: پدر، نيا، نياكان. آبا-اژداد (aba-əjdad) : آبا، اجداد، پدر و نياكان

əksir

: 1- كيميا، مادّه‌اي كه فلزات را به طلا تبديل كند. 2- هر چيز گرانبها و كم ياب. 3- از نامهاي دختران.
اق	əq	: صوت خنداندن و شاد كردن كودك شير خواره. اقّو (əqqu) : صداي بچّة شيرخوار در هنگام شادي و نشاط. اقّير (əqqir) : فعل امر از مصدر «اقّيرمك» (به هيجان آوردن) اقّيشمك (əqqişmək) : به هيجان آمدن، جهيدن و پريدن دسته جمعي و گروهي، به صورت دسته جمعي جهيدن و رقصيدن برّه‌ها و بزغاله‌ها.
عقَب	əqəb	: (ع) 1- عقب، دنبال، دنباله. 2- تعقيب و اصرار. عقب ائدمك (əqəb edmək) : اصرار و پا فشاري كردن. عقبه (əqəbə) : دنبال، دنباله.
عقّيرَبي	əqqırəbi	: عقرب، كژدم.
عقل	əql	: (ع) عقل، فهم و دانايي. عقل كسمك (əql kəsmək) : عقل به جايي رسيدن، به مطلبي پي بردن. عقلي كسمَز (əqli kəsməz) : كم عقل، نادان. عقلي كسَن (əqli kəsən) = عقّيل (əqqıl) : عاقل، دانا، فهميده.
ال	əl	: 1- دست. 2- دفعه، بار. 3- مهارت و استادي. 4- ارتباط و شركت داشتن در امري. 5- سمت، سو، طرف. ال آپارماق (əl aparmaq) : 1- دست دراز كردن. 2- تحريف كردن، منحرف كردن. 3- اقدام به كاري نمودن. 4- خواهش و التماس. ال آچماق (əl açmaq) : 1- دست روي كسي بلند كردن، كتك زدن، در مقابل حمله عكس العمل نشان دادن. 2- گدايي كردن. ال آغاجى (əl ağacı) : چوبدستي، عصا. ال آلتى (əl altı) : 1- زيردستي، آنچه در زير دست قرار گيرد. 2- نوكر، خدمتكار. 3- جاسوس، خبر رسان. ال-آياق (əl-ayaq) : 1- دست و پا. 2- زرنگي، سرعت عمل. ال-آياغا دوشمك (əl-ayağa düşmək) : 1- التماس كردن، به دست و پاي كسي افتادن. 2- به تلاش و تقلّا افتادن. ال-آياق ائدمك (əl-ayaq edmək) : تلاش كردن، كوشش كردن. ال-اتك (əl-ətək) : دست به دامن، التماس و خواهش. ال-اتك اوْلماق (əl-ətək olmaq) : دست به دامن كسي شدن، التماس كردن. ال اوزمك (əl üzmək) : 1- دست برداشتن و ترك كردن، ترك دوستي و ارتباط. 2- مأيوس و نا اميد شدن. ال اؤلْچْمْك (əl ölçmək) : 1- در هنگام صحبت كردن دستها را تكان دادن. 2- كف دست را پيمانه قرار دادن. ال اوزاتماق (əl uzatmaq) : 1- دست را براي گرفتن چيزي دراز كردن. 2- دست درازي و تجاوز. 3- خبر رساني، جاسوسي. 4- كمك و ياري رساندن. ال ائدمك (əl edmək) : 1- دست به سوي چيزي بردن. 2- به كاري اقدام كردن. ال باسماق (əl basmaq) : 1- پنهان كاري كردن. 2- اقدام كردن، به كاري پرداختن. ال به يقّه (əl bə yəqqə) : دست بر گريبان، با هم گلاويز شدن و دعوا كردن. ال بيداق (əl bidaq) : دستپاچه، به تعجيل، با عجله و شتاب. الپران (əlpəran) : دست پاچه، عجله. الپر ائدمك (əlpər edmək) = الپرله‌مك (əlpərləmək) = الپرلشمك (əlpərləşmək) : با عجله چنگ انداختن و تقلّا كردن. الَت (ələt) : فعل امر از مصدر «الَتمك» (الك كردن)، با دست بچرخان و غربال كن. ال تتمك (əl tətmək) : لرزيدن دست، خطا كردن. الَتديرمك (ələtdirmək) : الك كردن به وسيلة ديگري. الَتمك (ələtmək) : غربال كردن، الك كردن. الجيك (əlcik) = الچيك (əlçik) : 1- چنتة كوچك، توبرة كوچك. 2- دستكش. 3- به اندازة گنجايش يك كف دست. 4- كيف دستي كوچك. ال چالماق (əl çalmaq) : 1- با دست ضربه زدن، كتك زدن. 2- كف زدن، تشويق كردن. 3-دست و پا زدن، تقوکردن. 4- به چيزي دست زدن. الچَر (əlçər) : كثيف، آنكه دست در هر چيزي فرو برد. (← هرج و هرچل) الچرليك (əlçərlik) : كثافت. ال چكمك (əl çəkmək) : 1- از چيزي دست كشيدن و منصرف شدن. 2- چيزي را تعمير جزئي كردن. الچيم (əlçim) : كيل، پيمانه. (← اؤلچ، اؤلچوم) ال داشـی (əl daşı) : سنگ پرتاب كردني، سنگ دعوا. الدن چيخماق (əldən çıxmaq) : 1- فرار كردن، گريختن. 2- اختيار از دست رفتن، از دست خارج شدن. الدن گلمك (əldən gəlmək) : از دست بر آمدن، قادر بودن، توانستن. الده (əldə) : دم دست، در دسترس قرار گرفته. الده‌كي (əldəki) : آنچه در دسترس قرار دارد، موجود. ال ديشه توتماق (əl dişə tutmaq) : دست به دندان گرفتن، بسيار تعجّب كردن. ال ساخلاتماق (əl saxlatmaq) = ال ساخلاماق (əl saxlamaq) : صبر كردن، دست نگه داشتن، انجام كار را به تأخير انداختن. ال قازماق (əl qazmaq) : دست برداشتن، ترك كردن، رها كردن. ال‌قَده ائدمك (əl qədə edmək) : دستپاچه شدن براي جمع آوري مال و ثروت، حرص و ولع، مال حلال يا حرام را از هر طريق به دست آوردن. (اصل عبارت از : ال (دست) + قازا (اخّاذي) + ائدمك (كردن) درست شده است.) القره (əlqərə) : دستگيرة پارچه‌اي جهت برداشتن قوري، كتري داغ و امثال آنها. ال قوْجماق (əl qocmaq) = ال قوْنْجماق (əl qoncmaq) : دستها را دور زانوان حلقه كردن و ناراحت نشستن. القوْولاماق (əlqovlamaq) = الكوْولاماق (əlkovlamaq) : 1- دستبرد زدن، دزديدن. 