: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

əmir-dumur) : آهن آلات، ظروفات. دمير‌له‌مك (dəmirləmək) : 1- دهنة فلزي افسار اسب را بر دهانش گذاشتن. 2- به سكوت واداشتن. 3- تشر زدن. دمير يوْلو (dəmir yolu) : راه آهن.

دن	dən	: 1- دانه، تخم. 2- عدد، تعداد. 3- جوش بدن،‌ دمل چركين. (← دان1) دنار (dənar) : دانه‌هاي مخلوط با علف خشك. دن-دن (dən-dən) : دانه دانه، تك تك. دن سپمك (dən səpmək) : دانه پاشيدن و دام انداختن. دنسيز (dənsiz) : بدون دانه. دنَّك (dənnək) : دانه، هسته، تخم. دنلي (dənli) : دانه دار، هسته دار. دنه (dənə) : 1- دانه، تخم. 2- عدد، تعداد. 3- دمل چركين. 4- محلّ كرت بندي زراعت. دنه-منه (dənə-mənə) : كم و بيش، بعضي مواقع، هر از گاهي. دن-و-دير (dən-o-dır) : دانه و حبوبات.
دندَنه	dəndənə	(1) : كاسة سر.
دندَنه	dəndənə	(2) : 1- دنده، دندانه. 2- پرّة چرخ، پروانه.
دنْگ	dəng	(1) : 1- صداي سيلي كه بر گوش نواخته شود. 2- گيج، بي هوش. (بر اثر ضربه ديدن يا پر حرفي كردن) دنگه‌جك (dəngəcək) : گيج، غافل، بي خبر. گئريدن گلَن دنگه‌جك اوْلور. (آنكه دير تر از سايرين وارد شود، بي خبر از اوضاع و احوال است.)
دنْگ	dəng	(2) : ادا و اطوار. دنگ توتماق (dəng tutmaq) = دنگ چيخارْتْماق (dəng çıxartmaq) : اداي كسي را در آوردن. دنگسيزلَنمَك (dəngsizlənmək) : ادا و اطوار در آوردن، سبكي و نا موقّري از خود نشان دادن. دنگ-و-فنگ (dəng-o-fəng) : ادا و اطوار، مشكلات و دشواريهاي كار.
دنْگ	dəng	(3) : 1- چاق و چلّه. 2- نزديك به هم، فشرده و انبوه. دنگَل (dəngəl) : تعداد زياد، انبوه و فراوان. دنگَل سورو (dəngəl sürü) : گلّة فراوان، گلّه‌اي كه تعداد آن فراوان باشد.
دنگيز	dəngiz	: دريا. دنگيزلي (dəngizli) : نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان.
دَه	dəh	: (ف) ده، عدد 10 دَه تير (dəh tir) : نوعي تفنگ شبيه برنو كه گنجايش 10 فشنگ در خزينه دارد. دهباشى (dəh başı) : 1- سر پرست 10 نفر، از مقامات نظامي در گذشته. 2- از نامهاي پسران. دَه مَرد (dəh mərd) = ده مرده (dəh mərdə) : 1- آنكه به اندازة ده مرد مي‌تواند كار كند، نمد مال. 2- آنكه موهاي سرش خيلي كوتاه باشد. ده يَك (dəh yək) : يك دهم از هر چيز؛ در گذشته رسمي بوده كه اجرت سالانة هر چوپان به اندازة يك دهم گوسفندان يا برّه‌ها مي‌شده است؛ به اين عمل «ده يك» مي‌گفتند.
دهگيري	dəhgiri	: نوعي از انواع پارچه.
دهْلِ دان	dəhle dan	: محرّف «دخلِ دام»، آنچه از دام به دست آيد، لبنيّات.
دهله‌مك	dəhləmək	= دهمَرله‌مك (dəhmərləmək) : تشر زدن، هي كردن. (← داه، داه-و-دوه)
دهه	dəhə	: خار پرچم گياه، قسمت زيرين پرچم گندم.
