مي‌گويند. مانند چهار بنيچة ايل دره‌شوري كه عبارتند از طوايف : عشيرلو، علي مردانلو، قرّخلو و نرّه‌اي. چار پا (çar pa) : چهار پا، حيوان. چار پارا (çar para) = چار پرّه (çar pərrə) : چهار پاره، ساچمة بزرگ فشنگ. چارپالاماق (çarpalamaq) : چهار دست و پاي حيوان يا انسان را بستن. چار تاق (çar taq) : چهار طاق، دروازة بزرگ. چار تاق اوْلماق (çar taq olmaq) : كاملاً باز و گشاده بودن درب خانه. چار-چار (çar-çar) : چار چار، چهار روز آخر چلّة بزرگ و چهار روز اوّل چلّة كوچك. چار چاف (çar çaf) : چهار چاپ، پارچة چهار گوشه‌اي، رختخواب پيچ. چار چنگول (çar çəngul) = چار چيلينگ (çar çiling) : 1- چهار دست و پا. 2- مجازاً به معني گرفتگي و بي حس شدن دست و پا. چار حوْوض (çar hovz) : چهار حوض، نام نقشي از نقشهاي قالي. چار شانا (çar şana) : چهار شانه، مرد تنومند كه شانه‌هاي پهن داشته باشد. چار شمّه (çar şəmmə) : چهار شنبه. چار قاب (çar qab) : چهار طرف قاب كه با آن بازي كنند و سرنوشت را با آن بسنجند. چار قاد (çar qad) = چار قات (çar qat) : (از چار (چهار) + قات (لايه) تشكيل شده.) چارقد، پارچة چهار گوشه، رو سري زنانه. چار قاش (çar qaş) : چهار قسمت، چهار تكّة مساوي كه كماني شكل باشد؛ مانند : چهار قسمت يك هندوانه. چار قلم سفيد (çar qələm səfid) : 1- نوعي از انواع اسبها كه پاهاي سفيد دارد و بسيار چابك و كمياب است. 2- كنايه از آدم شيطان صفت و حيله گر. چار كات (çar kat) = چار كاسّا (çar kassa) : استخوانهاي لگن و خاصره. چار کوجو (çar kücü) : نام نوعي جاجيم. چار لوْق (çar loq) : در حال جوشيدن، زياد جوشيدن مايعات. چار ماحاللى (çar mahallı) : چهار محاللو، نام طايفه‌اي از ايل ششبلوكي كه اغلب با لفظ «چوْرماييللي» بيان مي‌شود. چارما-دوْور (çarma-dovr) : چار طرف، اطراف. چار مئخ (çar mex) : چهار ميخ، صليب وار، دستگاه شكنجة محكومين. چار مئخه چكمك (çar mexə çəkmək) : دستها و پاهاي مجرم را به چهار ميخ كشيدن، شكنجه كردن، به دار آويختن. چار نال (çar nal) : چهار نعل، بسرعت تاختن. چاروادار (çarvadar) : چهار پا دار، آنكه با چهار پايان كرايه كشي كند. چاروادارليق (çarvadarlıq) : چارواداري، با چهار پايان كرايه كشي كردن.
چار	çar	(2) : 1- نام نوعي سيب گلاب. 2- قسمت اوّل نام بعضي از گياهان و ميوه ها. مانند : چار چليك (çar çəlik) = چار چئليك (çar çelik): نام گياهي شبيه تربچه، تربچة صحرايي، ترب وحشي. چار كگليگي (çar kəgligi) : نام گياهي دارويي و معطّر كه به آن «كگليك اوْتو» هم مي گويند.
چارا	çara	(1) : (ف) چاره، علاج. چاراسيز (çarasız) : ناچار، لاعلاج، مجبور. چاراسيزليق (çarasızlıq) : ناچاري، لاعلاجي، ناگزيري. چارا گؤرمك (çara görmək) : راه چاره و علاج را پيدا كردن. چارا موناسيب (çara munasıb) : چاره مناسب، ناچار، لاعلاج.
چارا	çara	(2) : بلغم، مايعات لزجي كه همراه جنين يا نوزاد از رحم مادر خارج مي‌شود.
چاردَه چريك	çardəh çərik	= چاردَه چئريك (çardəh çerik) : نام يكي از طوايف عمدة ايل «اوْيغور» بوده كه امروزه طايفه‌اي از ايلات دره‌شوري، عمله و كشكولي محسوب مي‌گردد.
چاريق	çarıq	= چارّيق (çarrıq) : چارق، پاپوش، كفش. چاريقلى (çarıqlı) : 1- آنكه كفش پوشيده. 2- كفّاش. 3- نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري.
چارْپ	çarp	: فعل امر از مصدر «چارپماق» يا «چيرْپْماق» (ضربه زدن، كوفتن و در هم مخلوط كردن.) چارپاز (çarpaz) : هر چيز متقاطع كه به صورت ضرب‌ دري باشد. (بعضيها اين كلمه را محرّف «چپ و راست» كه به معني صليب، متقاطع و ضرب دري باشد، دانسته‌اند.) چارپاشماق (çarpaşmaq) : درگير شدن، دعوا كردن. چارپاشيق (çarpaşıq) : مخلوط، در هم فرو رفته. چارْپْماق (çarpmaq) : 1- ضربه زدن، از هم پاشاندن و مخلوط كردن. 2- بر زمين زدن و مغلوب كردن حريف. 3- سرايت كردن. 4- نيمسوز شدن، به زبانه‌هاي آتش نزديك شدن. چارپوز (çarpuz) : نوعي جاجيم كه نقشهاي آن به شكل صليب (+) است. چارپيتماق (çarpıtmaq) : محكم ضربه زدن. چارپيشماق (çarpışmaq) : 1- درگير شدن، دعوا كردن به صورت دسته جمعي. 2- تلاش و تقلّا كردن. چارپيلماق (çarpılmaq) : 1- به شدّت ضربه وارد شدن. 2- به شدّت زمين خوردن.