2- تحقيق، جستجو و بررسي كردن. 3- دست به كار شدن. ال قوْيماق (əl qoymaq) : 1- دست بر روي چيزي گذاشتن، تصاحب كردن. 2- شروع كردن، دست به كار شدن. الَك (ələk) : الك، غربال. (وسيله‌اي كه با دست بچرخانند و غربال كنند.) ال كسمك (əl kəsmək) : 1- دست را بريدن، ارتباط را قطع كردن. 2- دست برداشتن، رها كردن. الَكلنمك (ələklənmək) : غربال شدن، الك شدن. الكله‌مك (ələkləmək) : 1- الك كردن، غربال كردن. 2- همه جا را گشتن و زير و رو كردن. الَكي (ələki) : 1- عمدي، دستي. 2- بي مورد، باطل و بيهوده. ال گؤتورمك (əl götürmək) : دست برداشتن، منصرف شدن، صرف نظر كردن. اللشديرمك (əlləşdirmək) : 1- دست مالي كردن، با دست مالش دادن. 2- انگلك كردن، ور رفتن. اللشمك (əlləşmək) : 1- با هم گلاويز شدن، با هم دست و پنجه نرم كردن. 2- تقلّا كردن، كوشش كردن. اللشمه (əlləşmə) : دعوا، ستيزه‌ جويي. اللنمك (əllənmək) : دست مالي شدن، مالش داده شدن. الْـله‌مك (əlləmək) : 1- دست كشيدن، ماليدن. 2- دست زدن، انگلك كردن. الْـلي (əlli) : پنجاه، عدد 50. النتي (ələnti) : قطرات ريز باران كه از چادر يا پارچه نشت كند، آنچه از يك مشبّك غربال شود. النمك (ələnmək) : بيخته شدن، غربال شدن. الوار (əlvar) : حركت و جنبش دست و پا. الوار داغيتماق (əlvar dağıtmaq) : دستپپاچه كردن. به تعجيل انداختن. ال وار داغيـلماق (əlvar dağılmaq) : دست پاچه شدن، دست و پا را گم كردن. ال وورماق (əl vurmaq) : 1- دست زدن، انگلك كردن. 2- به كاري دست زدن، اقدام نمودن. 3- كف زدن، تشويق كردن. ال وئرمك (əl vermək) : 1- دست دادن، با هم بيعت كردن. 2- شانس و اقبال رو نمودن. 3- مطيع و رام شدن. ال وئريم (əl verim) : دستگيري، حمايت. اله (ələ) : 1- با دست بردار، بيا و بگير. 2- غربال كن. اله آلماق (ələ almaq) : 1- به دست گرفتن. 2- تصرّف كردن، متصرّف شدن. 3- به كاري شروع كردن. اله باخماق (ələ baxmaq) : 1- گدايي كردن. 2 - به كف دست نگاه كردن، كف بيني. اله دوشمك (ələ düşmək) : 1- به دست آمدن، حاصل شدن. 2- گرفتار شدن، گير افتادن. اله سالماق (ələ salmaq) : 1- به دست آوردن، كسب كردن. 2- گير آوردن. 3- به دست انداختن، مسخره كردن. اله‌لك (ələlək) : آلت دست شده، رسوا، آبرو باخته، مسخره. روسواه-اله‌لك اوْلموش. (رسوا و آبرو ريخته شده) اله‌لك ائدمك (ələlək edmək) : دست انداختن، مسخره كردن، تحقير كردن. اله‌له‌مك (ələləmək) : غربال كردن. اله‌لي (ələli) : الك شده، بيخته شده. اله‌مك (ələmək) : غربال كردن، بيختن. اله‌مه (ələmə) : عمل غربال كردن. اله‌‌وان (ələvan) : دست پاچه، شتابان. اله وئرمك (ələ vermək) : تسليم يا معرّفي كردن مجرم. ال‌هاي (əlhay) : 1- دست بلند كردن و استمداد طلبيدن، مدد جستن. 2- الحاح، اصرار، پا فشاري. ال هوْواس (əl hovas) : آهسته، آرام، دست سنگين. الي آچيـق (əli açıq) : 1- دست باز، سخي، كريم و بخشنده. 2- بيچاره و فقير. 3- آزاد و رها. الي آغ (əli ağ) : كم تجربه، ناشي، ناتوان و بي هنر. الي اگري (əli əgri) = الي اه‌يري (əli əyri) : كج دست، دزد، متقلّب. الي اوزولمك (əli üzülmək) : 1- قطع شدن رابطه. 2- از دنيا رفتن، مردن. الي اوزون (əli uzun) : متجاوز، زياده طلب. الي باغلى (əli bağlı) : دست بسته، ناتوان، ضعيف. الي خالى (əlı xalı) : دست خالي، فقير و بيچاره. الي دوْلو (əli dolu) : دست پر، ثروتمند و متموّل. الي سولو (əli sulu) : با تجربه، ماهر، چابك دست. الي سيـخيـق (əli sıxıq) : خسيس. الي قارقاشا (əli qarqaşa) = الي قرقشه (əli qərqəşə) : پر هياهو، پرآشوب. (← قارقاشا) الي قانلى (əli qanlı) : قاتل، جاني. الي قه‌يه‌لي (əli qəyəli) : 1- دست به سنگ، كسي كه در پرتاب سنگ مهارت داشته باشد. 2- نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي. اليك ائدمك (əlik edmək) : دست انداختن، مسخره كردن. الي يوموق (əli yumuq) : دست بسته، خسيس.