ده‌و	dəv	: در لغت به معني منحني، چرخش، سر دواندن و دايره شكل است؛ امّا به تنهايي رايج نيست. (← دؤور) ده‌وره (dəvrə) : وارونه. (← ده‌وير، ده‌ويره) ده‌وره دلي (dəvrə dəli) : ديوانة عوضي، كاملاً ديوانه. ده‌وريش (dəvriş) : دوره گرد، درويش. ده‌وريك (dəvrik) : وارونه، معكوس. ده‌وه (dəvə) : شتر. (اندام شتر منحني شكل است.) ده‌وه بوْيـنو (dəvə boynu) : شترك، موج سيل. ده‌وه تيكانى (dəvə tikanı) : 1- خار شتر، نام بوته‌اي خاردار. 2- از گياهان خاردار كه به آن «بورغا تيكانى» هم مي‌گويند. ده‌وه‌‌چي (dəvəçi) : شتردار، شتربان، ساربان. ده‌وه قاشّيغى (dəvə qaşşığı) : نام گياهي با برگهاي پرزدار و بسيار تلخ. ده‌وه گؤزو (dəvə gözü) : مجازاً به معني كاسة كوچك سالاد خوري. ده‌وه لپّي (dəvə ləppi) : 1- كف پاي شتر. 2- نام گياهي با برگهاي پهن شبيه كف پاي شتر كه داراي ريشة پيازي است. ده‌وه‌ر (dəvər) : سر دواندن، درد سر. (← ده‌وه‌ل) ده‌وه‌رْت (dəvərt) : فعل امر از مصدر «ده‌وه‌رْتْمَك» (تحريك كردن) ده‌وه‌رْتْمَك (dəvərtmək) : 1- تحريك كردن. 2- درد سر دادن، دواندن. 3- علني كردن، آشكار كردن. ده‌وه‌ل (dəvəl) : درد سر، مزاحمت. ده‌وه‌ل وئرمك (dəvəl ermək) : درد سر دادن، دواندن. ده‌وه‌له‌مك (dəvələmək) : تشر زدن. ده‌وه‌نْگ (dəvəng) : گيج، بي حال، بيهوش. ده‌وير (dəvir) : فعل امر از مصدر «ده‌ويرمك» (وارونه كردن) ده‌ويرجَك (dəvircək) : برگرداننده، نان برگردان، آلتي فلزي بلند و پهن كه براي برگرداندن نان پخته شده از روي تابة نان پزي به كار مي‌رود. ده‌ويرمك (dəvirmək) : وارونه كردن، برگرداندن، معكوس كردن. ده‌ويره (dəvirə) : وارونه، برعكس. ده‌ويره چالماق (dəvirə çalmaq) = ده‌ويره وورماق (dəvirə vurmaq) : طبل وارونه زدن، در مرگ جوانان يا رهبران و بزرگان ايل طبل عزا و سوگواري زدن. ده‌ويره-دلي (dəvirə dəli) : 1- برعكس، عجيب و غريب. 2- ديوانه و خود سر. 3- عمل نا درست و نا بجا. ده‌ويريك (dəvirik) : وارونه، معكوس. ده‌ويريلمك (dəvirilmək) : وارونه شدن. ده‌ويريلي (dəvirili) : وارونه شده، معكوس گشته. ده‌ويريم (dəvirim) : 1- نحوة برگرداندن و وارونه شدن. 2- تحوّل و دگرگوني.
ده‌ي	dəy	: فعل امر از مصدر «ده‌يمك» (برخورد كردن، مماس شدن) (← دگ، دگمك) ده‌يديرمك (dəydirmək) = ده‌يزيرمك (dəyzirmək) : مماس كردن، باعث برخورد دو چيز شدن. ده‌يمك (dəymək) : 1- به هم خوردن، اصابت كردن. 2- بر خوردن، رنجيدن، دلخور شدن. 3- به هدف خوردن تير. ده‌يمه-تتَر (dəymə-tətər) : دست نزدني، زود رنج، نازك نارنجي. ده‌يه‌ر (dəyər) : 1- مي‌ارزد، ارزش دارد. 2- اصابت مي‌كند، برمي‌خورد. 3- بها، ارزش، قيمت. ده‌يه‌رلي (dəyərli) : ارزشمند. ده‌يه‌نْتي (dəyənti) : ضربه. (← دگ، دگنتي) ده‌يه‌نَك (dəyənək) : ضربه زننده، دگنك، چماق. ده‌ييش (dəyiş) : 1- فعل امر از «ده‌ييشمك» (عوض كردن) 2- عمل تعويض و مبادله. ده‌ييشديرمك (dəyişdirmək) : 1- مبادله كردن. 2- تغيير دادن، متحوّل نمودن. ده‌ييشمك (dəyişmək) : 1- مبادله كردن. 2- تغيير دادن. ده‌ييشيك (dəyişik) : عوضي، بدلي. ده‌ييشيكلي (dəyişikli) : 1- عوضي، تغيير يافته. 2- مبادله شده. 3- ناقص الخلقه، نوزاد ناقص الخلقه. ده‌ييشيلمك (dəyişilmək) : 1- عوض شدن، تغيير يافتن. 2- مبادله شدن، معاوضه شدن. ده‌يينمك (dəyinmək) : سر زدن، به عيادت كسي رفتن. ده‌يينمه (dəyinmə) : عمل عيادت و سر كشي.