چارشوْو	çarşov	: رخت خواب پيچ. (شش)
چاش	çaş	: چپ چشم.
چاشير	çaşır	: نام گياهي از گياهان علوفه‌اي. (← جاشير)
چاشناخماق	çaşnaxmaq	: اصطكاك ايجاد شدن. (← چاخ، چاخناشماق)
چاشنى	çaşnı	: 1- كلاهك فلزي كه در ته آن مقداري مادّة منفجره در داخل فشنگ باشد تا در هنگام اصطكاك منفجر شود. 2- غذاي فرعي كه با غذاي اصلي خورده شود، مزه، چاشني.
چاشقاماق	çaşqamaq	: 1- لرزيدن و متشنّج شدن. 2- مضطرب و مات و مبهوت گشتن. 3- بي ميل شدن نسبت به غذا. (ريشة كلمه از مصدر «چاشماق» (شاشماق) به معني مضطرب شدن است.) چاشقانديرماق (çaşqandırmaq) : به هم زدن، بر هم زدن و مخلوط كردن. چاشقين (çaşqın) : 1- مات، مضطرب، حيرت زده. 2- مغرور، پرخاشگر.
چاشْت	çaşt	: 1- زمان بين صبح و ظهر. (ساعت 9 تا 10 صبح) 2- غذايي كه بين صبحانه و نهار خورده شود. چاشتا خورده (çaşta xurdə) : مجازاً به معني لوس و ننر. چاشتا خوْو (çaşta xov) : خواب چاشتگاه، خواب قيلوله. چاشتاليق (çaştalıq) : غذاي چاشتگاه، صبحانه.
چاشخوْر	çaşxor	: رو سري زنانه. (← چاخچور)
چات	çat	: 1- فعل امر از «چاتماق» (رسيدن يا به هم بستن.) 2- ابتداي درّة كوه كه در آنجا دو طرف درّه به هم رسيده باشند. 3- درز، شكاف، ترك، بريدگي. 4- مقابل، روبرو. چاتا اوْخورماق (çata oxurmaq) : مثل سگ پارس كردن، ياوه سرايي. چاتارغا (çatarğa) : ابتدا يا انتهاي درّة كوه. چاتاشديرماق (çataşdırmaq) : 1- به هم رساندن. 2- وادار به جفتگيري كردن حيوانات. چاتاشماك (çataşmak) : 1- به هم رسيدن. 2- جفتگيري جانوران گوشتخوار، خزندگان، حشرات و … چاتاق (çataq) 1- شكافتگي سُم حيوان، بيماري تب برفكي. 2- وسيلة بستن، بند، طناب. چاتال (çatal) : تب برفكي، شكافتگي سُم حيوان. (در اصل به معني چنگال و سُمِ پا) چاتالاماك (çatalamak) : 1- به بيماري تب برفكي دچار شدن. 2- لنگيدن، لنگان لنگان رفتن. چاتاللى (çatallı) : 1- حيواني كه به بيماري تب برفكي مبتلاست. 2- تنبل، تن پرور. 3- لنگ، فلج. چاتاليق (çatalıq) : تب برفكي. چاتان (çatan) : 1- آنكه به مقصد رسيده. 2- به بند كشنده، آنكه دست و پاي ديگران را ببندد. چاتداق (çatdaq) : شكاف، درز، ترك. چاتديرماق (çatdırmaq) : 1- رساندن، رسانيدن. 2- بار و بنه را بستن و بار كردن. چاتديريلماق (çatdırılmaq) : 1- رسانده شدن، ابلاغ شدن. 2- بسته شدن بار و بنه. چاتلاق (çatlaq) : محل شكاف، جاي درز، درز، ترك. چاتلاماق (çatlamaq) : 1- شكاف برداشتن، تركيدن، منفجر شدن. 2- مجازاً به معني زاييدن جانوران گوشتخوار مثل : سگ، گرگ و امثال آنها. چاتما (çatma) : 1- سه پايه، سه چوب كه به شكل هرم به هم بسته شده باشد، چاتمه. 2- پايه، پاية چادر، چوبدستي بلند و ستبر. 3- عمل به هم رسيدن، شيوة پيوستگي. چاتما-چاليق (çatma-çalıq) : 1- چاتمه و لوازم آن. 2- همساية نزديك و ديوار به ديوار. 3- بلند قامت، بلند بالا. چاتماز (çatmaz) : نارسا، ناكافي. چاتمازليق (çatmazlıq) : كمبود، نارسايي. چاتماق (çatmaq) : 1- رسيدن، به مقصد رسيدن، نايل شدن. 2- بستن بارهاي دو لنگه، جفت كردن، بار و بنه را بستن و بار كردن. 3- پُر كردن، انباشتن. اوْجاغى اوْدوندان چاتدی. (اجاق را پُر از هيزم كرد.) 4- چين و چروك ايجاد كردن، ابرو در هم كشيدن. 5- كافي بودن، كفايت كردن. 6- چاتمه كردن، به صورت سه پايه در آوردن تفنگ و امثال آن. 7- متّصل شدن، به هم پيوستن، به هم بستن. چاتما-قانات (çatma-qanat) : همساية نزديك. چاتى (çatı) : بند، طناب، رسن. چاتيش (çatış) : 1- عمل رسيدن و نايل شدن. 2- شيوة بستن بار و بنه. چاتيشديرماق (çatışdırmaq) : 1- به هم رساندن، به هم بستن و وصل كردن. 2- رسانيدن، به كفايت رساندن. 3- دسته جمعي بار و بنه را بستن. چاتيشما (çatışma) : اتّصال، به هم رسيدن. 2- عمل مقاربت حيوانات گوشتخوار. چاتيشماق (çatışmaq) : 1- كافي بودن، كفايت كردن. 2- به هم رسيدن. چاتيق (çatıq) = چاتيك (çatik) : 1- رسيده، به هم پيوسته و متّصل. 2- بار و بنة بسته شده. چاتيلماق (çatılmaq) : 1- رسيدن. 2- بسته شدن بار و بنه. 3- چين و چروك ايجاد شدن در پيشاني. 4- پُر شدن، انباشته شدن. 5- تركيدن، شكافته شدن. چاتيلى (çatılı) : 1- بسته شده، بار و بنة به هم بسته شده. 2- رسيده، به مقصد رسيده. 3- دست و پا در بند، به زنجير كشيده شده. 4- تركيده، شكافته شده. 5- پر شده. چات يئر (çat yer) : زمين چاتي، زميني كه معمولاً داراي تركيبات آلمينيومي است.