الاهيل	əlahil	: هلاهل، زهر، سم كشنده. (← آل3، آلا هيل)
علامت	əlamət	: (ع) 1- علامت و نشان. 2- عجيب و غريب. 3- ايما و اشاره. 4- ردّ پا، اثر پا. علامتلي (əlamətli) : 1- نشان دار، علامت دار. 2- عجيب و غريب. علامت وئرمك (əlamət vermək) : اشاره كردن، علامت دادن.
البت	əlbət	= البتّه (əlbəttə) : البتّه، بدرستي كه.
اله	ələ	: 1- از اصوات تعجّب. 2- اصطلاحي است به مفهوم : ديدي آنچه مي‌گفتم، همان شد؟ اله-پله (ələ-pələ) = اله-وله (ələ-vələ) : هذيان، ياوه.
اله وَرْد	ələ vərd	: لم داده، يله شده، لميده.
علَفه	ələfə	(1) : روز عرفه، روز قبل از عيد قربان.
علَفه	ələfə	(2) : 1- علف، علوفه، آذوقة حيواني. 2- نام گياهي خوشبو كه با مُشك مخلوط كنند تا بيشتر معطّر شود.
الَختَر	ələxtər	: از بازيهاي دسته جمعي مرسوم در بين جوانان. (← آل2، آل آختار)
علم	ələm	: 1- علم، پرچم عزا. 2- نام نقشي در قالي. علمدار (ələmdar) : پرچمدار، پيشرو، آنكه علم عزاداري بردارد. علمدارلي (ələmdarlı) : علمدارلو، نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي.
الم قير-قير	ələm qır-qır	: ياوه گويي، ورّاجي، سخنان محرّك.
الم شنگه	ələm şəngə	: سر و صدا، آبرو ريزي، رسوايي.
علَسكرلي	ələskərli	: علي عسكرلو، نام طايفه‌اي از ايلات كشكولي و دره‌شوري و نيز نام تيره‌اي از طايفة قرخلو دره‌شوري.
الَزه	ələzə	: محرّف كلمة «عليحدّه يا عليهذا»، اختصاصي، جداگانه، تافتة جدا بافته.
الهَزه	əlhəzə	: محرّف عليهذا يا عليحدّه، اختصاصي، جداگانه.
علي	əli	: نام امام اوّل شيعيان. علي قره (əli qərə) : نام هنرمندي در زمان قاجار كه صداي دلنشيني داشته و آهنگي با همين نام از او باقي مانده است. علي قه‌يه‌لي (əli qəyəli) : نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي. (← ال، الي قه‌يه‌لي) علي کوردلو (əli kürdlü) : علي كُردي، نام طايفه‌اي از ايل عملة قشقايي. علي‌يه‌ قانلي (əliyə qakli) : دشمن علي (ع)، دشمن دين و مرام مردم.
اليف-اليف	əlif-əlif	: ريز ريز، ذرّه ذرّه. اوره‌گـيم اليف-اليف گئدير. (دل ريسه‌ام مي‌شود.)
عليق	əliq	= عليقه (əliqə) : آذوقه، خوراك.
عليقه	əliqə	: (ع) علاقه، ميل.
اللم-قلْلَم	əlləm-qəlləm	: حيله گر، حقّه باز. اللم-قللمليك (əlləm-qəlləmlik) : حيله‌گري، حقّه بازي.
الّيم	əllim	: ارزن.
الوْو	əlov	: شعلة آتش. (← آل3، آلوْو) الوْووشت (əlovuşt) : عطش، از تشنگي سوختن.