ده‌ييرمان	dəyirman	: آسياب، آسياب قديمي. (ريشة كلمه از «ته‌يه‌ر» يا «ده‌يه‌ر» (دايره شكل، وسط دايره) است. ← ته‌يه‌ر) ده‌ييرمانچى (dəyirmançı) : آسيابان. ده‌ييرمان داشى (dəyirman daşı) : سنگ آسياب.
ده‌ييل	dəyil	= ده‌ييل دير (dəyil dir) : نيست، وجود ندارد. (← دگيل)
ديبْش	dıbş	: 1- دبش، غليظ، سفت. 2- رسيده و كامل. 3- تلخ مزه، آنچه به تلخي گرايد.
ديغى	dığı	: هر چيز گرد و كروي شكل مانند نقل و شيريني. ديغى-ديغى (dığı-dığı) : اصطلاحي است كه در هنگام تحريص و شيريني دادن به كودكان گفته مي‌شود. ديغيروماق (dığırlamaq) : غلتاندن. (← توغوروماق) ديغيل (dığıl) : گرد، كروي، به شكل توپ. ديغيل-ديغيل (dığıl-dığıl) : چيزهاي كروي شكل و مدوّر. ديغيللاماق (dığıllamaq) : غلتاندن.
ديغيلى	dığılı	: كروي شكل، گرد، مدوّر.
ديل	dıl	(1) : 1- عضو زبان. 2- زبان، لهجه. (← ديل1) ديلوْوباز (dılovbaz) : زبان باز، حريف و زبان آور. ديل قيسّه (dıl qissə) : زبان كوتاه، اصطلاحي است كه در موقع پشيماني يا ناراحتي بر زبان آورند.
ديل	dıl	(2) : (ف) دل، قلب. ديل پئچ (dıl peç) : دل پيچ، اسهال. ديل خوْر : دلخور، ناراحت. ديل-ديل ائدمك (dıl-dıl edmək) : دل دل كردن، مشكوك و مردّد بودن. ديل سرد (dıl sərd) : دلسرد، بي ميل، بي رغبت. ديلگير (dılgir) : دلگير، ناراحت. ديل ناهادا (dıl nahada) : دل نهاده، خاطر جمع، آسوده خاطر. ديل وورماق (dıl vurmaq) : 1- اضطراب داشتن، به هيجان آمدن. 2- مشكوك و مردّد بودن.
ديل	dıl	(3) : فعل امر از «ديلماق» (دريدن، بريدن) ديللاق (dıllaq) : 1- محل شكاف و درز، فرج زن، آلت تناسلي زن. 2- فاحشه. ديل مازّا (dıl mazza) : ماهيچه‌هاي اطراف كمر كه به وسيلة مهره‌ها به دو قسمت مساوي تقسيم شده. ديلماق (dılmaq) : دريدن، از درازا بريدن، شكافتن.
ديم	dım	: صداي برخورد و تصادم، صداي دام دوم. ديمّيلاماق (dımmılamaq) : صداي دام دوم و تصادم به گوش رسيدن.
دينْج	dınc	: دنج، راحت، آسوده.
دينْگ	dıng	(1) : 1- جاي بلند، برآمدگي. دينگ اوستونده. (خود را در جاي بالا مي‌بيند، شاداب و سر مست است.) 2- چاشني تفنگ. (← دينگ) دينگيلاماق (dıngılamaq) : بالا پريدن، جهيدن.
دينْگ	dıng	(2) : صداي به هم خوردن ظروف. دينگيلاماق (dıngılamaq) : صداي ظروف به گوش رسيدن.
ديقّ	dıqq	: دق، دق مرگ، بغض و گرفتگي گلو.
ديقّيز	dıqqız	: چاق و چلّه، چاق و كوتوله. (← تيق2، تيقّيز)
دير	dır	(1): هست، وجود دارد.
دير	dır	(2) : فعل امر از مصدر «ديرماق» (پاره كردن، دريدن) ( ← ديل3) ديرماق (dırmaq) : 1- دريدن، پاره كردن. 2- چيدن، قطع كردن. ديرّه (dırrə) : 1- خاردار، ساقة خاردار درختان. 2- نام درختچه‌اي خاردار شبيه نسترن. ديره‌مك (dırəmək) : چيدن ميوه و امثال آن. ديروْو (dırov) : درو، بريدن غلّه. ديرين (dırın) : گردنه، قسمتي از كوه كه دريده شده، گردنة كوچك كوه.
ديراغى	dırağı	: به دنبالش. (قنقري خلج)
ديراق	dıraq	: 1- كتف، شانه. 2- شانه، وسيلة شانه كردن سر. (قنقري خلج)
ديرازا	dıraza	: (ف) درازا، طول. ديرازاما (dırazama) : راه طولاني، دشت وسيع و گسترده.
ديرديم-ديرديم	dırdım-dırdım	: صداي پاي اسب در هنگام يورتمه رفتن.