چاو	çav	: چو، شايعه. (گلّه‌زن ← چوْو) چاووش (çavuş) : سر و صدا كننده، درويش يا صوفيي كه سر و صدا و مرثيه خواني كند. (در قديم به جلوداران خوانين و پادشاهان چاووش مي‌گفتند كه با سر و صدا و هياهو خبر آمدن آنها را اعلام مي‌كردند.) چاووشلوق (çavuşluq) : چاوشي كردن.
چاخ	çax	: فعل امر از مصدر «چاخماق» (دو چيز را به هم زدن، اصطكاك ايجاد كردن. ← شاخ) چاخان (çaxan) : 1- تملّق، چاپلوسي. 2- متملّق، شارلاتان و حقّه باز. چاخاناق (çaxanaq) : آتش زنه، كبريت. (بيات) چاخديرماق (çaxdırmaq) : 1- سنگها را به هم زدن و جرقّه ايجاد كردن. 2- آتش كردن اسلحه، شليك كردن. 3- بر زمين كوبيدن. چاخماق (çaxmaq) : 1- آتش زنه، سنگ يا فلز چخماق. 2- چاشني تفنگ، سوزن تفنگ. 3- كبريت كشيدن و آتش زدن. 4- ميخ بر زمين كوبيدن. 5- برخورد دو چيز كه جرقّه ايجاد كند. چاخماق داشى (çaxmaq daşı) : سنگ چخماق. چاخناشديرماق (çaxnaşdırmaq) : 1- به هم زدن، اصطكاك ايجاد كردن. 2- مردم را به هم زدن و تفرقه بين روابط ديگران ايجاد كردن. چاخناشماق (çaxnaşmaq) : به هم خوردن، تلاقي كردن. 2- دعوا كردن، درگير شدن. 3- متشنّج و متحوّل شدن وضع مزاجي، تهوّع داشتن. چاخناشيق (çaxnaşıq) : متشنّج، هيجان زده. چاخير (çaxır) : مي، شراب، آنچه انسان را متحوّل و متشنّج كند. چاخيشماق (çaxışmaq) : 1- با هم برخورد كردن. 2- با هم شوخي كردن. چاخينْج (çaxınc) : كبريت، آتش زنه. (بيات)
چاخارديلماق	çaxardılmaq	: در آورده شدن. (← چيخ ، چيخارديلماق)
چاخارْتْماق	çaxartmaq	: در آوردن. (← چيخ ، چيخارتماق)
چاخچور	çaxçur	: 1- نوعي جامة گشاد زنانه. 2- روسري زنانه.
چاخمير	çaxmır	: چپ چشم، احول، بد قيافه.
چاي	çay	(1) : 1- رودخانه، رود. 2- سرما، سردي. چاي‌ داشى (çay daşı) : سنگ رودخانه، سنگ صاف و صيقلي. چاي سؤگودو (çay sögüdü) : نوعي درخت بيد كه در كنار رودخانه‌ها مي‌رويد. چايلاق (çaylaq) : محل رودخانه، رودخانه و كناره‌هاي آن. چايلاق داشى (çaylaq daşı) = چايلان داشى (çaylan daşı): سنگ صاف و صيقلي كه معمولاً در كنار رودخانه‌ها ديده مي‌شود. چايير (çayır) : نام نوعي چمن كه در كنار رودخانه‌ها مي‌رويد.
چاي	çay	(2) : تلفّظي از كلمة «چالآ» = «چوْلآ» (پخش شدن بو در هوا) چايمان (çayman) : سرما خوردگي، زكام. چايى اوْلماق (çayı olmaq) = چاييماق (çayımaq) : 1- دچار سرما خوردگي شدن. 2- آسيب ديدن درخت بر اثر سرماي شديد.
چايان	çayan	: هزارپا. (← چييان)
چئپ	çep	: چوب، تكه چوب كوچك. (← چؤپ) چئپ قيرّان (çep qırran) : 1- كسي كه بتواند چوب و خاشاك را بشكند؛ مجازاً به همة جانداران متحرّك چون انسانها، حيوانات و جانوران گفته مي‌شود. 2- كار شكن، آنكه چوب لاي چرخ گذارد.
چئر	çer	: سنگر، سنگ چين، منارة سنگي. چئريك (çerik) : چريك، مبارز سنگر نشين.
چئرجه	çercə	: نام گياهي بوته‌اي خاردار با گلهاي زرد يا سفيد.
چئلي	çeli	: ماليخوليايي، مجنون، بيمار رواني. (اصل كلمه «چوْرو» يا «چوْر» (مريض) است. ← چوْر)
چئهْر-چئهْر	çehr-çehr	: صوت رام كردن بزها. (← چهر-چهر)
چئو	çev	: فعل امر از مصدر «چئومك» يا «چئويرمك» (برگرداندن) چئوره (çevrə) : دايره شكل، هلالي شكل. چئوري (çevri) : گرداب. چئولَمه (çevləmə) = چئوليم (çevlim) : 1- زمين دايره‌اي شكل، حلقه مانند. 2- گرداب، محلّ غرق شدن. چئويرمك (çevirmək) : 1- برگرداندن لبة پارچه، قالي و امثال آنها. 2- محاصره كردن، احاطه كردن. 3- برگرداندن، ترجمه كردن. چئويرمه (çevirmə) : 1- دايره مانند، منحني شكل. 2- برگشتگي، تا خوردگي. 3- برگردان ترجمه. چئويريلمك (çevirilmək) : 1- برگشته شدن، برگردانيده شدن. 2- محاصره شدن. 3- تغيير يافتن، متحوّل شدن. 4- ترجمه شدن. چئويريم (çevirim) : 1- محل احاطه شده، محاصره شده. 2- حلقه شده، برگشته، برگردانده شده. 3- گرداب.