ام	əm	(1) : 1- دارو، درمان، مرهم. 2- بخية زخم. امچي (əmçi) : حكيم باشي، آنكه مرهم نهد يا پانسمان كند. املشمك (əmləşmək) : 1- بخيه شدن، پانسمان شدن. 2- درمان شدن، معالجه شدن. 3- داخل در هم شدن نخها و رشته ها. املنمك (əmlənmək) : 1- درمان شدن، معالجه شدن. 2- بخيه و پانسمان شدن زخم. امله‌مك (əmləmək) : 1- درمان كردن. 2- بخيه كردن. اميشديرمك (əmişdirmək) : نوعي گـره زدن و بافتن گليم كه نقشها را به هم اتّصال دهد. اميشمك (əmişmək) : در هم گير كردن تارهاي بند يا نخ. امينمز (əminməz) : لاعلاج، ناممكن. (بيات)
ام	əm	(2) : فعل امر از مصدر «اممك» (مكيدن) امجَك (əmcək) : پستان. امجكلي (əmcəkli) : داراي پستان، پستاندار. امديرگن (əmdirgən) : داية موقّتي، آنكه موقّتاً به فرزند كسي شير دهد. امديرمك (əmdirmək) = امزيرمك (əmzirmək) : شير دادن، شير نوشاندن، به شيرخوردن وادار كردن. امزيريلمك (əmzirilmək) : شير داده شدن، خورانده شدن شير. امزيك (əmzik) : شيرخواره، نوزاد. امزيك اوْغلاق (əmzik oğlaq) : بزغالة شيرخوار. امزيكلي (əmzikli) : بز يا گوسفندي كه داراي بزغاله يا برّة شيرخواره باشد. امليك (əmlik) : برّه يا بزغالة شيرخواره و چاق. اممك (əmmək) : مك زدن، مكيدن، از پستان مادر شير خوردن. امه‌ن (əmən) : مكنده، از پستان شير خورنده. اميزديرمك (əmizdirmək) : شير دادن، شير نوشانيدن. اميشديرمك (əmişdirmək) : به صورت دسته جمعي شير خوراندن، رها كردن برّه‌ها و بزغاله‌ها با مادرانشان جهت شير خوردن از پستان مادر. اميشگاه (əmişgah) : محلّ شير خوردن دسته جمعي بزغاله‌ها و برّه‌ها. اميشمك (əmişmək) : به صورت دسته جمعي شير خوردن. اميك (əmik) : شير خواره، برّه يا بزغالة شير خوار و چاق. اميلگَن (əmilgən) : ظرف شير. (بيات) اميلمك (əmilmək) : مكيده شدن، از پستان مادر شير خورده شدن.
امَك	əmək	: 1- مزد، دستمزد. 2- رنج و زحمت، كار. (در تركي قديم «امگه‌مك» = زحمت كشيدن) امك ايتيرمك (əmək itirmək) : زحمت كسي را نديده گرفتن. امكسيز (əməksiz) : بدون دستمزد.
عمل	əməl	: (ع) عمل، كار. عمله (əmələ) : 1- عوامل و كار گزاران ايلخان، نام ايلي از ايلات عمدة قشقايي و نام چندين طايفه در ايلات مختلف قشقايي كه عمدتاً نيروهاي نظامي-سياسي خوانين به شمار مي‌رفتند. 2- كارگر. عمله گلمك (əmələ gəlmək) : به عمل آمدن، پرورش يافتن، به نتيجه رسيدن. عمله‌ليك (əmələlik) : كارگري. عملي (əməli) : 1- عملي، قابل عمل. 2- مصنوعي، دندان يا اعضاي مصنوعي بدن. 3- نوعي چماق كه به آن «دومّو گوْوو» (دُمِ گاوي) هم مي‌گويند. عملي آرّي (əməli arrı) : نيكو كار. عملي آزماق (əməli azmaq) : خراب شدن كار، اشكال تراشي در كار. عملينگ آزسين. (عمل تو بسوزد، كارت خراب شود.) عملي يانميش (əməli yanmış) : خرابكار، آنكه عملش مورد نفرين ديگران قرار گيرد.
عمي	əmi	: عمو، برادر پدر. عمي اوْغلو (əmi oğlu) : پسر عمو. عميتّه (əmittə) : عمو زادگان، فرزندان و نوه‌هاي عمو و عمو زادگان.
امر	əmr	: 1- كلمة «امر» در تركي به معني جوش و خروش بوده. (تر. قد) 2- امر، فرمان، دستور. امر ائدمك (əmr edmək) : فرمان دادن، دستور دادن. امر گچمك (əmr gəçmək) : از جوش و خروش افتادن، به سختي افتادن، به وضع بدي دچار شدن.
انايى	ənayı	: بدون آگاهي، الكي، با نظريّة شخصي و بدون مقايسه اعلام نظر كردن.
انْج	ənc	: 1- له و كوبيده، قسمتي از بدن كه كاملاً زخم يا كوبيده شده باشد. 2- آشفته و درهم. انجار (əcar) : 1- محل آشفتگي، محل آزردگي و كوبيدگي. 2- اعصاب، رمق و توانايي. انجار كسمك (əncar kəsmək) : حوصلة كسي را از بين بردن، اصرار كردن و تحت فشار قرار دادن. انجشمك (əncəşmək) : 1- در هم شدن، در هم پيچيدن، مخلوط شدن. 2- دعوا كردن. 3- له و كوبيده شدن. انجه-انجه ائدمك (əncə-əncə edmək) = انجه‌له‌مك (əncələmək) : 1- آشفته كردن، درهم ريختن، له كردن و كوبيدن. 2- قطعه قطعه كردن. انجلإل (əncül) : 1- درهم ريخته، آشفته. 2- خانة درهم ريخته و نا مرتّب. 3- خل، احمق. انجيده (əncidə) : كوبيده شده، له شده، ريزه ريزه شده. انجير (əncir) : انجير، درخت يا ميوة انجير. (درون ميوة انجير از دانه‌هاي ريز ريز تشكيل شده است.) انجيكه (əncikə) : انجكك، گلابي وحشي. (ميوة اين درخت گويي كوبيده است.)
اند	ənd	: 1- عدد كم، تعداد انگشت شمار. 2- اندازه، مقدار. اندَك (əndək) : اندك، كم، كمي. اندكجه (əndəkcə) = اندكچه (əndəkçə) = انده‌جيك (əndəcik) : اندكي، مقدار كمي. انده (əndə) : اندازة تقريبي، حدودِ، نزديكِ. ظُهر انده سي (نزديك ظهر) بو انده‌يَنچه (تا اين حد) انده‌زه (əndəzə) : اندازه، مقدار. اند-و-وَزم (ənd-o-vəzm) : اندازه و وزن، سنجش، مقايسه.