ديريم-ديريم	dırım-dırım	: صداي پاي اسب در هنگام يورتمه رفتن.
ديرينْگ	dırıng	(1) : درنگ، لحظه، وقت كم.
ديرينْگ	dırıng	(2) : زمين سفت و محكم.
ديرْك	dırk	: زمين صاف و سفت، سفت.
ديرناق	dırnaq	: 1- ناخن. (از كلمة «تير» (نوك تيز) درست شده.) 2- سُم، سم حيواناتي چون قاطر. 3- نام نقشي در گليم. ديرناق اوجـو (dırnaq ücü) = ديرناق اوسـتـو (dırnaq üstü) : نام يكي از آهنگهاي شاد در موسيقي قشقايي. ديرناق گؤزو (dırnaq gözü) : 1- محلّ اتصال ناخن و گوشت. 2- نوعي بيماري در ناخن، زخم و جراحتي كه در كنار ناخن دست يا پا ايجاد شود.
ديرّانماق	dırranmaq	: 1- با حالت خزيدگي بالا رفتن، مثل (بالا رفتن گربه از ديوار.) 2- با جدّيت به كاري پرداختن. 3- استقامت و پايداري كردن. ديرّی (dırrı) : 1- موجود جاندار، زنده. 2- شاداب و سر حال. 3- سريع، زود. 4- مجازاً به معني غذاي نپخته و نيم پز. ديرّی باش (dırrı baş) : 1- سر زنده و شاداب. 2- چابك و زرنگ. 3- آگاه و هوشيار. ديرّيتماق (dırrıtmaq) : زنده كردن، جان بخشيدن. ديرّی جان (dırrı can) : جاندار، آدميزاد. ديرّی دانگى (dırrı dangı) : دانة نپخته، غذاي نپخته. ديرّی-ديرّی (dırrı-dırrı) : 1- زنده، در حال زنده بودن و جان داشتن. 2- زود زود، به سرعت. ديرّيل بَشَر (dırrıl bəşər) : بشر، آدميزاد. دير يئمك (dır yemək) : جنبيدن، تكان خوردن، حركت كردن.
ديرْس	dırs	: عيب، نقص، تزلزل. ديرس يئمك (dırs yemək) : 1- نقص پيدا كردن. 2- تكان خوردن.
ديرْت	dırt	: فعل امر از «ديرتماق» (ماليدن) (← دورت) ديرْتينماق (dırtınmaq) : خود را به كسي ماليدن، به منظور شهوتراني به ديگران تنه زدن.
ديژگال	dıjgal	: نام گياهي با دانه‌هاي ريز كه در شلتوك‌زار مي‌رويد و به همين خاطر گاهي در داخل برنج، دانه‌هاي ريز آن را مي‌بينيم.
ديب	dib	: 1- ريشه، بن. 3- كنار، بغل دست. 3- ته ديگ. (← دوب) ديبچيك (dibçik) : نام بوته‌اي خاردار و نيمكره شكل كه ريشة كوچك و كوتاهي دارد. ديب ساريغى (dib sarığı) : رشته نخي كه در هنگام دار كردن قالي، تارها را به دار متّصل كند. ديبكَن (dibkən) : ريشه كن، نابود.
ديبَك	dibək	: هاون چوبي. (ريشة كلمه از مصدر «دؤيمك» (كوبيدن) است.)
ديجگال	dicgal	: از انواع گياهان. (← ديژگال)
ديجيل	dicil	: حسادت، كينه. (← دجل)
ديد	did	(1) : (ف) 1- چشم، ديد چشم، نور چشم. 2- مگسك تفنگ، روزنة ديد. ديدَنليك (didənlik) : ديدني، ديد و بازديد، عيادت. ديدَنْمَك (didənmək) = ديدينمك (didinmək) : 1- قلق گيري، نشانه گيري، هدف گيري در هنگام تير اندازي. 2- تلاش براي كسب خبر و اطّلاعات. ديد-و-چاك (did-o-çak) : هدف گيري، نشانه گيري به هنگام تير اندازي. ديد وورماق (did vurmaq) : تماشا كردن، از روزنه نگاه كردن.
ديد	did	(2) : فعل امر از مصدر «ديدمك» (پشم زني ← دود2) ديدديرمك (diddirmək) : به وسيلة ديگري عمل پشم زني را انجام دادن. ديدله‌مك (didləmək) : حلّاجي كردن، پشم زني كردن. ديدمك (didmək) : پشم زني، پشم يا مو را با انگشتان دست از هم باز كردن. ديديگ-ديديگ (didig-didig) : 1- پشم از هم پاشيده و زده شده. 2- پاره پاره، مشبّك، سوراخ سوراخ. ديديلمك (didilmək) : 1- زده شدن و از هم باز شدن پشم، حلّاجي شدن. 2- مجازاً به معني بر باد رفتن مال و ثروت. ديدينْتي (didinti) : پشم زده شده، حلّاجي شده.