چئي	çey	: رودخانه. (← چاي) چئيلان داشى (çeylan daşı) : سنگ صيقلي رودخانه. چئيير (çeyir) : نام گياهي از خانوادة چمن كه در كنار رودخانه‌ها مي‌رويد. 2- گياه، علف.
چئينه	çeynə	: فعل امر از مصدر «چئينه‌مك» (جويدن) چئينه‌مك : 1- جويدن غذا. 2- مجازاً با صراحت سخن گفتن. (اصل كلمه «چنه‌مك» (چانه را تكان دادن) است. ← چان، چانا) چئينيم (çeynim) : عمل جويدن، به اندازة يك بار جويدن، غذاي خيلي كم. بير چئينيم يئمه‌لي. (غذاي كمي كه فقط يك بار بتوان جويد.)
چبَرْغه	çəbərğə	: چابك، سريع. (از مصدر چاپماق درست شده. ← چپر، چپرغه)
چبيش	çəbiş	: چپش، بز يك ساله. (اصل كلمه از ريشة «چاپ» و به معني پر تلاش و پر تقلّا است. ← چپيش)
چپ	çəp	(1) : (ف) 1- سمت چپ. 2- منحرف. 3- اريب، كج. 4- چپ دست يا چپ چشم. چپ ائدمك (çəp edmək) : 1- چپ كردن، از جادة اصلي منحرف شدن. 2- كسي را به اشتباه و انحراف واداشتن. چپ-چوْولا (çəp-çovla) : گمراه، منحرف. چپ-چيدار (çəp-çıdar) : 1- طناب گره خورده و در هم پيچيده. 2- مجازاً به معني كسي كه درون پيچيده دارد، كج انديش، بد باطن. چپ حلقه (çəp həlqə) = چپَلقه (çəpəlqə) : نام نقشي در گليم. چپ-راست (çəp-rast) : 1- چپ وراست. 2- دو خط عمود بر هم، صليب وار. چپَرپئچ (çəpər peç) = چپَرپيچ (çəpər piç) : در هنگام سرما يا عزاداري شال يا سرانداز را به صورت حمايل روي شانة چپ و زير بغل بستن. چپ-غلطي (çəp-ğələti) : 1- مغالطه كردن، به غلط انداختن حريف در كُشتي. 2- منحرف شدن از راه راست. چپ كوْر (çəp kor) : چپ چشم. چپ كوْل (çəp kol) : چپ دست. (از تركيب : چپ + كوْل = قوْل (بازو) درست شده.) چپَكي (çəpəki) : 1- با دست چپ، چپ دستي. 2- كج، اريب، يك وري. چپ گـؤز (çəp göz) : چپ چشم. چپ يئل (çəp yel) : 1- بادي كه از طرف مشرق يا شمال شرق بوزد، باد صبا. 2- باد ناموافق، هواي نامناسب.
چپ	çəp	(2) = چپّ (çəpp) : فشرده، در هم فرو رفته، دسته شده. (← تپ) چپّ اوْلماق (çəpp olmaq) : در هم چپيدن، در هم فرو رفتن. چپَر (çəpər) : پرجين، ديواري كه از ساقة درختان درست شده باشد، ساقه‌هاي به هم فشرده شده و مرتّب كه ديوار حياط خانه‌هاي قديم را تشكيل مي‌داد. چپّه (çəppə) : چپّه، دسته، بسته يا دسته‌اي از پول. (← تپ، تپّه و كپ، كپّه.) چپّه پـول (çəppə pül) : بستة پول. چپّه‌له‌مك (çəppələmək) : 1- دسته كردن پول. 2- فشردن و كوبيدن. چپير (çəpir) : 1- موي انبوه و فشرده، موي مجعد. 2- قسر، حيوان نازا، حيواني كه رحم (بچّه دان) او فشرده و در نتيجه نازا شده باشد. 3- بز يا گوسفندي كه بزغاله يا برّه‌اش مرده باشد. 4- مجرّد، تنها، غير متأهّل.
چپَر	çəpər	: 1- زود، به سرعت. (← چاپ1، چاپار، چاپاري) 2- خرمن كوب. (حيوان يا وسيله‌اي كه به سرعت و با تاخت روي خرمن حركت مي‌كند و خرمن را مي‌كوبد.) چپَرغه (çəpərğə) : چابك، سريع. چپَري (çəpəri) : به سرعت، چاپاري.
چپلوْو	çəplov	: مرداب، باتلاق كوچك. (← چالْپ، چالپوْو)
چپوْو	çəpov	: چپاول، غارت. (← چاپ1، چاپوْو)
چپيش	çəpiş	: بز يك ساله. (ريشة كلمه از «چاپ» و به معني پر تلاش و فعّال است.)
چت	çət	= چتي (çəti) : نام درختي با ساية دلنشين و برگهاي نسبتاً بلند و در هم پيچيده. (← چات) چتير (çətir) : 1- چتر، سايه‌بان. 2- چتر، زلف، طرّة گيسو. 3- نام نقشي از نقشهاي قالي. (← چات،‌ چادير) چتير پـولو (çətir pülü) : پولي كه در هنگام آرايش عروس خانم به خانوادة عروس يا خود عروس پرداخت مي‌شود. چتيك (çətik) : درخت چت، درخت چتي. چتين (çətin) : در هم پيچيده، سخت، مشكل. (← چيت، چيتين) چتينلَشمك (çətinləşmək) : سخت و دشوار شدن. چتينليك (çətinlik) : سختي، پيچيدگي، دشواري.