اندري	əndəri	: (ف) ناتني (برادر ياخواهر)
اندي	əndi	: (ف) اندود، مالش. اندي ائدمك (əndi edmək) : (ف-تر) اندودن، اندود كردن، ماليدن و كشيدن.
انـَك	ənək	: مسخره كردن، تمسخر، تحقير. (اصل كلمه از : ان = انگ (ايراد) + اك (پسوند) تمسخر و ايراد.) (← انگ1)
انگ	əng	(1) : 1- صمغ درخت، آنچه بر روي چيزي بچسبد يا وصل شود. 2- مجازاً به معني ايراد، اشكال، مارك عيب بر كسي يا چيزي زدن. (ريشة كلمه با «ان» = «انَز» كه در تركي قديم به معني مريض بوده، هم معني و هم خانواده است.) 3- رباط، مفصل، وسيلة اتّصال، بند استخوان. انگل (əngəl) : طفيلي، وابسته. انگل ائدمك (əngəl edmək) : 1- مزاحم شدن، بي مورد به كسي چسبيدن. 2- به ناحق ادّعا كردن. اَنگه (əngə) : قوم و خويش، اقوام، ريشة آبا و اجدادي، كساني كه از نظر خانوادگي با هم اتّصال دارند. انگه‌دان (əngədan) = اَنگه‌زه (əngəzə) = انگيزه (əngizə) : انغوزه. (شيرة اين گياه از داروهاي مؤثّر است.) و نيز نوعي از انغوزة سردسيري كه به آن شيرين قاسني هم مي‌گويند. انگيره‌ك (əngirək) : مرض، بيماري. انگيره‌كلي (əngirəkli) : مريض، بيمار.
انگ	əng	(2) : هر چيز دراز و بلند. انگـَك (əngək) : فك، آرواره، چانه. (به اعتبار بلند بودن استخوان فك) اَنگَل (əngəl) : انگل، كرم، كرم روده. انگول (əngul) : انگشت، انگُل، انگلك. انگول ائدمك (əngul edmək) : با انگشت به هم زدن، انگلك كردن.
انگ	əng	(3) : علامت صفت عالي : انگ اوّل. (اوّلين)
انگَر	əngər	: انگار، گويي. (← اينگار)
انهور	ənhür	: هنر، مهارت، كار شايسته. (← هـونَر) انهور ائدمك (ənhür edmək) : هنر به خرج دادن.
انيك	ənik	: تولة سگ و جانوران گوشتخوار. انيكلنمك (əniklənmək) : حامله شدن سگ و ساير جانوران. انيكله‌مك (ənikləmək) : توله كردن، زاييدن سگ و امثال آن. انيكلي (ənikli) : 1- سگ يا جانور حامله. 2- سگ يا جانوري كه با توله‌اش همراه باشد.
انشيريق	ənşiriq	: مشرق، طرف شرق.
عنتر	əntər	: نوعي از انواع ميمون. عنتره (əntərə) : مثل ميمون به بازي گرفتن و مسخره كردن، مسخره، هزل، هجو. عنتره ائدمك (əntərə edmək) : مسخره كردن.
انتره	əntərə	: هجو، هزل، شوخي و متلك.
اپه‌له‌مك	əpələmək	: تكان دادن، جنباندن. يئل اوْنو اپه‌له‌دي. (باد آن را تكان داد.)
اپير	əpir	: فعل امر از مصدر «اپيرمك» (فرسوده شدن.) اپيرَتْمَك (əpirətmək) = اپيرْتْمك (əpirtmək) : 1- فرسوده كردن. 2- پژمرده كردن. 3- سوزاندن، تاول افتادن. اپيرمك (əpirmək) = اپيره‌مك (əpirəmək) : 1- فرسوده شدن، فرتوت شدن. 2- پلاسيدن و پژمرده شدن. 3- سوختن، تاول زدن. اپيريك (əpirik) : فرسوده، پوسيده.
اپّه	əppə	: پدر. ( ← آتا)
اپّگ	əppəg	= اپّه (əppə) : نان. (به زبان كودكانه)
اپره	əprə	: فعل امر از «اپره‌مك» (پژمرده شدن) اپره‌مك (əprəmək) : 1- فرسوده شدن. 2- تاول زدن. اپريك (əprik) : فرسوده و پژمرده. (← اپير، اپيريك)
ار	ər	(1) : مرد، شوهر، زوج. ار- آرواد (ər-arvad) : زن و شوهر، زوجين. اران (əran) : 1- مرد، جوانمرد. 2- مردان، گروه مردان. 3- جايگاه مردان بزرگ، محلّي كه داراي آب و هواي خوش باشد. اران خلقي (əran xəlqi) : گروه مردان، مردها. ارجيك (ərcik) : شوهرك، شوهر كوچك، مردي كه زن موقّتي و صيغه‌اي براي خود انتخاب كند. اردالان (ərdalan) = اردلان (ərdəlan) : 1- مرد شجاع (ار + دالان = پاره كننده.) 2- از نامهاي پسران. اردم (ərdəm) : 1- تجربه، تخصّص. 2-شخصيّت، قابليّت. (در تركي قديم به معني هنر مردانگي بوده) اردملي (ərdəmli) : 1- متخصّص، با تجربه، ماهر. 2- با شخصيّت، شايسته و لايق. ارسالان (ərsalan) = ارسلان (ərsəlan) : (ار + سالان) مرد افكن، شيرمرد، شير نر، مرد شجاع. ارسيز (ərsiz) : زن بي شوهر، زن بيوه. ار قوْوان (ər qovan) : 1- آنكه مردان را شكست داده و تعقيب كند، ارغوان. 2- پيروز، شاداب و سرخ چهره. 3- نامي است براي پسران. 4- درخت ارغوان. اركج (ərkəc) : بز نر، پازن 2 تا 3 ساله. (ار +كچي) اركك (ərkək) : نر، مذكّر. ارلي (ərli) : زن شوهر دار. ارَن (ərən) : 1- مرد، مردانه. 2- جوانمرد. ارن خلقي (ərən xəlqi) : گروه مردان. اره گئدمك (ərə gedmək) : شوهر كردن، ازدواج كردن.