ديد	did	(3) : صداي دميدن در ني يا سوت. (← دود3) ديديك (didik) : ني‌لبك.
ديدَرگين	didərgin	: آواره، متواري، جلاي وطن كرده.
ديدوم	didum	: نام پرنده‌اي. (از واژگان تقليدي است. ← قيز، قيز بوْغان)
ديفار	difar	: (ف) ديوار.
ديگبَر	digbər	: ديگ، ديگ نسبتاً كوچك.
ديگيرْت	digirt	: گرد، كروي شكل، توپ مانند.
ديك	dik	(1) : 1- برآمده، برجسته. 2- قائم، عمود، سيخكي. 3- سر بالايي، عمودي. (در تركي قديم «تيك» (سر پا ايستاده) است.) ديكسينديرمك (diksindirmək) : از جا پراندن، سبب يكه خوردن كسي شدن. ديكسينمك (diksinmək) : يكه خوردن، از جا پريدن. ديكير-ديكير (dikir-dikir) : برجستگيهاي كوچك روي اجسام. ديكّيلي (dikkili) : عمود، سيخكي، قائم.
ديك	dik	(2) : فعل امر از مصدر «ديكمك» (دوختن) (← تيك) ديكچه (dikçə) : مقدار نخي كه روي دوك كوچك كلاف شود و تقريباً معادل 2 كلاف است. ديكديرمك (dikdirmək) : دوزاندن، دوزانيدن. ديكمك (dikmək) : 1- دوختن، دوزندگي. 2- مجازاً چشم را به نقطه‌اي دوختن و زل زل نگاه كردن. ديكمه (dikmə) = ديكيش (dikiş) : دوخت، نحوة دوختن. ديكيلمك (dikilmək) : دوخته شدن. ديكيلي (dikili) : دوخته شده. ديكيم (dikim) : دوخت، شيوة دوخت. ديكيملي (dikimli) : لباسي كه دوخت آن متناسب و زيبا باشد.
ديل	dil	(1) : 1- زبان، عضو زبان. 2- زبان، گويش، لهجه و تكلّم. ديل-آغْزْلى (dil-ağzlı) : زباندار، زبان باز، دلير و شجاع. ديل آلتى چكمك (dil altı çəmək) : زير زبان كسي را كشيدن، زيركانه از كسي حرف كشيدن. ديل آمان (dil aman) : نوعي بيماري كه انسان از زبان ناقص شود و نتواند حرف بزند. ديل آنْگْلاماز (dil anglamaz) : زبان نفهم، نادان. ديلاچار (dilaçar) : (ديل +آچار) فصيح و بليغ، آنكه زبان گويا و فصيح دارد. ديل اوجـو (dil ücü) : زباني، ظاهري، با زبان چيزي را به صورت ناقص بيان كردن. ديلاوَر (dilavər) : 1- زبان باز، زبان آور. 2- دلاور، شجاع. ديلباز (dilbaz) : زبان باز، زبان آور و حرّاف. ديل باسماق (dil basmaq) : 1- لكنت داشتن زبان. 2- كتمان كردن موضوع. ديل بيلمز (dil bilməz) : زبان نفهم، نادان. ديل بيلن (dil bilən) : فهيم، آگاه و دانا. ديل تتمك (dil tətmək) : به تپق افتادن زبان، به اشتباه چيزي را بيان كردن. ديلچَك (dilçək) = ديلچيك (dilçik) : زبان كوچك، ملاز، ملازه. ديل چيخارْتْماق (dil çıxartmaq) : 1- زبان در آوردن، زبانك انداختن. 2- پر رو و زبان باز شدن. ديل دوْلاشماق (dil dolaşmaq) : دچار لكنت زبان شدن. ديل-ديل (dil-dil) = ديل-ديلَك (dil-dilək) : دو قطعه چوب كوچك به شكل زبان كه در بر پا كردن تلّة پرندگان از آنها استفاده مي‌شود. ديلَرمَك (dilərmək) : خواستن، خواهش كردن، اصرار كردن. ديلسيز (dilsiz) : 1- بي زبان، كم حرف، كم رو. 2- لال، گنگ. ديل قيسّه (dil qissə) : آنكه زبانش در مقابل ديگران كوتاه باشد، شرمسار و خجل. 2- محتاج. ديل قيسّه‌ليك (dil qissəlik) : 1- زبان كوتاهي، شرمندگي. 