چچيك	çəçik	: نام غذايي مركّب از نان خشك و پنير لورك. (ريشة كلمه از «جاج» يا «چاچ» است. ← چاچيك)
چدَم	çədəm	: 1- نام گياهي بوته‌اي كه در اغلب طوايف به آن «آلا گؤزه‌نك» مي‌گويند؛ «چدَم»، «چده‌مه» و نيز «چده‌نه» هم گفته‌اند. 2- دانة كنگر، تخم گياه كنگر.
چر	çər	: نام حشره‌اي كه پوست بدنش نرم، به رنگ خاكستري، زهرآگين و به شكل گياه است؛ به همين خاطر حيوانات اشتباهاً آن را مي‌خورند و بعضي مواقع مريض مي‌شوند. 2- مجازاً مرض حيواني، درد، بيماري. چرله‌مك (çərləmək) : به بيماري مبتلا شدن حيوان. چرمه (çərmə) : تركيب دو رنگ سفيد و خاكستري. (در مورد رنگ الاغ يا استر كاربرد دارد.) چر يئمك (çər yemək) : 1- خوردن گياه چر. 2- اغفال شدن، فريب خوردن. 3- گيج حال شدن.
چرْب	çərb	: 1- چرب، آلوده به روغن. 2- مجازاً به معني چاق و تنومند. چربي (çərbi) : 1- روغن. 2- آلوده به روغن، پرچرب.
چرْخ	çərx	(1) : 1- چرخ، گردونه. 2- هر چيز گرد يا دايره‌اي شكل. 3- فلك، روزگار. 4- چرخ خيّاطي. 5- دوچرخه. 6- نوعي از بافته‌هاي مرغوب كه از صنايع دستي ايلات قشقايي محسوب مي‌گردد. چرخِ فلك (çərxe fələk) : 1- فلك، روزگار. 2- نام نقشي از نقشهاي قالي. چرخَك (çərxək) : انتهاي غضروفي استخوان لگن كه كروي شكل است. چرخوْو (çərxov) : 1- چرخ آب، چرخ چاه. 2- گرداب، محل غرق شدن در آب. 3- زميني كه در دامنة كوه و به شكل نيمدايره باشد. چرخي (çəxi) : مدوّر، دايره‌اي شكل.
چرْخ	çərx 2	: نوعي باز شكاري بسيار كمياب كه گويا براي اهلي كردن آن بايستي 7 شبانه روز چشمش را ببندند و نگذارند كه خواب برود.
چرَز	çərəz	: تنقّلات. (← چاراز)
چرقَد	çərqəd	: چارقد، روسري زنانه. (← چار، چارقاد)
چرْك	çərk 1	: نام درختي خاردار با برگهاي بلند و باريك.
چرْك	çərk 2	: زلف، گيسو. (در)
چرَلْمَك	çərəlmək	: دو رنگ شدن، برگشتن و از حدقه بيرون زدن چشم. (← چال2، چالارماق)
چرَنْد	çərənd	: (ف) 1- چرند، ياوه، سخن مفت. 2- ياوه گو، بيهوده گو. (كلمه از مصدر «چريدن» است.)
چره	çərə	(1) : بلغم، ترشّح رحم زائو بر بدن نوزاد، مايع لزجي كه همراه جنين از رحم خارج مي شود. (← چارا2)
چره	çərə	(2) : تنقّلات، خوردن تخمك، پسته و امثال آن. (← چاراز)
چره‌ك	çərək	: چارك، يك چهارم من، وزني معادل 750 گرم. چره‌كه (çərəkə) : چاركه، پاره آجري كه يك چهارم از آجر باشد.
چسب	çəsb	: 1- چسب. 2- چسبيده، محكم. 3- چابك و سريع. چسبان (çəsban) : 1- چسبنده، محكم. 2- چابك و سريع.
چسْت	çəst	: ناحية پشت ران. (فا)
چشمه	çəşmə	: چشمه. (← جؤش، جؤشمه و چؤش، چؤشمه)
چغَل	çəğəl	: بزغالة كوهي، بزغالة نر وحشي. (← جيغ2، جيغالا)
چفت	çəft	: چفت پا، بند و پشت زانو.
چك	çək	(1) : فعل امر از مصدر «چكمك» (كشيدن) چكديرمك (çəkdirmək) : 1- كشاندن، كشانيدن. 2- وادار كردن حيوانات به جفتگيري. 3- به وسيلة ديگري وزن كردن. 4- طولاني كردن، به درازا كشاندن. 5- به طرف خود كشاندن، جذب كردن. چكَم (çəkəm) : 1- چسبنده، جذب كننده. 2- نام گياهي پيچنده كه به ساقة درختاني چون ارژن، بن، قره چالي و … مي‌چسبد و براي بهبود زخم و دمل چركين داروي مؤثّري است. چكمَك (çəkmək) : 1- كشيدن، به طرفي كشيدن چيزي. 2- وزن كردن. 3- رسم كردن، نقّاشي كردن. 4- مانند بودن، شباهت داشتن. 5- حمل كردن، بردن. 6- تحمّل كردن، صبر كردن. 7- جلب كردن، جذب كردن. 8- سيلي زدن، كتك زدن. 9- جفتگيري كردن حيوانات. 10- كشيدن سيگار و امثال آن. 11- دردسر كشيدن، رنج بردن. 12- خارج كردن، بيرون كشيدن. 13- ديوار كشيدن، ساختن. 14- طول كشيدن، به درازا كشيدن. 15- تقطير كردن، عرق گياهان را گرفتن. 16 – كشيدن، ماليدن، اندودن. چكمه (çəkmə) : 1- عمل كشيدن، كشيدن و وزن كردن. 2- چكمه، كفش ساقه بلند كه تا زير زانوها كشيده مي‌شود. چكمه-چكيش (çəkmə çəkiş) = چكمه-چكين (çəkmə çəkin) : كشمكش، درگيري. چكمه‌لي (çəkməli) : 1- كشيدني، قابل كشيدن، كش دادني. 2- تحميل شدني، قابل تحميل. 