ار	ər	(2) : از پيشوندها : ار-آغاج (ər-ağac) : پايه‌هاي چوبي قابل حمل، چوب و متعلّقات آن.
ارباب	ərbab	: (ع) ارباب، آقا، سرور. ارباب بيلمز (ərbab bilməz) : آخرين قسمت ستون فقرات بدن، ماهيچه‌هاي اطراف ستون فقرات.
ارجين	ərcin	: ارجن، ارژن، درختي از نوع بادام وحشي با چوبهاي سخت و محكم.
ارچَل	ərçəl	: بازيگوش، كثيف و بي تربيت. (← ال، الچَر و هرج و هرچل) ارچلليك (ərçəllik) : بي تربيّتي، بازيگوشي.
ارده	ərdə	: (ف) نوعي غذا كه از كنجد كوبيده درست شود. (از ريشة «اردن» يا «هردن» (آرد كردن) فارسي است.)
عرَب	ərəb	: (ع) عرب، قوم عرب. عرب چيرپانلى (ərəb çırpanlı) : نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي. عرب شاللى (ərəb şallı) = عرب شاملى (ərəb şamlı) = عرب شانلى (ərəb şanlı) : نام طايفه‌اي از ايل شش بلوكي. عرب گاميشى (ərəb gamışı) : نام طايفه‌اي از ايل فارسيمدان. عربلي (ərəbli) : نام طايفه‌اي از ايل دره‌شوري عربي (ərəbi) : 1- نام نژادي از اسبها. 2- نام نقشي از نقشهاي «چرخ» كه در بافتن مفرش و پُشتي به كار مي‌رود. عربي ديرناق (ərəbi dırnaq) : نام نقشي در گليم.
عرَق	ərəq	(1) : 1- عرق، آب بدن. 2- عرق، از مواد الكلي. عرق ائدمك (ərəq edmək) : عرق كردن به خاطر كار زياد يا خجالت و شرم. عرقچين (ərəq çin) = عرقگير (ərəqgir) : نمد زير زين، جل زيرين چارپايان. عرقلي (ərəqli) : آلوده به عرق، مرطوب و نمناك.
عرَق	ərəq	(2) : 1- نام كشور عراق. 2- عراق عجم كه شامل مناطقي از استان اصفهان، يزد، اراك و … به شمار مي‌رود. عرقي (ərəqi) : 1- نام نژادي از گوسفندان عراق عجم كه نسبت به ساير گوسفندان كوچكتراست. 2- ريز اندام، كوچولو.
اره-وره	ərə-vərə	: دستپاچه شدن و ترسيدن. (شش)
ارگه	ərgə	: صوت فرا خواني گوسفندان. ارگه‌له‌مك (ərgələmək) : گفتن صوتي است كه در هنگام نمك و آذوقه دادن به گوسفندان جهت تحريك و پر اشتها كردنشان بيان مي‌شود.
ارغاج	ərğac	: ( ← آرغاج)
ارغانى	ərğanı	: آواره، سرگردان، بياباني.
ارغه	ərğə	: 1- شوخ طبع، بذله گو. 2- زيرك، هشيار. 3- بازيگوش، سبك و نا موقّر. ارغه‌ليك (ərğəlik) : مزاح، شوخي.
ارخ	ərx	: جوي، جويبار.
اريش	əriş	: رشتة بلند، تار قالي، نخ يا حصير بافته شده كه طول آن دراز باشد. اريشته (əriştə) : آش رشته، آش برگ. اريشمك (ərişmək) : 1- به هم رسيدن تارها، رسيدن. 2- با هم شوخي كردن. 3- با هم دعوا كردن. 4- با هم مأنوس شدن. 5- مقاربت كردن سگها با همديگـر.
ارنَكي	ərnəki	: الگوي تمسخر. ( ← اؤرنك)
ارپه	ərpə	: جو. (بول وئردي) ( ← آرپا)
ارّاق	ərraq	: بازيگوش، حرف نشنو.
ارّان	ərran	: 1- زمين سنگلاخ. 2- محل خوش آب و هوا. ( ← ار، اران و آران) ارّان داشى (ərran daşı) : تخته سنگي كه بر آن نمك پاشند تا گوسفندان نمك بخورند. ارّانليق (ərranlıq) : زمين سنگلاخ.
ارّه	ərrə	: 1- نوعي جاجيم با نقشي به شكل دندانه‌هاي ارّه. 2- نام نقشي در قالي و گليم. (ريشة كلمه از مصدر «اوْرماق» (بريدن) است.)
ارّي	ərri	: فعل امر از مصدر «ارّيمك» (ذوب شدن) ارّيت (ərrit) : فعل امر از مصدر «ارّيتمك» (ذوب كردن) ارّيتديرمك (ərritdirmək) = ارّيتمك (ərritmək) : 1- ذوب كردن، آب كردن، داغ كردن. 2- لاغر كردن، ضعيف و ناتوان كردن. 3- ناراحت كردن ديگران. ارّيتمه (ərritmə) : عمل ذوب شدن. ارّيديلمك (ərridilmək) : به وسيلة كسي ياچيزي ذوب شدن. ارّيك (ərrik) : 1- له و كوبيده شده، كهنه و پوسيده شده. 2- زردآلو. ارّيلمك (ərrilmək) : ذوب شدن. ارّيمك (ərrimək) : 1- ذوب شدن، گداخته شدن. 2- لاغر و نحيف شدن. 3- از خجالت آب شدن. 4- مقاربت كردن، نزديكي كردن. ارّيمه‌لي (ərriməli) : ذوب شدني. ارّينمك (ərrinmək) : ذوب شدن. ارّينتي (ərrinti) : ذوب شده.