2- احتياج، نياز. ديلَك (dilək) : آرزو و خواهشي كه به زبان آيد. ديل كسَن (dil kəsən) : نوعي از گياه ني كه با آن حصير بافند. ديللَشمك (dilləşmək) : به سخن آمدن، صحبت كردن، احوال پرسي كردن. ديللَنمك (dillənmək) : 1- به سخن آمدن. 2- احوال پرسي كردن. 3- چشم زخم وارد كردن. ديللي (dilli) : 1- زباندار. 2- زبان باز، دلير. 3- چرب زبان و چاپلوس. ديللي دودوک (dilli düdük) : 1- نوعي ني‌لبك. 2- مجازاً به معني كسي كه تند تند حرف بزند. ديلماج (dilmac) = ديلمانْج (dilmanc) : مترجم. ديلَنْچي (dilənçi) : آنكه به زبان آيد و خواستة خود را اظهار كند، گدا، سائل. ديلَنديرمك (diləndirmək) : 1- به سخن واداشتن. 2- به گدايي واداشتن. ديلَنمك (dilənmək) : 1- به سخن آمدن. 2- آرزو كردن. 3- گدايي كردن. ديلوْوباز (dilovbaz) : 1- زبان باز. 2- حيله گر و مكّار. ديله‌جي (diləci) : گدا، سائل. ديله‌مك (diləmək) : 1- آرزو كردن، خواستن. 2- گدايي كردن. ديلي اوزون (dili uzun) : زبان دراز، زبان باز، فضولباشي. ديلي اه‌‌‌يري (dili əyri) : زبان كج، آنكه زبان تركي نداند، غير ترك. ديلي ايتّي (dili itti) : صريح اللهجه، آنكه معمولاً زبان خوش ندارد. ديلي باغلى (dili bağlı) : زبان بسته، حيوان. ديلير (dilir) : 1- زبان باز، حريف و ناطق. 2- دلير و شجاع. ديلي شيرين (dili şirin) : شيرين زبان، خوش كلام، مهربان. ديلي ياسّى (dili yassı) : 1- كسي كه زبانش پهن و بزرگ باشد و سنگين صحبت كند. 2- چرب زبان، متملّق. ديلي ياغلى (dili yağlı) : 1- چرب زبان، متملّق و چاپلوس. 2- شيرين زبان، مهربان.
ديل	dil	(2) : فعل امر از مصدر «ديلمك» (شكافتن، بريدن) ديلار (dilar) : نام گياهي شبيه «جو» كه از گياهان علوفه‌اي به شمار مي‌رود. (در وسط برگهاي بلند اين گياه، خطّي ديده مي‌شود كه گويي برگ گياه را شكافته است.) ديللاق (dillaq) = ديلليق (dilliq) : 1- فرج، آلت تناسلي زنان. 2- فاحشه. ديلمك (dilmək) : شكافتن، بريدن، پاره كردن. ديلي (dili) : تپّه يا كوه طويلي كه روي آن كمي فرو رفته باشد. ديليك (dilik) : 1- پاره، شكافته شده، بريده شده. 2- قاچ، قطعه. ديليم (dilim) : قطعه، تكّه، قاچ. ديليم-ديليم (dilim-dilim) : قطعه قطعه، قاچ قاچ. ديلينمك (dilinmək) : پاره شدن، شكافته شدن.
ديم	dim	: تلفّظي از كلمة «توم» يا «دوم» كه به معاني : دُم، دنباله، به بالا جهيدن و … است. (← دوم1) ديمچيك (dimçik) : نام بوته‌اي خاردار نيمكره‌اي با ريشة كوچك. ديمديك (dimdik) : منقار پرندگان، نوك. ديمديكله‌مك (dimdikləmək) : نوك زدن، منقار زدن. ديمكو (dimku) : ميخ كوب، آلت كوبيدن، وسيلة كوبيدن برنج. ديممه‌ليك (dimməlik) : حالتي كه سر به پايين باشد و باسن و كمر رو به بالا.
دين	din	(1) : 1- دين، مذهب، راه و روش. 2- رشته، پاره، قسمت.
دين	din	(2) : فعل امر از مصدر «دينمك» (حرف زدن) دينچه‌مك (dinçəmək) : به سخن ديگران دقّت كردن، با دقّت تمام گوش دادن. دينديرمك (dindirmək) : به صدا در آوردن، به حرف آوردن، به صحبت واداشتن. دينله‌مك (dinləmək) = دينمك (dinmək) : 1- به صدا در آمدن، حرف زدن، صحبت كردن. 2- گوش دادن، توجّه نمودن و قبول كردن مطلب.
دينـْج	dinc	: دنج، راحت. دينجَلْمك (dincəlmək) = دينجيلمك (dincilmək) : راحت شدن، نفس راحتي كشيدن.