3- دخانيات. چكه‌نَك (çəkənək) : 1- كشيدني، قابل كشيدن. 2- ماليدگي، آلودگي، چسبيدگي. چكه‌نَكله‌مك (çəkənəkləmək) : چريدن اسب در چمن كم پشت. (اسب در اين موقع مجبور است چمن و علفهاي كوتاه را با دندان از زمين به بالا بكشد.) چكه‌نَكْلي (çəkənəkli) : به چيزي آلوده شده، كثيف و آلوده. چك-و-فيرّی (çək-o-firrı) : فوري، بسرعت. (در اين موقع پاشنة كفش را كشيده و به سرعت حركت مي‌كنند.) چكي (çəki) : 1- كشيدني، وزن كردني، در صورت وزن كردن. 2- بي جهت، بي مورد، از روي قياس. چكيش (çəkiş) : عمل كشيدن، نحوة كشيدن. چكيشديرمَك (çəkişdirmək) : 1- به اين طرف و آن طرف كشاندن. 2- گوشت استخوان را با دندان كندن و خوردن. 3- اخّاذي كردن. 4- كش دادن، به درازا كشاندن. چكيشمك (çəkişmək) : 1- منازعه و دعوا راه انداختن. 2- متمايل شدن. چكيشمه (çəkişmə) : دعوا، منازعه. چكيك (çəkik) : كشيده شده. چكيلمَك (çəkilmək) : 1- كشيده شدن. 2- خود را به عقب كشيدن، منصرف شدن از هر كار. 3- وزن شدن، قپان شدن. 4- ترسيم شدن، نقّاشي شدن. 5- حمل شدن، كشانده شدن. 6- كم شدن، كمتر شدن. گچي نينگ سودو چكيلميش. (شير بز كمتر شده است.) چكيلي (çəkili) : 1- كشيده شده، وزن شده. 2- از دو طرف كشيده شده. 3- دراز كشيده، خوابيده. چكيلي-قوْيولو (çəkili-qoyulu) : 1- وزن شده و آمادة حمل. 2- دراز كش خوابيده، بيمار در حال مرگ. چكيم (çəkim) : جاذبه، كشش. چكي مني (çəki məni) : كشيدني، در صورت وزن كردن. چكينتي (çəkinti) : 1- ته سيگار و آنچه كه بعد از كشيده شدن باقي مانده باشد. 2- كشيده شده، وزن شده. 3- ربايش، جاذبه. چكينمَك (çəkinmək) : 1- منصرف شدن، خود را كنار كشيدن. 2- حمله كردن، آمادة حمله شدن. 3- خجالت كشيدن، به خاطر شرم و حيا خود را به عقب كشيدن و جلو نيامدن. چكينمه (çəkinmə) : 1- حمله، كشمكش. 2- خود داري، دوري كردن.
چك	çək	(2) : چك بانكي. چكي (çəki) : مربوط به چك بانكي.
چك	çək	(3) : دست انداز، پلّة طبيعي كوهستان. چكه دوشمك (çəkə düşmək) : به دست انداز افتادن، گرفتار كسي شدن، با مزاحم روبرو شدن.
چك	çək	(4) : شقيقه. (فا)
چك	çək	(5) : چاك، درز و شكاف دو طرف پيراهن يا ارخالق. چكاچَك (çəkaçək) : 1- ملاقات لحظه‌اي، در يك لحظه ديدن. 2- آواز به هم خوردن شمشيرها. (← چاك) چكه‌لَك (çəkələk) = چكمه‌ليك (çəkəlik) : سُم حيوانات حلال گوشت كه معمولاً دو قسمتي است، كفشك، شكاف سُم حيوانات.
چكْ-چَكي	çək-çəki	: نام حشره‌اي جهنده از خانوادة ملخ.
چل	çəl	(1) : پيسه، دو رنگ. (← چال2) چلَرْتْمَك (çələrtmək) : پيسه كردن، بيرون زدن چشم از حدقه. چلَّر-چلَّر باخماق (çəllər-çəllər baxmaq) : زل زل نگاه كردن. چلَرمَك (çələrmək) : پيسه شدن چشمها، برگشتن و از حدقه بيرون زدن چشم. چلَكي (çələki) : نوعي از انواع مرغابيها. (به اعتبار دو رنگ بودن كه معمولاً سياه است با خالهاي خاكستري)
چل	çəl	(2) : تلفّظي از كلمة «چال4» فعل امر «چالماق» (زدن، تقلّا كردن و بر زمين كوبيدن) چلتيك (çəltik) : شلتوك، برنج پاك نشده و آسياب نرفته. (به اعتبار اين كه چلتيك را بر زمين مي‌كوبند و از آن برنج تهيّه مي‌كنند.) چلتيكليك (çəltiklik) : شاليزار، مزرعة برنج. چلقَمه (çəlqəmə) : 1- انبوه و فشرده. 2- در هم كوبيده شده، له شده. چلَنگَر (çələngər) : آهنگر. چليك (çəlik) : 1- تركة چوب، تكّه چوب كوچك. 2- بازي الك دولك. 3- عصا، چوبدستي. 4- افتاده و سرنگون. چليمسيز (çəlimsiz) : بدون چالش و تقلّا، كم دست و پا، دست و پا چلفتي.
چلْپ	çəlp	: 1- آشفته. 2- صداي به هم خوردن آب. (← چالْپ و چال4) چلپاق (çəlpaq) : شلخته، ژنده پوش، در هم و بر هم. چلپَشمك (çəlpəşmək) : چالش و تقلّا كردن، بحث و جدل كردن. چلپَشيك (çəlpəşik) : آشفته، درهم، بغرنج و پيچيده. چلپوْو (çəlpov) : باتلاق، مرداب. (← چالپ، چالپوْو)
چله-چوقّور	çələ-çuqqur	: چاله و گودال، پستي و بلندي، زمين ناهموار.
چليپا	çəlipa	: 1- چليپا، صليب. 2- نام نقشي از نقشهاي قالي.