ارسين	ərsin	: كاردك خمير، آلتي فلزي است با دستة نسبتاً بلند و سر پهن كه معمولاً تهِ ديگِ شيرپزي را با آن پاك مي‌كنند.
ارشين	ərşin	: متر، گز، واحد طول.
اروانا	ərvana	: شتر ماده.
اس	əs	: فعل امر از مصدر «اسمك» (وزيدن) ( ←ائس) اسديرمك (əsdirmək) : 1- وزاندن. 2- لرزاندن، تكان دادن. اسمك (əsmək) : 1- وزيدن، وزيدن نسيم يا باد. 2- به شوق آمدن، هوس كردن. گؤينوم اسدي. (دلم هوس كرد.) اسمه (əsmə) : 1- وزش، وزيدن. 2- فعل نهي ازمصدر «اسمك»، مَوَز، به حركت در نيا. اسَن (əsən) : باد يا نسيم وزنده. اسنَشمك (əsnəşmək) : دسته جمعي خميازه كشيدن، به صورت دسته جمعي دهن درّه كردن. اسنَگ (əsnəg) : دهن درّه، خميازه. اسنه‌مك (əsnəmək) : خميازه كشيدن، دهن درّه كردن، دهن باز كردن و هوا را بلعيدن. اسنه‌مه (əsnəmə) : 1- خميازه، دهن دره. 2- دهن درّه مكن. اسينتي (əsinti) = اسيم (əsim) : باد ملايم، نسيم.
اسَن	əsən	: (در تركي قديم به معاني : 1- شاداب و سالم و تندرست. 2- سلام.) در تركي قشقايي به طرف مخاطب در هنگام خطاب قرار دادن گفته مي‌شود و به معني دوست و رفيق به كار مي‌برند.
اثر	əsər	: (ع) اثر، آنچه از كسي يا چيزي باقي بماند. 2- تأثير، اثر گذاشتن. اثره (əsərə) : 1- اثر، نشانه، نتيجه، محصول.
اسير	əsir	: (ع) 1- اسير، گرفتار. 2- بنده، برده، غلام. 3- عاشق دلباخته. اسيرليك (əsirlik) : 1- اسارت، اسير بودن. 2- بندگي، غلامي. اسير-يسير (əsir-yəsir) : 1- اسير، بيچاره، بي كس.
اسيرگه‌مك	əsirgəmək	: امساك كردن، مضايقه كردن. (از مصدر «اسره‌مك» = نگه داشتن است.)
اصل	əsl	: (ع) 1- اصل، منشأ، مبدأ. 2- نسل، نژاد. 3- ناب، خالص. 4- اصيل، واقعي. 5- اساس و شالوده. اصلاً (əslən) : 1- اصلاً، ابداً، هرگز. 2- اصليّت و نژاد. اصل-و-نسب (əsl-o-nəsəb) : 1- اصل و نسب، نژاد. 2- شرافت، نجابت.
اسلان	əslan	: 1- شير، قوي ترين جانور جنگل. 2- نامي از نامهاي پسران. 3- نامي براي اسبها. (← ار 1 ، ارسالان)
اصلي	əsli	: نام معشوق «كرم» (عاشق معروف) كه درلغت به معني خوش شانس است؛ يعني ريشة كلمه از «آي» (ماه) و در اصل «آيلي» بوده كه به صورتهاي : آذلي، آسلي و اسلي (اصلي) در آمده است. اصلي-كرم (əsli-kərəm) : 1- نام داستاني مشهور كه نقش اصلي آن را عاشق و معشوقي به نام اصلي و كرم ايفا مي‌كنند. 2- نام آهنگي در موسيقي كه از داستان كرم و اصلي گرفته شده است.
استه	əstə	: اصلاً، به طور كلّي، ابداً.
اش	əş	: فعل امر از مصدر «اشمَك» (سطح زمين را كندن) اشَرمَك (əşərmək) = اشكَرمَك (əşkərmək) = اشمَك (əşmək) : كاويدن زمين به وسيلة انگشتان دست يا چوب و امثال آن، جستجو كردن، خراشيدن، كندن. اشمه (əşmə) = اشكَرْمه (əşkərmə) = اشكَرْتْمه (əşkərtmə) : 1- عمل كاوش، عمل كندن و جستجوكردن. 2- فعل نهي از مصدر «اشمك» : جستجو مكن، مكاو. اشه‌لنمك (əşələnmək) : زير و رو شدن خاك، كنده شدن و خراشيده شدن. اشه‌له‌مك (əşələmək) : زير و رو كردن خاك. اشينتي (əşinti) : خاك زير و رو شده. اشيلمك (əşilmək) : زير و رو شدن خاك. اشينمك (əşinmək) : 1- كنده شدن و زير و رو شدن خاك. 2- مصمّم به حمله شدن، عصباني شدن.
اشغال	əşğal	: خاكروبه. ( ← آش2، آشغال)
اشخار	əşxar	: خاكروبه. (← آش2، آشخار)
اشرفي	əşrəfi	: 1- اشرفي، سكّة طلا. 2- نام آهنگي پر شور در موسيقي رقص زنان.