دينه‌مك	dinəmək	: آزمايش كردن، امتحان كردن. (← سيناماق)
دينـْگ	ding	(1) : 1- دنگ، آلت جرقّه در تفنگهاي باروتي، چاشني تفنگ. 2- برجسته، برآمده، بالا آمده، قلّه، بلندي كوه. دينگسيزلَنمك (dingsizlənmək) : خود را پايين آوردن، سبكي و نا موقّري از خود نشان دادن. دينگه (dingə) : 1- كامل، كاملاً. 2- گرما گرم، در حال انجام. دينگه گون ائدميش. (آسمان كاملاً صاف است.) دينگيلَشمك (dingiləşmək) : بالا پريدن، به صورت دسته جمعي جهيدن و پريدن، بازي كردن و رقصيدن. دينگيله‌مك (dingiləmək) : بالا پريدن، جهيدن و رقصيدن.
دينگ	ding	(2) : صداي به هم خوردن ظروف. دينگيشمك (dingişmək) : سر و صدا كردن، بحث و جدل داشتن، اختلاف لفظي پيش آمدن. دينگيلَشمك (dingiləşmək) : 1- بلند شدن صداي ظروف. دينگيله‌مك (dingiləmək) : 1- صدا كردن ظروف. 2- صدا كردن گوش، صداي دنگ دنگ در گوش ايجاد شدن.
دينكو	dinku	: وسيلة كوبيدن. (← ديم، ديمكو)
دير	dir	(1) : هست، وجود دارد. (← دير) ديرجَلْمَك (dircəlmək) = ديرچلمك (dirçəlmək) : جوانه زدن، بالا آمدن و روييدن گياه، احيا شدن. ديرچَلْتْمَك (dirçəltmək) : جان بخشيدن، رويانيدن گياه. ديرَّكلي (dirrəkli) : زنده دل، شاداب و خوشحال. ديرَّنـْمَك (dirrənmək) : 1- بالا رفتن، با چنگ و آرنج بالا رفتن. 2- مصرّانه اقدام كردن. 3- مقاومت كردن. ديري (diri) = ديرّي (dirri) : 1- زنده، جاندار. 2- زود، بسرعت. ديرّيلْتْمك (dirriltmək) = ديرّيلديرمك (dirrildirmək) : 1- جان بخشيدن، زنده كردن. 2- خوشحال و شاداب كردن. ديريلمك (dirilmək) : 1- زنده شدن. 2- شاداب شدن. ديريليك (dirilik) : 1- زنده بودن، زندگي. 2- زندگاني، حيات. ديريم (dirim) : توانايي، قدرت، شادابي.
دير	dir	(2) : تلفّظي از كلمة «تير» (هر چيز بلند و نوك تيز) (به تنهايي كاربرد ندارد.) ديرسَك (dirsək) : 1- آرنج. 2- تپّه، هر چيز برآمده و نوك تيز. 3- دانه و جوشي كه روي پلك چشم بيفتد. (← ايت، ايت ديرسگي) ديره‌جك (dirəcək) : 1- ستون، پاية بلند. 2- دستة هاون، هاون. ديره‌ك (dirək) = ديرّه‌ك (dirrək) : 1- تيرك، پاية بلند و بزرگ. 2- توانايي و قدرت. ديره‌ك كرتْمه (dirək kərtmə) : 1- علامتي را كه بر ستون حك كرده باشند. 2- اصطلاحاً دختر نوزادي كه در هنگام تولّد به نام پسري نامزد شده. ديره‌مَك (dirəmək) : تكيه دادن بر ستون.
ديرينگ	diring	: 1- صداي زنگ يا به هم خوردن ظروف. 2- درنگ، لحظه. ديرينگله‌يين (diringləyin) : لحظه‌اي، به اندازة يك بار شنيده شدن صداي زنگ. ديرينگيله‌مك (diringiləmək) : صداي ظروفات به گوش رسيدن.
ديسكينمك	diskinmək	: چندش ايجاد شدن، ناگهان يكه خوردن و لحظه‌اي لرزيدن. (← ديك1، ديكسينمك)
ديش	diş	(1) : 1- دندان. 2- دندانه. 3- نيش حشرات. 4- نام نقشي در قالي و گليم كه به شكل دندانه است. ديش اوسـتـونه باسماق (diş üstünə basmaq) : كتمان كردن، مخفي نگه داشتن. ديش ايتّيتمك (diş ittitmək) : دندان تيز كردن، طمع ورزيدن. ديش دانگيسى (diş dangısı) : آش يا غذايي كه مركّب از آرد، لوبيا، نخود و عدس باشد و معمولاً به كودكاني كه براي اوّلين بار دندان شيري در مي‌آورند، مي‌خورانند. ديش-ديش (diş-diş) : دندانه‌دار، مضرّس. ديشَرمك (dişərmək) : جوانه زدن گياه. ديش سايماق (diş saymaq) : دندان كسي را شمردن، كسي را امتحان كردن و نقطة ضعفش را پيدا كردن و به او توجّه نكردن. ديش قيجاماق (diş qıcamaq) = ديش قيجيشماق (diş qıcışmaq) = ديش قيميشماق (diş qımışmaq) = ديش قينجْماق (diş qıncmaq) : 1- دندان غروچه كردن. 2- به انجام كاري تمايل داشتن. ديشلَمه (dişləmə) : 1- عمل گزيدن و نيش زدن. 2- چاي تلخ، چاي بدون قند. ديشله‌مك (dişləmək) : 1- گزيدن، نيش زدن. 2- به دندان گرفتن، جويدن و خوردن. ديشلي (dişli) : 1- داراي دندان. 2- مضرّس، دندانه دار.