چم	çəm	(1) : 1- چمن، چمن مسطّح كنار رودخانه‌ها. (← چـوم) 2- سرماي شديد. (← چام) چَمَّل (çəmməl) : به وسيلة سرما كرخ شده، دست و پاي كرخ و گرفته شده، آدم تنبل و كم دست و پا. چمَن (çəmən) : چمن، جاي مرطوب و چمني، سبزه زار. چمنگاه (çəməngah) : چمنزار. چمنليك (çəmənlik) : محل چمن، زمين چمني، چمن زار. چمن مورچاليغى (çəmən murçalığı) : گياهي شبيه چمن كه ريشة پيازي دارد.
چم	çəm	(2) : 1- طرز، روش، شيوه. 2- حالت خميدگي و شيوة مخصوص. چم-و-خم (çəm-o-xəm) : 1- راه و روش. 2- شوخي و بذله. 3- عشوه و ناز. چم-و-لوْوس (çəm-o-lovs) : ادا و اطوار، تملّق و چاپلوسي. چم-و-لوْوسلانماق (çəm-o-lovslanmaq) = چميسلنمك (çəmislənmək) : ادا و اطوار در آوردن، چاپلوسي كردن. چميش (çəmiş) : چموش، نا آرام، بد روش، بد مرام. (← چاميش)
چم	çəm	(3) : تلفّظي از كلمة «چن» به معني مه، ابر نزديك به زمين. چملي بئل (çəmli bel): نام كوهي كه گويا مقرّ اصلي «كور اوْغلو» بوده است.
چمبَر	çəmbər	= چمبَرَك (çəmbərək) = چمبره (çəmbərə) = چمَّره (çəmmərə) : چنبره، حلقه، دايره. چمبرك وورماق (çəmbərək vurmaq) = چمبرلَنمَك (çəmbərlənmək) : چنبره زدن، حلقه زدن مار و امثال آن.
چمپا	çəmpa	= چمپه (çəmpə) : چمپا، نوعي برنج مرغوب.
چميك	çəmik	: عصا، چوبدستي سر خميده و چنگك دار. (اصل كلمه «چنيك» و از ريشة «چان» يا «چن» است. ← چان و چن2)
چن	çən	(1) : مه، ابر نزديك به زمين. (به تنهايي رايج نيست) چنلي (çənli) : مه آلود، پر از مه و ابر. چنلي بئل (çənli bel) : كمر مه آلود، نام كوه افسانه‌اي كه گويا مقر «كور اوغلو» بوده.
چن	çən	(2) : به هم بسته، وصل، وابسته. (به تنهايي رايج نيست) (← چان) چنته (çəntə) : نوعي كيف يا ساك بافتني. (به خاطر بسته شدن آن به كناره‌ها و ديواره‌ها) چنگ (çəng) (1) : 1- چنگ، چنگال، پنجه. 2- چنگ، كف دست. 3- به اندازة يك كف دست از هر چيز. بير چنگ دوگو گتير. (به اندازة گنجايش يك كف دست برنج بياور.) 4- چند تا، بعضي، تعدادي. (قنقري خلج) چنگال (çəngal) : 1- چنگال. (در مقابل قاشق) 2- چنگال، پنجة پرنده. 3- غذايي مركّب از نان خشك، كره و خاكه قند كه با انگشتان دست آنها را در هم خرد مي‌كنند. چنگَك (çəngək) : قلّاب، شانة آهني يا چوبي دو شاخ. چنگله‌مك (çəngləmək) : چنگ انداختن و مشتي برداشتن. چنگ-و-چيله (çəng-o-çilə) : مشتي از هيزم و چوبهاي باريك. چنگه (çəngə) : چانه، زنخدان. چنگه‌له‌مك (çəngələmək) : جلو چانه و دهان كسي قرار گرفتن و به سخنانش گوش دادن. چنه (çənə) : 1- چانه، زنخدان. 2- عصا، چوب چوگان. (به خاطر وابستگي و احتياج پيران و بيماران به عصا) چنه‌ك (çənək) : عصا، چوبدستي، چوب چوگان.
چنگ	çəng	(1) : چنگ، از آلات موسيقي. چنگي (çəngi) : چنگ زن، مطرب، نوازنده.
چنگ	çəng	(2) : بي حس، سست و بي حال، كرخ و منجمد. چنگَرمَك (çəngərmək) : منجمد شدن انگشتان دست و پا بر اثر سرماي شديد. چنگَزلَنمَك (çəngəzlənmək) = چنگلَنمَك (çənglənmək) = چنگ يئمَك (çəng yemək) : از گرسنگي بي حال شدن، دل بردگي.
چنير	çənir	: نام درختي شبيه درخت بيد.
چَه	çəh	= چَهْ-چَهْ (çəh-çəh) = چَهْ-چَهه (çəh-çəhə) : 1- چهچهة بلبل و پرندگان خوش آواز. 2- خنده، خندة بلند. (← كاه) چَهْ وورماق (çəh vurmaq) : 1- چهچهه زدن، آواز خواندن بلبل. 2- با صداي بلند خنديدن.
چَهْر	çəhr	: نام نوعي حشره. (← چر)
چهْر-چهْر	çəhr-çəhr	: صوتي است كه هنگام قيچي كردن موهاي بُز گفته مي‌شود تا بُز آرام گيرد و چوپان بتواند به راحتي موهاي بُز را قيچي كند.
چهلوْو	çəhlov	= چهله (çəhlə) : جاي آب، محلّي كه در آنجا آب جمع شود.
چه‌و	çəv	: فعل امر از مصدر «چه‌ومَك» يا «چئويرمك» به معني برگرداندن. (← چئو) چه‌وريلمك (çəvrilmək) : برگردانده شدن، تا شدن. چه‌ولَمه (çəvləmə) : گرداب. چه‌وليم (çəvlim) : گرداب. چه‌وه‌ل (çəvəl) : كيس، دست و پاي بي حس، انگشتان برگشته و خميده، فلج. چه‌ويرمك (çəvirmək) : 1- بر گرداندن لبة قالي و امثال آن. 2- محاصره كردن، اطراف كسي يا چيزي را گرفتن. چه‌ويريلْمَك (çəvirilmək) : برگردانده شدن، تا شدن.