اشَّك	əşşək	: الاغ، خر. (در اصل به معني يورغه رونده است. ← ائشّك) اشّك قوْدوغو (əşşək qoduğu) : 1- كرّه خر. 2- نام حشره‌اي از عنكبوتيان، نوعي رتيل درشت و پشم آلود. اشّكلي (əşşəkli) : 1- خر سوار، كسي كه سوار الاغ باشد. 2- صاحب خر، دارندة الاغ. اشّكليك (əşəklik) : خريّت، حماقت.
ات	ət	(1) : 1- گوشت. 2- بدن، پوست بدن، اندام. ات تؤکولمك (ət tökülmək) : 1- به شدّت ترسيدن. 2- چندش ايجاد شدن. 3- لاغرتر شدن. 4- احساس نفرت كردن. ات ديشه آلماق (ət dişə almaq) : دندان روي جگر گذاشتن، تحمّل كردن. ات سويو (ət suyu) : آبگوشت. اتسيز (əsiz) : 1- بدون گوشت. 2- لاغر، ضعيف اندام. اتلنمك (ətlənmək) : چاق ترشدن. اتلي (əli) : 1- گوشت دار، داراي گوشت. 2- چاق و فربه. اته‌نه‌‌ك (ətənək) = اته‌نه (ətənə) : جفت زائو، جفت جنين. ات-و-جانلى (ət-o-canlı) : تنومند، چاق، فربه. ات-و- ديرناق (ət-o-dırnaq) : گوشت و ناخن، مجازاً به معني قوم و خويش نزديك. اتي آچّى (əti aççı) : تلخ گوشت، سخت جان، كسي كه بتواند درد را تحمّل كند؛ امّا زخم بدنش دير بهبود مي‌يابد. اتيشمك (ətişmək) : 1- چاق‌تر شدن، پرگوشت شدن. 2- رگ به رگ شدن، گرفتگي و جا به جا شدن ماهيچه‌هاي كمر. اتي شيرين (əti şirin) : شيرين گوشت، كسي كه در مقابل درد توانايي نداشته باشد؛ امّا زخم بدنش زود بهبود ‌يابد. اتيك –اوتوك (ətık-ütük) : لاغر و استخواني، لخت و بيچاره، عائله و فرزندان فقير و بيچاره. اتيلن قانلى (ətılən qanlı) = اتينن قانلى (ətinən qanlı) : 1- دشمن سر سخت، دشمن خوني. 2- كينه و دشمني عميق.
ات	ət	(2) : از پيشوندهاي معمول در زبان تركي قشفايي. ات-آشغال (ət-aşğal) : آشغال، خرت و پرت. ات-الوْو (ət-əlov) : چابك، سريع، تند و تيز. ات-اوْولاد (ət-ovlad) : فرزندان و اهل و عيال. ات-عيال (ət-əyal) : عيال، اعضاي خانواده و فرزندان.
عتَبه	ətəbə	: (ع) گرفتاري، دردسر. عتبه‌يه دوشمك (ətəbəyə düşmək) : به دردسر افتادن، گرفتار شدن.
اتَك	ətək	= اتّك (əttək) : 1- دامن، دامن لباس. 2- دامنة كوه، قسمت پايين كوه. اتكله‌مك (ətəkləmək) : با دامن پيراهن باد زدن. دامن پيراهن را تكان دادن.
اتَل-مَتَل	ətəl-mətəl	: عبارات مسجّعي است كه معمولاً در آغاز قصّه‌ها بر زبان مي‌آورند و نيز به معني قصّه و داستان هم به كار مي‌برند.
اته-پته	ətə-pətə	: لكنت، گرفتگي زبان. (← تته-پته). اته-پته‌يه دوشمك (ətə-pətəyə düşmək) : به لكنت افتادن.
اتَر	ətər	: خبر، اطّلاع. (اصل كلمه «ائتر» از مصدر «ائتمك» يا «يئتمك» (رسيدن) به معني آنچه مي‌رسد، خبري كه مي‌رسد) خبر-اتر (xəbər-ətər) : اخبار.
اتيم-اوتوم	ətim-utum	: تشريفات.
اتّه	əttə	: پدر ( ←آتا)
اه‌و	əv	: 1- خانه، منزل. (← ائو) 2- سه تا سه تا كردن سنگهاي بازي «قمارقچر» در كف دست. اه‌و اوْغلو (əv oğlu) : پسر خانواده، پسر جوان خانواده كه معمولاً در خانه مي‌ماند و كارهاي خانه را انجام مي‌دهد. اه‌و-و-بارْخ (əv-o-barx) : منزل، خانه و بار. اه‌وجيك (əvcik) = اه‌وجيق (əvciq) = اه‌وچيك (əvçik) : منزلك، خانه‌اي كوچك كه كودكان به عنوان اسباب بازي بسازند. اه‌وسيز (əvsiz) : بدون خانه، بي خانمان. اه‌وسيزليك (əvsizlik) : بي خانماني. اه‌ولَنديرمك (əvləndirmək) : صاحب خانه و زندگي كردن، براي كسي زن گرفتن. اه‌ولَنمك (əvlənmək) : صاحب خانه و زندگي شدن، زن گرفتن. اه‌ولي (əvli) : متأهّل، خانه دار، صاحب خانه و زندگي. اه‌وه‌له‌مك (əvələmək) : در جايي خوابيدن، افتادن و لميدن، خوابيدن گوسفند بگونه‌اي كه نتواند بلند شود.
اه‌ويل-اه‌ويل ائدمك	əvil-əvil edmək	= اه‌ويللَنمك (əvillənmək) : 1- بي مورد خنديدن، خندة بيجا كردن. 2- ادا و اطوار در آوردن.
اه‌‌ي