ديش	diş	(2) : خواب، رؤيا. ديش گؤرمك (diş görmək) : خواب ديدن، به رؤيا آمدن. ديش يوْرماق (diş yormaq) : خواب را تعبير و تفسير كردن.
ديشَرمك	dişərmək	: گره زدن در قالي. (← دؤشور، دؤشورمك)
ديشي	dişi	: 1- ماده، مؤنّث، مادينه. 2- جنس نرم و غير خشن. ديشي داش (dişi daş) : نوعي از سنگهاي آهكي كه به راحتي شكسته شود.
ديو	div	(1) : ريشه، بن. (← ديب)
ديو	div	(2) : ديو، هيولا. ديوان (divan) : 1- ظلم، ستم. 2- ماليات اجباري. ديويري دؤنمك (diviri dönmək) : زشت شدن، بد عمل و گناهكار شدن، از اعمال نيك رويگردان
دييار	diyar	: 1- ديار، سر زمين. 2- آن قسمت از مكاني كه ديده شود، آشكار، معلوم. دييار اوْلماق (diyar olmaq) : آشكار شدن، ديده شدن.
دييه	diyə	: ديه، جريمة شرعي.
ديز	diz	(1) : زانو. ديز آياغى (diz ayağı) = ديز داياغى (diz dayağı) : پاي انداز، هديه‌اي كه در هنگام ورود عروس خانم از طرف خانوادة داماد به او داده مي‌شود. ديز باغى (diz bağı) : زانوبند شتر. ديز به ديز (diz bə diz) : زانو به زانو، كنار هم، پهلوي هم. ديزدن دوشمك (dizdən düşmək) : از پا افتادن، خسته شدن. ديزله‌مك (dizləmək) : زانو بر شدن، خسته شدن. ديزليك (dizlik) : زانو بند شتر. ديز وورماق (diz vurmaq) : 1- زانو زدن، تعظيم كردن. 2- خسته شدن و از راه ماندن. ديزه‌له‌مك (dizələmək) : با دست و پا از سربالايي بالا رفتن، حركت كردن كبك از پايين به بالا، خراميدن كبك. ديزي كوْنـْدا (dizi konda) : كسي كه زانوهايش مثل كندة درخت پهن و بزرگ باشد و مجازاً آدم تنبل و تن پرور را گويند. ديزين-ديزين (dizin-dizin) : روي زانوها راه رفتن، روي زانو خزيدن.
ديز	diz	(2) : 1- صاف، مسطّح. (← دوز1) 2- فعل امر از «ديزمك» (به رشته كشيدن) ديزديرمك (dizdirmək) : به رشته كشاندن. ديزمك (dizmək) : به رشته كشيدن، رديف كردن.
ديزجانلى	dizcanlı	= ديزگانلى (dizganlı) : نام طايفه‌اي از ايل كشكولي.
دوْ	do	: دو (ف)، عدد 2 دوْ بارا (do bara) : دو باره، دو مرتبه. دوْ بارا باخ-باخ (do bara bax-bax) : نام آهنگي در موسيقي. دوْ بارالاماق (do baralamaq) : از نو شروع كردن، دو مرتبه كاري را شروع كردن و يا دچار شدن به بيماري قبلي. دوْبوروشماق (doburuşmaq) : دو دل شدن، تعجّب كردن، مشكوك و مردّد شدن.
دوْبان	doban	: 1- پاشنة پا. 2- دامنة ارخالق. (← دام3، دامان) دوْبانا (dobana) = دوْباناق (dobanaq) : دامنة ارخالق. دوْبان باسما (doban basma) : به سرعت دويدن بگونه‌اي كه به خاطر تعجيل دامنة ارخالق در زير پا گير كند.
دوْباق	dobaq	: رو سري مخصوص عروس خانم.
دوْدورغا	dodurğa	: بد ذات، غير اصيل، اسب بد ذات و تنبل.