چه‌ي	çəy	: رودخانه. (← چاي)
چه‌يان	çəyan	: هزار پا.
چه‌ينه‌	çəynə	: فعل امر از مصدر «چه‌ينه‌مك» (جويدن) (اصل كلمه «چنه‌مك» (چانه را تكان دادن) است. چه‌ينه‌مك (çəynəmək) : جويدن. (← چئينه‌، چئينه‌مك) چه‌ينيم (çəynim) : عمل جويدن. بير چه‌ينيم ساقّيز. (مقداري سقّز براي يك بار جويدن)
چه‌يير	çəyir	: نام گياهي از خانوادة چمن. (← چاي، چايير و چئي، چئيير)
چى	çı 1	: از پسوندهاي فاعلي تركي. مانند: آراچى (ميانجي، ميانجيگري كننده.)
چى	çı 2	: از كلماتي كه جزء حروف محسوب مي‌گردد و به معني «چه» فارسي است. چى بو، چى اوْ. (چه اين باشد، چه او.) چى خاسّا (çı xassa) : مخصوصاً، بخصوص.
چيبْغين	çıbğın	: از انواع گياهان بوته‌اي با گلهاي سفيد. (← چيبغين)
چيد	çıd	: چوب باريك، چوب كوچك، پوستة چوبي. (در تركي قديم به معني حصير و خانه‌اي كه از حصير سازند.) چيدار (çıdar) : طناب، رسن، بندي كه از رشته‌هاي پشمي يا حصيري سازند. چيدارلاماق (çıdarlamaq) = چيدار ائدمك (çıdar edmək) : با طناب بستن. چيدارلى (çıdarlı) : بسته شده، در بند. چيدام (çıdam) : از گياهان پيازي با چوب باريك. (← آل4، آلا گؤزه‌نه‌ك) چيدلاماق (çıdlamaq) : شكستن تخمك، پسته و امثال آنها. چيد مئخي (çıd mexi) : ميخ چوبي مخصوص چيق و آلاچيق. (شش) (← چيغ، چيغ مئخي)
چيفْت	çıft	: 1- دكمه. 2- قفل، وسيلة بستن. 3- عمل بستن، جفت كردن و بستن. (← جـوفت) چيفْت-و-چين (çıft-o-çin) : جمع و جور كردن و بستن، بسته بندي كردن اسباب و لوازم.
چيغ	çığ	(1) : چيق، پرده مانندي كه از چوبهاي باريك ني سازند. چيغدی (çığdı) : رشتة نسبتاً ضخيمي كه در فرشبافي تارهاي فرش را به هم وصل كند. چيغليق (çığlıq) : ني مخصوص جهت درست كردن چيق و آلاچيق. چيغ مئخي (çığ mexi) : ميخ چوبي بلند كه در ابتدا و انتهاي آلاچيق بر زمين كوبند. چيغه (çığə) : محصور شده، آنچه در اطرافش چيق كشيده شده.
چيغ	çığ	(2) : جيغ، صداي داد و فرياد. چيغ چكمك (çığ çəkmək) : فرياد كشيدن. چيغير (çığır) : فعل امر از مصدر «چيغيرماق» (فرياد كشيدن) چيغير-باغير (çığır-bağır) = چيغير-بغير (çığır-bəğir) : داد و فرياد، شيون و زاري. چيغيرْتْماق (çığırtmaq) : به داد و فرياد واداشتن، گرياندن. چيغيرْقان (çığırqan) : فرياد زننده، كودكي كه زياد داد و فرياد كند. چيغيرماق (çığırmaq) : سر و صدا كردن، فرياد كشيدن، با جيغ و داد گريه كردن. چيغيريش (çığırış) = چيغيريشما (çığırışma) : 1- فرياد، سر و صدا. 2- شيون و عزاداري توأم با سر و صدا. چيغيريشماق (çığırışmaq) : دسته جمعي فرياد كشيدن و سر و صدا كردن. چيغيريق (çığırıq) : فرياد، سر و صدا.
چيغا	çığa	: 1- تپّة سنگي، كوه سنگي كوچك. 2- نام اصلي شهر «صغاد» فارس. (ريشة كلمه از مصدر «چيخماق» (صعود كردن و بر بالاي كوه رفتن) است.)
چيل	çıl	(3): 1- كتف، شانه، بازو. (به تنهايي كاربرد ندارد. ← چين1) 2- دهان گشاده و باز. چيل-و-ميرْك ائدمك (çıl-o-mırk edmək) : استخوانها و بازوان كسي را خرد كردن، به شدّت كتك زدن. (گلّه‌زن)
چيل	çıl	(1) : (ف) عدد چهل. چيل آليق (çıl alıq) : چند لا قبا، آدم چند چهره. چيلتاراليق (çıltaralıq) : شلوغ و سر و صدا، شايعه و رسوايي در آوردن، چهل برابر نشان دادن يك مطلب. چيل قارين (çıl qarın) : 1- سيرابي شكمبه. 2- نام نقشي از نقشهاي قالي. چيل-و-چوْو (çıl-o-çov) : چو، شايعه، يك كلاغ و چل كلاغ، خبر دروغ.
چيل	çıl	(2) : پيسه، دو رنگ. چيل-چيل (çıl-çıl) : پيسه، خال خال، لكه لكه.
چيلال	çılal	: 1- نام درختچه‌اي خاردار با برگهاي صورتي، تنگز. 2- چوب نوك تيز، چوب كوچك نوك تيز جهت اتّصال دو قسمت از چادر سياه، خلال، شيش. (اصل كلمه «چالال» و ريشة آن از «چالماق» (نيش زدن) است.)
چيليفته	çılıft